Сүтті өңдеуден өткізу

Сү тті сү зу. Сү тті басқ а қ осындылардан арылту ү шін, сү згіден немесе ортадан тепкіш тазалағ ыштан ө ткізеді. Сү тті сү зуге арналғ ан материялдарғ а мақ талы сү згілер, бө з, лавсан, 2-3 ө абатталғ ан дә ке жатады. Ортадан тепкіш сү т тазалағ ышпенсү т жақ сы тазартылады.

Сү тті тоң азыту. Сү т тоң азытатын жабдық тардың ішінде қ олданылатыны сауу қ ондырғ ысына орнатылғ ан бір сатылы вакуумды су қ ұ йып салқ ындатқ ыш. Ферма маң ындағ ы сү тханаларда сү тті салқ ындату жә не сақ тау ү шін мына жабдық тар болады: су қ ұ йып салқ ындатқ ыштар, сү т жинағ ыштар, ванналар жә не хладагентаның ә серімен буландырып немесе оны су қ ұ йып салқ ындатуғ а болатын танқ ылар, қ абырғ алар. Қ ос қ абырғ алы (қ ос қ абатты) су ағ ып тұ ратын ванналар, хлодагентті ең тө менгі температурадағ ы қ айнарлары (бұ лақ, бастау) бар жерлерде қ олданылады. Тоң азытқ ыш пен қ айнарлардың арасы иілмелі шлангымен немесе трубопроводпен жалғ астырылады. Мұ з қ атырылғ ан бассейндер мен ванналар сү т қ ұ йылғ ан флягты батырып тоң азытуғ а арналғ ан. Мұ нда флягты ү ш қ атарлап орналастыруғ а болмайды. Себебі оны алып, салу ө те қ иынғ а тү седі.

Сулы насосты тоң азытқ ыш су тү тігі жү йесінен фригаторлы қ ондырғ ыдан жә не МХУ-12 арнаулы тоң азытқ ыш қ ондырғ ысымен бірге жұ мыс істейді.

Сү ттің тоң азытып сақ тауғ а арналғ ан ванналар мен таң қ ылар кө лемі 1000 жә не 2000 литр сиятындай етіліп жасалады. Сү тті тоң азытуғ а арналғ ан ванналардың техникалық сипаттамасы мынадай: сиымдылығ ы – 1000л, тоң азыту уақ ыты – 2сағ атта – 34-4⁰, тоң азытқ ыш агрекаттың типі – ИФ-56, суық ө ндіргіштігі – 3000 ккал, агрекаттың электродвигателінің қ утаты – 2, 8квт, двигатель насосының қ уаты – 0, 4квт, двигатель араластырғ ыштың қ уаты – 0, 4квт, ұ зындығ ы – 2775мм, ені – 1230, биіктігі – 1180мм, салмағ ы – 1180кг /10/.

Сү т сақ тау. Тоң азытылғ ан сү тті тұ тынушығ а жө нелткенге дейін термоизоляциялы систерналарда, ванналарда немесе танқ ыларда жә не флягтарда бұ рынғ ы салқ ындатылғ ан температурада сақ тайды. Флягағ а қ ұ йылғ ан сү т ә детте арнаулы сү т қ оймаларында немесе мұ зды су бассейндерінде сақ талады. Сү т сақ тау кезінде флягалардың тқ ақ пағ ы ашық болады да оның орнына бетіне дә ке байлайды. Сү тті ә лсін-ә лсін аралыстырғ ышпен (ванналарда) немесе піспекпен (флягаларда) араластырып отырады. Термоизоляциялы ыдыстарда сақ таумен салыстырғ анда сү тті флягалармен сақ тауғ а қ осымша мұ з шығ ын болады.

Сү т тасымалдау. Афтосү тцистерналарымен заводқ а сү т тасу оның жү к кө тергішінің пайдалануғ а мү мкіндік береді, бұ л ә рі экономикалық жағ ынан ө те тиімді. Сү т тасымалдаудың мұ ндай жү йесін тоң азытылғ ан кү йде сү тті сақ тау ү шін тоң азытқ ыштарымен жә не систерналармен жабдық талғ ан ферма маң ындағ ы сү тхана шаруашылық тарында ғ ана қ олданылыпа келеді. Сү т ә детте кү ніне бір рет ертемен жө нетіліп отырады.

Сиырды сауып болысымен, тоң азытылмай тасымалданатын сү тке қ осымша автосү тцистерналар қ ажет болады. Мұ ндай жағ дайда сауылғ ан сү тті жинап, оны тиеп болғ анша ө зінің бактериялық қ асиетін жоғ алтатындық тан, жоғ ары сапалығ ын да сақ тай алмайды.

Сү тті флягамен тасымалдағ анда мына сияқ ты шарттар есте сақ талады. Жолда сү т шайқ алып, май тү спеуі ү шін сү тті флягқ а қ ақ пағ ына дейін толтыра қ ұ яды жә не жө нелтер алдында ә бден араластырады. Фляганың қ ақ пағ ы тығ ыз жабылуғ а тиіс. Жә не жолда ашылмауы жө н. Қ ақ пақ қ а аралық материял есебінде резиналы сақ ина пайдаланылады. Флягаларды біріне-бірін жақ ын қ ояды, астына жұ мсақ тө сеніш тө сиді жә не бортқ а мық тап байлайды. Флягты жазда шаң -тозаң нан, кү н ыстығ ынан қ орғ ап жабуласа, қ ыста жылылайды.

Сү тті пастеризациялау. Бұ л сү ттегі ауру таратушы жә не басқ а микроорганизмдерге тү рлерін қ ұ рту ү шін қ олданылады. Ауру сиырдан (аусылмен, бруцелезбен жә не басқ а жұ қ палы аурулармен ауырғ ан) алынғ ан сү т міндетті тү рде пастериазациядан ө ткізіледі, 80 градусқ а дейін жылытып, осы температурада 30 минут ұ сталады. Мұ ндай сү т қ ұ йылғ ан ыдыс соданың ыстық ерітіндісімен жуылады, қ айнағ ан ыстық су қ ұ йылады немесе буланады /11/.

Ауру сиырды сауғ ан сауыншылар сауымынан кейін аяқ киімдерін дезинфекциялауы қ ажет, халатты, бас орамалды шешіп бө лек шкафқ а немесе жә шікке қ оюы керек, беті-қ олын сабындап жуады.

Қ арасан, қ ұ тыру, желін некробациллезі жә не оба ауруларымен ауырғ ан сиырдың сү ті мал дә рігерлік-санитарлық қ ызметінің қ атаң бақ ылауымен қ ұ ртылып отырады.

Ыстық су мен бу алу ү шін ферма маң ындағ ы сү тханаларғ а паржасағ ыш (котел) немесе азық булағ аш орнатылады.

Сү ттің қ ышқ ылдығ ы пастеризация тә ртібін қ олдана беруге ү немі мү мкіншілік бере бермейді.

Қ ышқ ылдық дә режесіне қ арай сү ттің іру температурасы таблицада кө рсетілген /12/.

Сү т тарту. Сү т машинасының ө німділігі сү тті кө п тарататындығ ымен анық талады. Егер сү т машинасы кө к сү т пен кілегей алуда барабанын тазартпай – 1-1, 5 сағ ат жұ мыс істейтін болса, ондай машинаны ө німді деп есептейді. Сү т машинасы тұ ратын бө лме қ ұ рғ ақ ә рі жарық болуы тиіс. Сү т машинасын тартуғ а ың ғ айлы, сү тті ұ юғ а жә не оны алуғ а немесе кілегей мен кө к сү тті бө луге қ олйлы орындар қ ояды. Сү т машинасы ә детте бетонды тұ ғ ырғ а орнатылады.

Сү т машинасының табаны тү зу болуы керек. Оның тү зулігін ватерпаспен салыстырады немесе винтін бұ рап болғ аннан кейін, тұ ғ ырдың жоғ арғ ы дең гейінің тү зулігімен анық тайды. Табанын тегістеу ү шін тек қ ана темір сыналар қ олданылады.

Сү т машинасын пайдалануда мына сияқ ты ережелер сақ талады: 1) катердегі майлайтын май кө рсеткіштің дең гейінде болуы тиіс; 2) барабанның табақ шаларын дұ рыс, орын-орнына салу керек; 3) бекіткіш гайканың тү бін барабан қ абымен қ атайып бұ рау керек, ал оның мойны мен гайканың дең гейі сә йкес келуі керек; 4) барабан ұ ршық қ а дұ рыс кигізілуі тиіс (ұ ршық тың кертігіне дұ рыс тү сетіндей), ал келігей ағ атын тесік дең гейі нормада болғ аны жө н; 5) барабанның айналымын бір қ алыпты ұ стап, сү тті қ ажетті температурада (35-40⁰) қ ұ ю керек; 6) сү т машинасы ырғ ақ тамай жұ мыс істеуі қ ажет; 7) кө к сү ттің майлылығ ы 0, 05 проценттен аспауы тиіс.

Сү т машинасын алғ ашқ ы кезде тартқ анда бір қ алыпты айналдырып, сонан соң сү т қ ұ ярдың алдында жылы су қ ұ йып қ ыздырады. Су жаң а сү т машинасымен бір сағ ат жұ мыс істегеннен кейін катерін ашып, ішіндегі майлайтын майды майды тө гіп тастайды жә не оны беріліс механизмдерінің жұ мыс істеу процесінде пайда болатын металл сынық тарынан тазарту керек, сонан соң оғ ан тағ ы да сү зілген май қ ұ яды.

Кілегейдің майлылығ ын реттеу. Май жасайтын ө неркә сіпті аймақ тарда кілегейдің майлылығ ы жө нінде заводтар тапсырма беріп отырады. Сү ттің майлылығ ын жә не оның мқ лшерін біле отырып тапсырылғ ан майлылық бойынша қ анша кілегей керек екенін есептеп шығ аруғ а болады. Бұ л мына формула бойынша орындалады:

К=С/М_с – М_кс / М_к – М_кс

Сонда: К – тапсырылғ ан майлылық бойынша кілегей мө лшері (кг);

С – тартылуғ а тиісті сү т мө лшері (кг);

М_с – анализ бойынша сү ттегі май қ ұ рамы %;

М_кс – кө к сү ттегі май қ ұ рамы (0, 05% деп қ абылданады);

М_к – заводтың тапсырмасы бойынша кілегейдегі май қ ұ рамы (%).

Одан ә рі қ анша мө лшердегі сү ттен 1 кг кілегей алынатыны есептеледі. Ол ү ш сү ттің (С) мө лшерін кілегейдің (К) мө лшеріне бө ліп, сонан соң белгісіз (Х) белгіні табады. Х=С/К. Енді Х кг сү ттен 1 кг кілегей жә не (Х-1) кг кө к сү т алынатынын біле отырып, кілегей винті кілегейдің майлылығ ына дұ рыс қ ондырылғ ан ба, жоқ па соны тексеруге болады.

Кілегей мен кө к сү ттің кө лемдік қ атынасын тексеру ү шін сү т тарту кезінде (су болса да болады) бір мезгілде екі шү мектің астына екі ыдыс қ ою керек. Бұ ларғ а ақ қ ан кілегей мен кө к сү ттің мө лшерін анық тағ аннан кейін олардың ара қ атынасын табады. Егер, кілегейдің майлылығ ын арттыру қ ажет болса, реттегіш винтті бұ рап кіргізеді, ал кілегейдің майлылығ ын азайту керек болса бұ рап босатады. Реттегіш винтті бір рет толық бұ рау мйлылық ты 4-5 процентке ө згерте алады.

Кілегей мен кө к сү ттің ара қ атынасына қ арай тартылуғ а тиісті сү ттің мө лшері жә не одан қ анша кө к сү т алу керектігі де анық талады. Мысалы, бұ зауларғ а беру ү шін 320 кг кө к сү т алу керек дейік. Ал сү т машинасы бір бө лік кілегей, жеті бө лік кө к сү т береді. Сонда кө к сү т мө лшері: 7: (1+7) = 0, 875 бө лік болады. Ендеше: (320: 0, 875) = 365, 7 немесе жинақ тап айтқ анда 366 кг сү т тартылу керек екен.