Сүттің тығыздығын, майлылығын анықтау

Тығ ыздық – сү ттің физикалық қ асиеттерінің бірі. Осы арқ ылы сү ттің табиғ и жағ дайын білеміз. Оның кө рсеткіші арқ ылы литрден килограмғ а айналдырамыз. Сү ттің қ ұ рғ ақ заттарының мө лшерін есептеп шығ арамыз.

Тығ ыздық ты ареометрмен ө лешйді. Алдағ ы уақ ытта ареометрмен жеке шаруашылық тарды да қ амтамасыз еткен жө н. себебі сү ттің майлылығ ы 10-15 кү нде тексеріліді. Ал тығ ыздығ ы арқ ылы біз сү ттің табиғ илығ ын, су немесе басқ а ерітінділердің қ осылғ анын білеміз.

Сү ттің тығ ыздығ ы сауын біткеннен кейін 2 сағ аттан соң 15-25⁰С шамасында тексеріледі.

200-250 мл сү тті тегіс жерге орналастырғ ан цилиндр ыдысқ а қ ұ йып, оғ ан жайлап ареометрді батырады. 1-2 минут ө ткеннен кейін ареометрдің тө менгі шкаласы бойынша тығ ыздығ ын, ал температурасын жоғ ары шкала арқ ылы ө лшейміз. Сү ттің тығ ыздылығ ы 1, 030 болса, оны ареометрдің градусына айналдырғ анда 30⁰А немесе 1, 032-32⁰А болады. Сү ттің тығ ыздығ ы мал тұ қ ымына, азығ ына, жем-суына байланысты. Тығ ыздық тың мө лшері сү тке су қ осқ анда азаяды да, ерітінділер қ оссақ немесе майын алып тастасақ кө бейеді.

Тығ ыздық тың осы ө згерісі сү ттің табиғ илығ ын дә лелдеуге ө те қ ажет нә рсе.

Сү тке қ анша су қ осылғ анын мына формуламен есептеп шығ аруғ а болады.

В=COMO-COMO₁ /COMO ^. 100

Мұ ндағ ы: В – қ осылғ ан судың мө лшері;

СОМО – табиғ и сү ттің майсыз қ ұ рғ ақ қ алдығ ы;

СОМО₁ – су қ осылғ ан сү ттің майсыз қ ұ рғ ақ қ алдығ ы;

Сү ттің майлылығ ын май ө лшеуішпен (бутериметр), болмаса тағ ы басқ а арнайы аспаптармен анық тайды. Бұ л ә діс майлы сү ттің қ ұ рамындағ ы белоктарды қ ойылтылғ ан кү кірт қ ышқ ылымен еріткеннен кейін центрефугалап бө ліп алуғ а арналғ ан.

Аспаптар мен реактивтер. Сү тке арналғ ан май ө лшеуіш, ө лшеу мү мкіндігі 0% тен 6% ке дейін ә рбір бө лігінің кө рсеткіші 0, 1%, резиналы тығ ын, 10, 77 миллиметрге арналғ ан пипетка, 10 мл жә не 1 мл ерітінді қ ұ юғ а арналғ ан қ ұ ралдар, центрифуга, су ваннасы, май ө леуішке арналғ ан штатив, 100⁰С термометр, тығ ыздығ ы 1, 81-1, 82 қ ойылтылғ ан кү кірт қ ышқ ылы, изоамиль спирті.

Анық тау тә сілі. Таза бутериметрге (май ө лшеуішке) 10 мл қ ойылтылғ ан кү кірт қ ышқ ылын (тығ ыздығ ы 1, 81-1, 82) қ ұ ямыз. Оның ү стіне 10, 77 мл сү т қ ұ йып, 1 мл изоамиль спиртін қ осамыз. Бутериметрді тығ ыздап резинка тығ ынмен тығ ындап, температурасы 65-70⁰С су ваннасына 5 минут тығ ын жағ ымен тө мен қ аратып қ оямыз. Айтылғ ан уақ ыт ө ткен соң бутериметрді алып, 5 минут центрифугада айналдырамыз. Содан кейін бутериметрді қ айтадан 5 минуттан 65-70⁰С температурасы бар су ваннасына қ оямыз. Ваннадағ ы судың дең гейі бутериметрдегі ерітіндінің дең гейінен жоғ ары болу керек, ә йтпесе салқ ындағ ан майдың кө лемі кө рсеткіштен аз болады. Су ваннасынан бутериметрді алғ аннан кейін майдың тө менгі дең гейін 0-ге қ ойып жоғ арғ ы дең гейіне дейінгі аралық ты ө лшейміз. Кө рсеткен бө лікшелердің саны майдың процент ө лшемін кө рсетеді. ә рбір кішкене бө лім 0, 1 процентке тең де, 10 кішкене бө лім 1 процентке тең. Міндетті тү рде екі рет анық тап барып, орташа кө рсеткішін аламыз. Дұ рыс анық тау тә сіліне жататын факторлар: дұ рыс алынғ ан сү ттің орташа ү лгісі, кү кірт қ ышқ ылының тығ ыздығ ы (1, 82-ден жоғ ары болса ерітінді қ арайып кетеді де, май мен ерітіндінің шекарасы кө рінбейді) мен тазалығ ы, судың температурасы, центрифуганың айналу шапшаң дығ ы. Егер салқ ын сү тті жақ сы араластырмаса сү ттің ә р жеріне май жиналып қ атады да кө рсеткіштің не аз, не кө п болуы мү мкін. Су ваннасының температурасы тө мен болса майдың кө лемін кішірейтіп кө рсетеді. Центрифуганың айналу шапшаң дығ ы аз болса, центрден тепкіш кү ш те аз болып, май ерітіндіден шық пай, аз процент кө рсетеді /8/.