Бала құқығы туралы конвекция

5.Неке жә не отбасы туралы заң

5. Эльконин-Давыдотың дамыта оқ ыту технологиясы

Жалпы «дамыту», «даму» терминдеріне баланың белгілі мө лшерден шығ ып, саналы іс – ә рекет сатығ а ауысуы деп анық тама беріледі. Дамыта оқ ыту технологиясын кө рнекті ғ алымдар Л.С. Выготский, М.Я. Лернер, Л.В. Занков, В.В. Давыдов, Д.Б Эльконин толық зерттеп, дә лелдеген.

В.В. Давыдов «Дамыта оқ ыту дегеніміз – ақ ыл - ойдың дамуының кө рсеткіші ретінде жинақ тай, қ орытындылай алу дағ дысы» – дейді. Дамыта оқ ытуда баланың ізденушілік - зерттеушілік ә рекетін ұ йымдастыру басты назарда ұ сталады. Ол ү шін бала ө зінің осы кезге дейінгі білетін тә сілдерінің жаң а мә селені шешуге жеткіліксіз екенін сезініп, содан барып оның білім алуғ а деген ынтасы артып, білім алуда ә рекет жасайды. Дамыта оқ ыту жү йесіндегі сабақ тардың типологиясы:

· Оқ у міндетін қ ою сабағ ы

· модельдеу сабағ ы

· тү сінікті нақ тылау сабағ ы

· нақ тылау сабағ ы

· бағ алау сабағ ы. [6]

Дамыта оқ ыту белгілері:

1. Педагогикадағ ы тү сіндірмелі - кө рнекі ә дісі алмастырады. Бұ л ә діс тұ лғ а дамуымен тығ ыз байланыста.

2. Дамытудың барлық заң дылық тарын ескереді, жеке бастың ө зіндік дең гейі мен ерекшелігіне сә йкестендіріледі.

3. Балағ а іс – ә рекеттің толық қ анды субъектісі болып табылады.

4. Балағ а қ оршағ ан ортамен ө зара қ атынасқ а тү сетін дербес субъект рө лі беріледі.

5. Тұ лғ аның барлық қ асиетін тұ тас дамытуғ а негізделген.

6. Баланың жақ ын даму аймағ ында жү зеге асады.

Осылайша, дамыта оқ ыту бойынша сабақ кезең дерінде

· оқ ушылар сабақ тың мақ сат, міндетін ө здері анық тайды

· мә селені шешу жолын іздестіреді

· жаң аны ө здері табады

· ақ ылдасады, кең еседі

Аталғ ан ә рекеттері арқ ылы ә р оқ ушының мә селені шешу, ақ параттық, коммуникативтік қ ұ зыреттіліктері қ алыптасады. Қ ұ зыреттілік қ алып-тастырудың келесі міндеті ә р сабақ тың ө мірлік жағ дайлармен байланыстылығ ы. Бұ л орайда қ ұ зыреттіліктерді қ алыптастыруғ а бағ дарланғ ан тапсырмалар қ олданылады.

Дамыта оқ ыту жү йесі бойынша сабақ тарды даярлау жә не ө ткізу этаптары

І. Ә дістемелік іс – ә рекет жағ дайында мақ сат пен міндеттерді мең геруі

· Сабақ тың мазмұ ны

· Оқ у жағ дайын ескеру

· Ә дістемелік тә сілдерді қ олдану

ІІ. Келесі сабақ тың моделін жоспарлау

· Сабақ тың негізгі мақ саттарын анық тау (аралық міндеттер мен шешу жолдары)

· Сабақ тың ә р кезең індегі оқ ушының негізгі ә рекет тү рлерін анық тау

· Оқ ушы ә рекетін ұ йымдастыру ә діс - тә сілдерін таң дау.

ІІІ. Сабақ ты жү ргізу.

· Ә р сабақ тағ ы баланың іс – ә рекетін ұ йымдастыру

· Оқ ушымен жанама қ арым - қ атынас

· Жұ мыс барысын бақ ылау жұ мысы

IV. Рефлекция (Сабақ тың қ орытынды бағ асы)

· Қ ойылғ ан мақ сатқ а жету

· Тақ ырып бойынша ө згерістер енгізу

· Оқ ыту нә тижесіне талдау (жетістіктер мен кемшіліктер)

Дамыта оқ ыту оқ ушылардың ізденгіштік - зерттеушілік іс - ә рекетіне тә н. Оғ ан тә н сипаттар:

- оқ ушының алдына ізденуді жү зеге асыру қ ажеттілігін тудыру керек;

- іс - ә рекеттің бастапқ ы кезең і – оқ ушылардың алдына олардың ә рекет жағ дайын жаң аша талдап, оны жаң аша тү сінуді талап ететін оқ у міндеттерін қ ою;

- осы міндеттерді шешуді, яғ ни іздену іс - ә ркетін ұ йымдастыру, мұ нда ү лгі кө рсетуге болмайды, сондық тан мұ ғ алім оқ ушыларды іздену іс - ә рекетіне таратуы қ ажет ол ү шін екі шартты орындау керек.

1) Мұ ғ алім ө зара ізденуге басқ арушы болмай, шын мә нінде қ атынасушы болу керек.

2) Ол оқ ушылар жү ргізіліп жатқ ан ізденуді шын мә нінде жү зеге асыру керек, оларғ а дұ рыс шешім кө рсету керек.

3) Оқ у міндеті шешілгеннен кейін мұ ғ алім табылғ ан шешімнің бағ асын ұ йымдастырып оның басқ а міндеттерді шешу ү шін қ аншалық та пайдалануғ а болатынын тү сіндіреді.

Дамыта оқ ытуда мұ ғ алімнің басты міндеті:

Оқ у материалдарын оқ ушығ а дайын кү йінде кө рсету емес, оқ ушымен бірлесіп, жалпы іс – ә рекетті ұ йымдастыра отырып, алғ а қ ойғ ан міндеттерді тү сіндіру, оларды шешудің тә сілдерін, жолдарын іздестіру арқ ылы ө з іс-тә жірибесінде қ алай қ олданады?

1) Оқ у ә рекетін қ алыптастыру, айналадағ ы дү ниемен белсенді ә рекеттестік, этикалық, эстетикалық қ арым - қ атынасқ а дайындау, дара тұ лғ алық адамгершілік қ алыптарын мең герту.

2) Оқ у барысында баланың бойындағ ы дамытуды қ алыптастыруды дағ дығ а айналдыру.

3) Оқ у мен тілдің арасындағ ы байланыстылық қ а аса кө ң іл бө лу.

4) Сө здік қ оры мен тілдің арасындағ ы байланыстылық қ а аса кө ң іл бө лу.

5) Оқ ушының сезіміне ә сер етіп, логикалық ойын дамыту.

6) Жалпы оқ ушының жан дү ниесін дамыту.

Қ орыта келгенде, дамыта оқ ыту технологиясы оқ ушы қ ұ зыреттілігін дамытуда аса маң ызы бар технология.

Ө з тә жірибем бойынша білім сапасын арттыру жолдарын қ арастыратын болсам, ә ліппеге дейінгі кезең нен бастап тү рлі дидактикалық дамытпалы ойындар, шығ армашылық тапсырмалар колдандым. Атап айтсам, «Ә ріптерді сө йлет» ойнында ә ріптерден сө з қ ұ рау тапсырылады. «Адасқ ан сө здер» дидактикалық ойнында оқ ушылар орны ауысқ ан сө здерден сө йлем қ ұ райды. «Не артық?» ойны барысында ерекшеленіп тұ рғ ан ә ріпті атау тапсырылады. Сондай - ақ, сө здік диктант жазғ анда жұ мбақ тар жасырып, шешулерін жазғ ыздым. Сауаттылығ ын арттырумен бірге ой ө рісін дамыту кө зделіп отыр. «Жасырын дыбыс» деген ойын барысында жаң ылтпаштан жиі қ айталанғ ан дыбысты табу тапсырылады. Білімді тиянақ тау кезең інде кесте бойынша сұ рақ тың дұ рыс жауабын табу сә йкес номерін жазу керек деп тапсырылады. Сө зжұ мбақ шешу, сө зжұ мбақ қ ұ растыру, ребус шешу, қ ұ растыру. Логогрифтер, шарада, метаграммалар, филворд, т.б.

Математика сабағ ында логикалық есептер, шығ армашылық тапсырмалар қ олданамын. Сонымен қ атар оқ ушылар математикада басқ атырғ алар, ребустар, лабиринттер, сиқ ырлы шаршылар шешеді. Дү ниетану сабағ ында семантикалық картамен жұ мысты кең інен пайдалануғ а болады.

5. Мектеп математика курсын оқ ытуғ а технологиялар

Қ азіргі кезде егемен елімізде білім берудің жаң а жү йесі жасалып, ә лемдік білім беру кең істігіне енуге бағ ыт ала бастағ аны белгілі. Бұ л оқ у-тә рбие ү рдісіндегі елеулі ө згерістер мен ақ параттық – инновациялық саланың кең інен қ анат жая бастағ андығ ынан бастау алып отыр. Бү гінгі ұ рпақ қ а қ оғ ам талабына сай тә рбие мен білім беруде мұ ғ алімдердің инновациялық іс-ә рекетінің ғ ылыми-педагогикалық негіздерін мең геруі маң ызды мә селелердің бірі екендігі кү н сайын айқ ындалып келеді.

Сол тұ рғ ыда ғ ылым мен техниканың жедел дамығ ан, ақ параттық мә ліметтер ағ ыны кү шейген заманда ө скелең ұ рпақ тың қ абілетін, талантын дамыту білім беру мекемелерінің басты міндеті болып отыр. Соның ішінде бала мектеп табалдырығ ынан бұ рын аттайтын балабақ ша тә рбиешілеріне жү ктелетін міндет те аз емес. Атап айтқ анда ә рбір бү лдіршіннің қ абілетіне қ арай білім беруді, оны дербестікке, ізденімпаздық қ а, шығ армашылық қ а тә рбиелеуді жү зеге асыратын жаң артылғ ан педагогикалық технологияны мең геруге ү лкен бетбұ рыс жасалуы қ ажет. Ө йткені мемлекеттік білім стандарты дең гейінде оқ у ү рдісін ұ йымдастыру жаң а педагогикалық технологияны ендіруді міндеттейді.

Еліміздің білім беру саласының ә лемдік стандартқ а сай болуының бү гінгі кү ндегі басты кепілі- ақ параттық технологияның алғ а оза бастауы. Яғ ни, оқ ытудың ә діс тә сілдерін ү немі жетілдіріп отыру жә не қ азіргі заманғ ы педагогикалық технологияларды мең геру қ ажеттігі де айқ ындала бастады.

Елбасымыз Президенті Н.Ә.Назарбаевтың " Қ азақ стан - 2030" стратегиялық жолдауында, 1999 жылдың маусымында қ абылданғ ан Қ азақ стан Республикасы " Білім туралы" Заң ында, 2000 жылдың 30 қ ыркү йегінде қ абылданғ ан " Білім" мемлекеттік бағ дарламасында кө рсетілгендей қ оғ амның экономикалық жә не ә леуметтік жағ ынан ілгерілеуінің маң ызды факторы ретінде білім берудің ұ лттық моделін дамыту, шығ армашыл тұ лғ а қ алыптастыруғ а дағ ды алу, ақ ыл-ой қ орын жинау сияқ ты мақ саттарды кө здейді. Ол Қ азақ стан Республикасы жариялағ ан білім беру басымдығ ына, " жалпығ а білім беру" моделін " ә р адамғ а таң дау бойынша білім беру" моделіне кө шуге негізделген.

Қ азіргі кезең де еліміз бойынша білім берудің жаң а жү йесі жасалып, Қ азақ стандық білім беру жү йесі ә лемдік білім беру кең істігіне енуге бағ ыт алуда. Бұ л педагогика теориясы мен оқ у-тә рбие ү рдісіндегі елеулі ө згерістерге байланысты болып отыр: білім беру парадигмасы ө згерді, білім берудің мазмұ ны жаң арып, жаң а кө зқ арас, жаң аша қ арым-қ атынас пайда болды.

Мемлекеттік білім стандарт дең гейінде оқ ыту ү рдісін ұ йымдастыру жаң а педагогикалық технологияларды ендіруді міндеттейді.

Балабақ шада тә рбиеші алдымен баланың тілін дамытуғ а, сол арқ ылы қ иялын дамытуғ а кө ң іл аударғ аны жө н. Сонда оның ой-ө рістері кең ейген сайын алдағ ы жылы мектепте оқ уын жалғ астыруғ а тың ғ ылық ты даярланып шығ атын болады. Ал сондай инновациялық оқ у ү рдісін жү ргізген кезімізде біздер қ андай жағ дайда да ақ параттық технология кө мегіне сү йенетініміз белгілі.

Ақ парат технологиясы дегеніміз - компьютерді жә не телекоммуникациялық жабдық тарды деректерді сақ тау, шығ ару, тасымалдау жә не ө згертуге арналғ ан технология. Сол орайда интерактивті тақ та арқ ылы сабақ тү сіндіріп, бала санасын байытатын материалдарды интернеттен табуына шақ ыратынымыз белгілі.

Жаң а педагогикалық мұ ндай технологиялар арқ ылы оқ ытуды ізгілендіру мен оқ ушылардың ө здігінен бағ ыт-бағ дарын анық тап, дамуына, ең бастысы, ө зін-ө зі тә рбиелей алатын тұ лғ а ретінде калыптасуына жағ дай жасауғ а болатыны кү мә нсіз. Сондық тан да білім беру жү йесінің алдында тұ рғ ан басты мақ сат: жаң а технологияның талаптарына сай жаң а оқ улық тар буынын жазу болып отыр. Бұ л жаң а оқ улық тар мен дидактикалық қ ұ ралдардың ерекшелігі сол, олардың мазмұ нын қ ысқ а мерзімде ешқ андай бейімдеусіз-ақ компьютерге кіргізуге болады екен. Себебі, бұ л қ ұ ралдардың қ ұ рылымы электрондық оқ улық қ ұ рылымдарына ұ қ сас.

Жаң а педагогикалық технологиялар оқ ушының шығ армашылық қ абілеттерін арттыруғ а ө з ү лесін қ осады. Жаң а технологияны қ олдану оқ ып ү йрену, мең геру, ө мірге ендіру, дамыту кезең дері арқ ылы іске асады.

Жаң а технологиялардың педагогикалық негізгі қ ағ идалары: балағ а ізгілік тұ рғ ысынан қ арау; оқ ыту мен тә рбиенің бірлігі; баланың танымдық кү шін қ алыптастыру жә не дамыту; баланың ө з бетімен ә рекеттену ә дістерін мең герту; баланың танымдылық жә не шығ армашылық икемділігін дамыту; ә р оқ ушыны оның қ абілеті мен мү мкіндік дең гейіне орай оқ ыту; барлық оқ ушылардың дамуы ү шін жү йелі жұ мыс істеу; оқ у ү рдісін оқ ушының сезінуі. Бү гінгі таң да білім берудің ұ лттық жү йесі ө те маң ызды, қ арқ ынды ө згерістердің сатысында тұ р. Қ азіргі кезде қ оғ ам дарынды, қ абілетті ұ рпақ тың кө птеп шығ уын қ ажет етеді. Сондық тан да қ азіргі уақ ытта мамандық атаулының барлығ ы дерлік бейімділікті, ептілікті, ерекше ой қ ызметін ғ ана емес, мектеп ұ жымынан ү лкен жауапкершілікті, қ ызу белсенділікті талап етеді.

Ү здіксіз жаң алық енгізу білім беру мекемелерінің, соның ішінде жалпы білім беретін мектеп жұ мысының дамуының ең басты факторы болып отыр. Инновацияның ө мірге енуі мектептің ө зінің жұ мыс істеуі не себепші болатын ішкі жағ дайларғ а байланысты.

Білім беру мекемесінің алғ а қ ойғ ан мақ сатына жетуі ү шін басқ аруғ а ық пал жасайтын (мұ ғ алімдер, мектеп оқ ушылары) жә не ө зінің басқ арушы ішкі жү йесі (ә кімшілік, педагогикалық ұ жым) біртұ тас жү йе болғ андық тан, инновацияғ а ү немі орын табылады. Ал жаң а ө згеріс нә тижесі білім беру мекемелері ү здіксіз ө згеретін жә не дамитын жаң а қ айшылық тардың кө здері болады. Сонымен қ атар басқ арудағ ы маң ызды орын ү немі қ озғ алыс пен дамуда болатын педагогикалық жә не балалар ұ жымының қ ажеттілігіне беріледі. Инновацияның қ ажеттілігі сыртқ ы себептермен де анық талады, мынадай бір қ атар себептерге байланысты: адамдардың мұ қ таждылығ ын қ амтамасыз ету қ ажеттілігі, мектеп оқ ушыларының білімге, дағ дығ а шеберлікке деген ұ мтылысы, жоғ ары сапалы білім алудағ ы жеке тү лғ аның дамуы. Технологияны, ұ йымдастыруды ү немі жаң ғ ырту жағ дайында ұ стап тұ рып қ ана мектеп ө з бағ ытын нығ айталады. Жаң алық енгізу кезкелген білім беру мекемесінің дамуы мен жоғ ары жетістікке жетуінің негізгі факторы болып табылады.

Бү гінгі таң да білім беру қ ызметін кө рсетуде бә секе кү шейіп отыр, тұ тынушылардың дайындық дең гейіне деген талаптары ө суде. Осындай кезең де ө з ө мірін сақ тап қ алуы ү шін мектеп ү здіксіз ө з қ ызметін жақ сартуғ а жә не қ айта қ ұ руғ а, оқ у-тә рбие ү рдісін жетілдіруге мә жбү р.

Білім беру қ оғ амдық ә рекет ретінде қ оғ амда ө згеріс ізін қ алдырады. Білім беру жү йесінің даму дең гейі қ оғ амдық дамудың белгілі дә режесінің нә тижесі немесе салдары деп айтуғ а болады. Дегенмен, кері байланыс та бар. Білім беру жү йесінің ө зі қ оғ ам мен оның дамуына ық пал етеді. Ол қ оғ амдық дамуды тездетуі немесе тежеуі мү мкін. Осы тұ рғ ысынан қ арайтын болсақ, білім берудегі бетбұ рыс қ оғ амның болашақ дамуының тек қ ана салдары болып қ оймай, қ ажетті шарттары да болып табылады.

Педагогтердің идеясы, ойлап шығ арулары мен ашулары сияқ ты кез келген инновациялық қ ызметінің нә тижесі мектептер мен педагогика ғ ылымының прогрессивті дамуына ық пал етуі керек. Бұ л қ ызметті кү нделікті тіршілік ә рекеті мен психологиялық жә не тағ ы да басқ а стресс сияқ ты нә рселерден қ ұ тқ арып, шығ армашылық ой заң дылығ ы бойынша жә не ғ ылымның ө зіне тә н дамуының кең ө ріс алуына мү мкіндік беруі керек.

Жалпы, білім беруде енгізілген жаң алық тек педагогикалық қ ана емес, ол қ оғ амдық та мә селе болып табылады, білім беру қ ызметі қ оғ ам ү шін ерекше ық ылас білдіріп, балалар ү шін бұ л саладағ ы жаң алық қ а қ оғ амның мү дделі екенін де айтуымыз керек.

Білім берудегі жаң алық пен қ оғ амдағ ы жаң алық бір ғ ана мақ сатты кө здейді, олар даму мен прогрестің қ абілетін арттыруы қ ажет.

«Инновация» ұ ғ ымын қ арастырсақ, ғ алымдардың кө бі оғ ан ә ртү рлі анық тамалар бергенін байқ аймыз. «Инновация» латыншадан аударғ анда «жаң а», «жаң алық», «жаң арту» дегенді білдіреді немесе " инновация" — бұ л нақ ты қ ойылғ ан мақ сатқ а жетуде ойғ а алынғ ан жаң а нә тиже.

Инновациялық ү рдістің негізі - жаң алық тарды қ алыптастыру, қ олдану, жү зеге асырудың тұ тастық қ ызметі. Кез келген жаң а ә діс жекелік, сондай-ақ уақ ытша жоспарғ а жатады. Бұ л яғ ни, тә рбиеші ү шін табылғ ан жаң а ә діс, жаң алық басқ а мұ ғ алім ү шін ө тілген материал тә різді.

Инновация білім дең гейінің кө терілуіне жағ дай туғ ызады. Кейінгі кезең де ғ алымдар ө з зерттеулерінде оқ у-тә рбие ісіне жаң алық тарды енгізіп, тарату мә селесін қ арастырады. Мемлекеттік білім стаң дарты дең гейінде оқ ыту ү рдісін ұ йымдастыру жаң а педагогикалық технологияны ендіруді міндеттейді. Ал жаң а педагогикалық технологияның тү рі, қ олдану ерекшелігі, одан туындайтын ділгір мә селелер бү гінгі таң да ә лі нақ тыланып белгілі бір жү йеге тү спеген дү ние.

Қ азіргі оқ у орындары мен педагогикалық ұ жымдар ұ сынылып отырғ ан кө пнұ сқ алық қ а байланысты ө здерінің қ алауына сә йкес кез келген ү лгі бойынша қ ызмет етуіне мү мкіндік алды. Бұ л бағ ытта білім берудің ә р тү рлі нұ сқ адағ ы мазмұ ны, қ ұ рылымы, ғ ылымғ а жә не тә жірибеге негізделген жаң а идеялар, жаң а технологиялар бар. Сондық тан ә р тү рлі оқ ыту технологияларын оқ у мазмұ ны мен оқ ушылардың жас жә не психологиялық ерекшеліктеріне орай таң дап, тә жірибеде сынап қ араудың маң ызы зор. Қ азіргі білім беру саласындағ ы оқ ытудың озық технологияларын мең гермейінше сауатты, жан-жақ ты маман болу мү мкін емес. Жаң а технологияны мең геру мұ ғ алімнің интеллектуалдық, кә сіптік, адамгершілік, рухани, азаматтық жә не басқ а да кө птеген адами келбетінің қ алыптасуына игі ә серін тигізеді, ө зін-ө зі дамытып, оқ у-тә рбие ү рдісін тиімді ұ йымдастыруына кө мектеседі.

Жаң а педагогикалық технологиялар бала қ абілетін арттыруғ а ө з ү лесін қ осады. Ол мең геру, қ олданысқ а енгізу, дамыту кезең дері арқ ылы іске асады.

Жаң а технологиялардың педагогикалық негізгі қ ағ идалары: балағ а ізгілік тұ рғ ысынан қ арау; оқ ыту мен тә рбиенің бірлігі; баланың танымдық кү шін қ алыптастыру жә не дамыту; баланың ө з бетімен ә рекеттену ә дістерін мең герту болып табылады.