Интербелсенді оқыту әдістері

Қ азіргі оқ ыту ү дерісінде «Ә леуметтік тә жірибе арқ ылы ү йрену жә не ү йрету»басты қ ағ идалардың бірі ретінде қ олданылады. 12-жылдық білім беру жү йесінің дә стү рлі мектептен айырмашылығ ының ө зі де осында.Оқ ушы алғ ан білімін ө мірлік жағ даяттарда пайдалана алуы тиіс. Жалаң теориялық білім оқ ушығ а қ ызмет ете алмайды, сол себепті оқ ытуда білім алушының ә леуметтік тә жірибесін арттыруғ а ерекше назар аудару керек, яғ ни оқ у процесінде ә леуметтік мазмұ н басым болуы қ ажет.Сабақ та шә кірттер мен ұ стаз коммуникативтік қ арым-қ атынас ә рекетінің белсенді мү шесіне айналады. Мұ ндай қ арым-қ атынаста ә рбір шә кірттің ө зіндік ө мір тә жірибесінің алатын орны ерекше. Сол себепті оқ у мазмұ ны ө мірлік тә жірибелерге негізделсе, оқ ушыда қ ызығ ушылық пен ық ылас арта тү седі. Мысалы, М.Ә уезовтің «Абай жолы» эпопеясын, тіпті кө ркем туындының қ айсысын болмасын оқ ытуда шығ арманың мамзұ нын, кө ркемдік ерекшеліктерін, образдар жү йесін талдау жұ мыстарын «неге?», «неліктен?», «олай болса, сен не істер едің?» жә не т.б.сұ рақ тармен, мысалдармен нақ тылай отырып ұ йымдастыруғ а болады. Сондық тан ә дебиетті оқ ытуда «ө мірді оқ ыту, ү йрету, ө мірден ү йренуге оқ ыту керек» - деген мә селеге сә йкес дә стү рлі репродуктивті білімді қ ұ растырылғ ан (конструктивтік) білім берумен ұ штастыру кө зделеді.

Репродуктивтік білім дайын оқ у материалын белсенді, ырық сыз тү рде қ абылдау дегенді білдіреді. Оқ ушылар бұ л білімді сің іргенде ешқ андай ізденуші немесе зерттеу жұ мысын атқ армайды, оның қ ажеттілігі туралы ойланбайды, тек сырттан берілген ақ паратты механикалық тү рде ғ ана қ абылдауғ а тырысады. Кү нделікті ө мірмен байланыспағ ан мұ ндай білімнің қ ажеттілігі шамалы ғ ана болады, ө йткені, ү йренушілер оны ө з ө мірінде қ алай қ олданатынын білмейді. Репродуктивтік білім оқ у жоспарларын жү зеге асыратындық тан оны «бағ дарламацентристік» оқ ыту деп те атайды. Ал қ ұ растырылғ ан конструктивті білім аты айтып тұ рғ андайбілімнің ү йренушіге дайын кү йде берілуі мү мкін еместігімен жә не ә р оқ ушының қ оршағ ан ә лем, ө мір туралы ө зіндік тү сінік қ ұ растыруымен ерекшеленеді. Педагогикада конструктивті білім білім ү йренушінің ө зіндік ойлары, идеялары, тү сініктері, кө зқ арастары, дү ниетанымы, пікірі, сұ рақ тары мен жауаптары, дә лелдері, ұ станымдары, уә ждері мен ұ станғ ан қ ұ ндылық тары деп тү сіндіріледі. Ал оның бә рін де ү йренушілердің ө здері ә рекеттер мен ойлану арқ ылы қ ұ растырады, жасайды. Мұ ндай жағ дайда ұ стаз ү йретпейді, ол тек шә кірт тарапынан білімді ө здігімен игерудің жағ дайларын ғ ана жасайды. Оқ ытудың нә итжелік сипатының қ ұ зыреттіліктермен ө лшенуі де осығ ан байланысты. Олай болса мұ ны кесте арқ ылы байқ ап кө рейік.

Оқ ушылардың ө з мү дделерінің қ ызығ ушылығ ынан туындайтындық тан бү гінгі оқ ыту ү дерісіндеконструктивті білім кең қ олданыс тапқ ан. Конструктивті білім беру ү шін оғ ан сай оқ ыту ә діс-тә сілдерін қ олдану қ ажет. Бү гінгі мұ ғ алім дә стү рлі оқ ытуды сақ тай отырып, соны ә дістемелер арқ ылы білім беруді мақ сат тұ тады. Бұ л ретте интербелсенді оқ у жә не интербелсенді оқ ыту ә дістері алғ а шығ ады. Интербелсенді оқ ыту – ө зара ә рекеттесу, ү йрену мен ү йрету арқ ылы білімді мең гертуге жә не нақ ты нә тиже алуғ а бағ ытталғ ан оқ ыту ә дістемесі. Интербелсенді оқ ыту мұ ғ алім мен оқ ушының оң тайлы, тиімді қ арым – қ атынасына негізделіп, ү йренуші мен ү йренушілердің ө зара ә рекеттесуіне қ ұ рылады.

Ал интербелсенді оқ ып ү йренуде оқ ушылар тө мендегідей білім, білік, машық тарғ а ү йреніп, дағ дыланады:

- дү ниетанымдық тұ рғ ыдан терең ойлану, жеке қ абілеттерді дамыту;

- ө з идеялары мен ә рекеттерін талдау жә не оларғ а бағ а беру;

- ақ паратты ө здігімен тү сініп, ішінен қ ажеттісін таң дап алу;

- ақ паратты жан – жақ ты талдау;

- ө здігімен жаң а тү сінік пен білім қ ұ растыру;

- оқ у барысында жеке басының қ ұ ндылық тары мен сенімдерін қ алыптастырып, белсенді ө мірлік кө зқ арас ұ стану;

- пікірталастарғ а қ атысып, ө з ойы мен пікірін дә лелдеу;

- басқ а да балама пікірлерді ескеру;

- шешім қ абылдау жә не қ иын мә селелерді шешу;

- ұ жымдық ортақ жұ мысқ а жұ мыла білу;

- басқ алармен тиімді қ арым – қ атынас қ ұ ру, ө зара ә рекеттесу.

Бұ л ә дісте оқ ытудың нә тижелілігі ізденіс, шығ армашылық тү ріндегі оқ ушы ә рекеттерін жү зеге асырады. Интербелсенді оқ ыту барысында оқ ушылар белсенділік танытуғ а, ө з ойларын дұ рыс жеткізе білуге, ө з кө зқ арасын дә лелдеуге, пікірталас жү ргізуге, ө зге пікірді сыйлауғ а, онымен санасуғ а ү йренеді. Мұ ндай сабақ тарда бір ғ ана дұ рыс жауап болмайды, ө йткені басты мә селе дұ рыс жауапты табуда емес, керісінше сол жауапқ а ә ртү рлі жолдар арқ ылы келу, ү йренушінің жеке тә жірибесіне негізделген іздену болып табылады.

Интерактивтік оқ ыту технологиясы – ұ жымдық тү рде ө ткізілетін, барлық қ атысушылардың ө зара ә рекетіне негізделген технология. Сонымен бірге бұ л технология оқ у ү рдісіне бү кіл оқ ушылардың қ атысуын талап ететін технология болып саналады. Интерактивтік оқ ыту технологиясы бойынша орындалатын жұ мыстарды ә діскер-ғ алымдар тө мендегідей жіктейді:

1. Жұ птасып жұ мыс істеу.

2. Ротациялық (ауыспалы) ү штік.

3. Карусель - Айналмақ.

4. Шағ ын топтармен жұ мыс.

5. Аквариум.

6. Аяқ талмағ ан сө йлем.

7. Миғ а шабуыл /Мозговой штурм/.

8. Броундық қ озғ алыс.

9. Есептеу ағ ашы /Дерево решений/

10. Ө з атынан сот /Суд от своего имени/

11. Азаматтық тың дау.

12. Рө лдік /іскерлік/ ойын.

13. Сығ ымдау ә дісі /Метод пресс/.

14. Ө з позицияң ды ұ стан.

15. Пікірталас.

16. Ойбө ліс (дебат).

Интерактивті оқ ыту технологиясын мұ ғ алімдер сыныптағ ы оқ ушылардың білімі мен дең гейіне, қ абілетіне байланысты тү рлендіріп қ олдана алады. Оқ ушылар жұ птасып та, топ болып та жұ мыс істей алады. Ең бастысы, мұ ғ алім жақ сы ұ йымдастырушы бола білуі керек. Аталғ ан технологияда оқ ушы мен оқ ушы немесе оқ ушы мен мұ ғ алім ү немі сұ қ баттасып отырады. Бұ л оқ ушылардың тілін дамытуғ а, логикалық ойлау қ абілетін жетілдіруге, танымын кең ейтуге септігін тигізеді. Оқ ушылардың тілдік дағ дысын жетілдіруге мү мкіндік береді.

Ә діскер-ғ алымдар интерактивті оқ ыту технологиясын танымдық ә рекетті ұ йымдастыруғ а ық пал етеді деп есептейді. Себебі, интерактивті оқ ыту технологиясы оқ ушыны ө здігінен ізденуге, ө зінің жетіспей жатқ ан жақ тарын жетілдіруге, қ атесін зерделеуге итермелейді. Оқ ушылардың барлығ ы ө здері білетін, ойлайтын нә рселері туралы ойлауғ а, оны қ арай дамытуғ а мү мкіндік алады. Интерактивті оқ ыту технологиясында оқ ушы жаң а білім алып қ ана қ оймайды, сонымен бірге оны ү здіксіз жетілдіріп отырады.

Мысалы, ойбө ліс оқ ушы ізденісіне жол ашады. Оқ ушы мұ ғ алімнің тү сіндіргені мен айтқ анын ғ ана мең геріп қ оймай, мұ ғ аліммен тікелей пікірталасқ а тү сіп ү йренеді. Пікірталасты сауал, сұ рақ, мә селені талдау, талқ ылау, т.б. тә сілдер арқ ылы іске асыруғ а болады. Пікірталас тақ ырыптары ә р тү рлі кө зқ арасты қ амтып, бірың ғ ай пікірге келмеген мә селелерді қ амтуы тиіс. Оқ ушы белсенді рө л атқ арушы емес, жетекші позицияғ а ие болады. Ол ә лемді тануғ а, белгісіздікті анық тауғ а ұ мтылады. Берілген проблеманың жауабын іздеп, шешімін табуғ а тырысады. Ә р мә селе туралы пікір, кө зқ арастарды талдау арқ ылы салыстыра білуге, ө зіне бағ а беруге, сын айтуғ а, кө зқ арасын білдіруге, пікірін нақ тылап, ө з сө зімен айта білуге дағ дыланады. Оқ ушы мен мұ ғ алімнің арасында тығ ыз байланыс орнайды.Дебат оқ ушы ө з бетімен ізденуге, топ алдында еркін пікір айтуғ а, тілін дамытуғ а кө мектеседі. Интерактивті оқ ыту технологиясы бойынша орындалатын тапсырмалар оқ ушылардың пікірін іркілмей айтуын, ө з ойын дә лелді тү рде жеткізе білуін, шығ армашылық белсенділігінің жоғ ары болуын, ө зіндік кө зқ арасын білдіруін, сө йлеу мә дениетінің жоғ ары болуын, қ ажетті материалды ұ тымды, дә лелді қ олдануын қ ажет етеді.

Интербелсенді оқ ыту бірлескен жұ мысқ а негізделетіндіктен оқ ушылардың креативті ойлау, мобильді шешім қ абылдау, ө зінің де ө згенің де жұ мысын дұ рыс бағ алай алуына мү мкіндік беріліп, нә тижелі жұ мысқ а жағ дай жасалуы керек. Оны ә лбетте мұ ғ алім ұ йымдастырады. Оқ ытуды ұ йымдастыру мен оқ уғ а ү йрету мұ ғ алім қ ызметімен байланысты. Мұ ғ алім ү йретеді, білімді жеткізеді, оқ ытуды ұ йымдастырады, ү йренуге жағ дай жасайды. Алайда, қ азіргі оқ ытуда оқ ушы ө зі оқ иды, білімді ізденеді, ү йренеді, қ олданады. Сондық тан интербелсенді оқ уда оқ ушының ө зіндік ә рекеттері бірінші кезекте тұ рады.

Ойбө ліс (дебат) – оқ ушы тілін дамытудың бір жолы. Оқ ушы ойбө ліс кезінде тү рлі тақ ырыпта сө йлеуге, пікір таластыруғ а, ө з ойын дә лелдеуге, басқ аның пікірінің қ ате екенін дә лелдеуге жаттығ у арқ ылы шебер сө йлеуге тө селеді. Оқ ушыны дұ рыс ойлауғ а тө селдіріп, терең мағ ыналы пайымдаулар жасауғ а жетелейді. Карл Поппердің дебат технологиясы тілдік тұ лғ аның дамуына кө мектеседі. Бұ л технология оқ ушының шығ армашылық белсенділігін арттырады, сонымен бірге зерттеушілік, ізденушілік қ асиеттері қ алыптасады. Дебат технологиясына қ ұ рылғ ан зерделік ойынғ а екі топ қ атысады/бекітуші топ жә не даттаушы топ. Ә р топтың қ ұ рамы да шектеулі болады/3-5 оқ ушы/. Дебат техникасы белгілі бір уақ ытты мө лщерлейді. Пә н бойынша сабақ немесе сыныптан тыс шара осы уақ ытқ а сә йкестендіріледі. Ойын топтардың бағ ытын анық тау ү шін жеребе тартудан басталады. Бағ ыттары анық талғ ан соң ә р топтың дайындығ ына 15 минут уақ ыт беріледі. Тақ ырып кү рделі болса, мұ ғ алім тақ ырыптарды алдын-ала беріп қ оюына болады. Бұ л топ мү шелерінің кө п материалдар жинауына, зерттеу жұ мыстарын жү ргізуге септігін тигізеді.

Ә р топқ а дауыс беру ү шін сыныптағ ы балаларды да екі топқ а бө луге болады. Топ мү шелерінің ө з бағ ытын қ орғ ай алуын бақ ылау ү шін бір оқ ушы бақ ылаушы болады. Ә р топ басшысы ө зін жә не топ мү шелерін таныстырғ аннан кейін ә р топқ а ө з бағ ыттарын қ орғ ауғ а 5 минут уақ ыт беріледі. Қ арама-қ арсы сұ рақ тарғ а 3 минут беріледі. Бұ ғ ан бү кіл сынып оқ ушылары қ атысуғ а болады. Бұ л кезең нің мақ саты – оппоненттердің сө зіндегі тү сініксіз жайттарды нақ тылау, қ арсы топты қ андай да бір сұ рақ тармен бағ ытынан жаң ылдыру, кейін талдау кезінде осыны пайдалану. Оппонент сө зінен, тілінен, пікірінен кемшілік табу. Топтарғ а қ осымша дайындық қ а 8 минут уақ ыт беріледі. Ең соң ында бақ ылаушы екі топтың ө з бағ ыттарын қ алай қ орғ ағ андарына талдау жасайды. Жең імпаз топ айқ ындалады.