Д.Б.Эльконин-В.В.Давыдов технологиясының жіктемелік сипаттамасы. Мақсаттары. Принциптері.

Дамыта оқ ыту дегеніміз – оқ ушылардың интеллектуальды жә не шығ армашылық қ абілеттерін толық жү зеге асыруғ а, олардың ішкі механизмін іс-ә рекетке қ осуғ а мү мкіндік беретін оқ ытуды ұ йымдастыру тә сілі. Психологтердің зерттеулері бойынша бала ө зінің субъект екенін 2, 5-3 жасында-ақ білдіре бастайды екен. Ол оның «Мен» деген категориясының кө рінуінен байқ алады (ө зім ішемін, ө зім киемін жә не т.б. тү рінде). Мектепке дейінгі балалық шақ тың соң ына қ арай ол ә р тү рлі ә рекетті ө зі орындауғ а деген талпыныстарын жасайды. Бұ л тү рлі рольдік ойындарғ а қ атысуда айқ ын байқ ала бастайды. Еркін ойлап, ө зін еркін сезіну оның жекелік қ асиеттерін ә рі қ арай дамытуғ а қ олайлы жағ дайлар туғ ызады. Ал, мектеп табалдырығ ын жаң а аттағ ан бала оқ у бағ дарламаларының талаптарын орындау, мектептің ішкі тә ртібін сақ тау, ү лкендердің айтқ андарын екі етпеу сияқ ты қ атаң ережелер шең беріне тү седі. Енді оның субъектілік белгілерінің даму мү мкіндігі тө мендейді. Ө йткені, дә стү рлі мектептің мақ саттарын шешу мұ ғ алімнің айтқ андарын дұ рыс тың дап, тура сол тү рде қ айта айтып беру, тапсырманы қ атесіз орындау жеткілікті. Белгілі ү лгіден ауытқ у, басқ а шешім іздеу талап етіле бермейді.

Дамыта оқ ытудың Д.Б. Эльконин – В.В. Давыдов жасағ ан жү йесінің кө здеген мақ саттарына жету, тек, оқ ушының ө зінің белсенділігіне байланысты. Осығ ан орай, бұ л жү йенің ә діс-тә сілдері де оқ ушының оқ у белсенділігін ұ йымдастыру, қ олдап, кө мектесіп отыруды кө здейді. Бұ л жү йемен дә стү рлі оқ ытуды салыстыру мынадай қ орытынды жасауғ а негіз болды. Дә стү рлі сабақ тардың ә дістерінің мә ні тө мендегідей 3 қ ұ рамдас бө ліктермен анық талады:

1. Ү лгіні кө рсету.

2. Тү сіндіру.

3. Бағ алау, бақ ылау.

Яғ ни, мұ ғ алім сабақ мазмұ нын жақ сылап айтып тү сіндіріп шығ ады. Содан

соң мең геруге арналғ ан жаттығ улар орындалады. Бұ дан кейін қ алай

мең гергендігін анық тау мақ сатында сұ рау, бағ алау ұ йымдастырылады. Ә рине жұ мыс ә р тү рлі болып ө ткізілуі мү мкін. Мысалы, ө зі айтып бермей, ү нтаспадан тың дату, білім алушығ а оқ ыту жә не т.б. Қ алай болғ анда да ө зімізге таныс иллюстрациялы – тү сіндірме ә дісінің қ атаң тә ртібі сақ талуы керек. Оқ ушыдан тиянақ ты тың дап, мү лтіксіз орындау ғ ана талап етіледі.

Дамыта оқ ытуда оқ ушының ізденушілік, зерттеушілік ә рекетін

ұ йымдастыру басты назарда ұ сталады. Ол ү шін оқ ушы ө зінің бұ ғ ан дейінгі

білетін амалдарының, тә сілдерінің жаң а мә селені шешуге жеткіліксіз екенін

сезетіндей жағ дайғ а тү суі керек. Содан барып оның білім алуғ а деген ынта-

ық ыласы артады, білім алуғ а ә рекеттенеді. Сабақ мұ ндай жағ дайда

тө мендегідей 3 қ ұ рамдас бө ліктерден тұ ратын болады:

1. Оқ у мақ саттарының қ ойылуы.

2. Оны шешудің жолын бірлесе қ арастыру.

3. Шешімнің дұ рыстығ ын дә лелдеу.

Бұ л ү шеуі де дамыта оқ ытудың Д.Б. Эльконин – В.В. Давыдов жасағ ан

жү йесінің негізгі компоненттері. Оқ ушы алдына оқ у мақ саттарын қ оюда

ешқ андай дайын ү лгі берілмейді. Мақ сатты шешу іштей талқ ылау, сосын

жинақ тау арқ ылы жү зеге асады. Мұ ғ алім сабақ процесін ұ йымдастырушы,

бағ ыттаушы адам ролінде болады. Шешім табылғ ан кезде ә ркім оның

дұ рыстығ ын ө зінше дә лелдей білуге ү йретеді. Ә р оқ ушығ а ө з ойын, пікірін

айтуғ а мү мкіндік беріледі, жауаптар тың далады. Ә рине, жауаптар барлық

жағ дайда дұ рыс бола бермес, дегенмен ә р оқ ушы жасағ ан ең бегінің

нә тижесімен бө лісіп, дә лелдеуге талпыныс жасайды, жеке тә жірибесін

қ ортыныдылауғ а ү йренеді. Дә стү рлі оқ ытуда жаң а материалды бала игеру ү шін сабақ тың кез-келген кезең інде алдымен мұ ғ алімнің шебер басшылығ ы қ ажет етіледі. Басқ аша айтқ анда мұ ғ алім оқ уды қ алай тү сіндіруі, қ ай жерде бақ ылауы, тү зетуі керек екенін айқ ын білуі шарт. Неғ ұ рлым мұ ғ алім ө зінің осы міндеттерін дұ рыс орындаса, соғ ұ рлым баланың сабақ материалын игеруі жең ілдей тү седі. Екіншіден, жұ мыс нә тижелі болу ү шін оқ ушының мұ ғ алім қ ойғ ан талаптарды мү лтіксіз орындауы қ ажет. Демек, оқ ушы алдын-ала бағ дарлап, жоспарлап қ ойғ ан іс-ә рекеттің қ атысушылары ғ ана болып қ алады. Нә тижеде оларда тек жақ сы орындаушылық қ абілеттер қ алыптасады. Сондық тан да тіл алғ ыш, айтқ анды бұ лжытпай орындайтын оқ ушы дә стү рлі педагогиканың идеалы, мұ раты болып саналады. Дә стү рлі оқ ытуда оқ у процесіне қ атысушылардың «басқ арушылар мен орындаушылар» тү ріндегі ролдері белгіленген. Басқ арушылардың қ арым- қ атынасы қ арапайым басқ ару тү рінен қ атал ә кімшілікке дейінгі шең бер ішінде жү зеге асып жатады. Олардың ісінің негізгі мә ні – оқ ушыларды белгіленген нысанағ а қ арай бастау, ал орындаушылар мұ ғ алім соң ынан еріп отырулары

керек.