Сыртқа қабылдайтын ұнтақтар

Сеппе - Pulvis aspersion- жарақ аттанғ ан теріге жә не шырышты қ абық тарғ а сырттан қ олданылатын немесе қ оршағ ан ортадан жә не малдың терісіндегі қ ұ рт-қ ұ мырсқ алармен, басқ ада паразиттер мен кү ресу кезінде себуге арналғ ан ө те ұ сақ ұ нтақ тардың қ оспасы.

Сеппелер қ ұ рамы жағ ынан бір дә рілік заттан тұ ратын қ арапайым жә не одан да кө п дә рілік заттардан тұ ратын кү рделі немесе енжар заттармен тальк, крахмал, ақ балшық араластырылғ ан кү рделі болуы мү мкін.

Сеппе рецептерде жалпы кө лемінде жазылады, ө йткені бұ л мө лшерленбеген ұ нтақ тү рі, есепке дә рілік заттың проценттік қ ұ нарлығ ы немесе олардың қ ұ рамдас бө ліктері алынады.

40, 0 сеппенің 40 %-і тү рінде стрептоцид жазып беру

Rp.: Streptocidi 16, 0

Тalci ad 40, 0

Misce, fiat pulvis.

D.S. Терінің зақ ымдалғ ан жеріне себу ү шін.

Бұ л орайда сеппеге негізгі дә рілік заттың нақ тылы процентік қ ұ рамы ретінде оның 40 % алынады, қ алғ ан 60 % енжар зат талькпен толтырылады.

Мынандай қ ұ рамдағ ы сеппе жазып беру: нитраттың висмуты негізгі 1 бө лік, бор қ ышқ ылы 2 бө лік, танин 3 бө лік, тальк 3 бө лік. Барлық сеппе 90, 0. Бө ртпемен ауырғ ан кезде итке беріледі.

Rp.: Bismuthi subnitratis 10, 0

Acidi borici 20, 0

Тalci 30, 0

Misce, fiat pulvis.

D.S. Терінің бө рткен жеріне себу ү шін.

Қ ай заттың қ анша қ осылатынын есептеп шығ ару ү шін біз қ ұ рамдас бө ліктерді қ осамыз: 1+2+3+3=9, одан кейін бір бө лікке қ анша келетінін шығ арамыз: 90, 0: 9=10, 0 ұ нтақ тү рінде, тә ртіп бойынша, бір реттік мө лшері грамның жү здік жә не тіпті оң мың дық ү лестерімен ө лшенетін заттар жазылып беріледі. Жекелеген ұ нтақ тардың мұ ндай кө лемін нақ тылы ө лшеу мү мкін емес, сондық тан дә ріханаларда барлық ұ нтақ тардың жиынтық мө лшерін ө лшеп алады да, одан кейін негізгі заттың салмағ ын ескермей, бір ұ нтақ қ а 0, 3-0, 5 есебінен тү рін жасаушы зат енжар ұ нтақ қ осады. Дә рінің тү рін жасаушы заттарды қ осудың ү ш мақ саты бар: бірінші- ұ нтақ ты дайындау мен енгізуді жең ілдету; екінші- дә рігер жазып берген мө лшерді сақ тау; ү шінші – тү рін жасаушы заттарды олар тү р жасаушы жә не негізгі заттың дә мі мен иісін тү зету қ ызметтерін атқ ара алатындай есеппен таң далады. Мә селен, ацеклидиннің бір мезгілге емдеу қ ажетті 10 ұ нтағ ын алу дерлік. Иттерге арналғ ан мө лшер 0, 002-0, 005. Мұ ндай ұ нтақ жасау мү мкін емес, ө те аз мө лшер, ұ нтақ ты келіден алып, капсулағ а тө кпей- шашпай қ ұ ю, жазып берілген мө лшерін сақ тау қ иын, мұ ндай аз мө лшерді малғ а беру де қ иын жә не кү ткендегідей емдік тиімділік те алынбайды. Қ ұ рамына енжар заттар қ осылып, дә рілік заттардың барлық тү рлерінің жиынтық салмағ ы ө лшенетіні жә не тек мұ қ ият араластырылғ аннан кейін ғ ана жекелеген ұ нтақ тарғ а бө лініп ө лшенетіні міне, соң дық тан.

Рецептер жазу кезінде мынандай орынсыз жазбаларғ а орын беріледі.

Rp.: Aceclidini 0, 002

D.t.d. № 10 in pulvis

S. Қ абылдауғ а 1 ұ нтақ тан.

Дұ рысында былай жазу керек:

Rp.: Aceclidini 0, 002

Sacchari ad 0, 5

Misce, fiat pulvis.

D.t.d. № 10

S. Қ абылдауғ а 1 ұ нтақ тан.

Заттардың денені тітіркендіретін жағ ымсыз немесе ащы иісі бар немесе асқ азан ішіндегі заттармен ө зара қ арым-қ атынасын тоқ тату қ ажет болғ анда мұ ндай заттар капсулалармен немесе қ абық тармен жазылып беріледі. Капсулалардағ ы ұ нтақ тарды жазып беру кезінде рецептің (Da tales doses №.) деген сө здерден кейін капсулаларда (in capsulіs qelatinosis seu in capsules amylacea seu oblata) кө рсету керек.

Тү ймедақ тар -/Tabullettae/ тығ ыздалғ ан, мө лшерленген, ішкі жә не сыртқ ы қ абылдауларғ а арналғ ан ұ нтақ тар. Мө лшерлеудің нақ тылығ ы оларды шығ арудың машиналық ә дісіне негізделген. Тү ймедақ тар фармацевтік ө ндірісте дайындалады, сондық тан ол дә рілік заттардың ресми тү рі болып саналады. Тү ймедақ тардың жағ ымды жағ ы: олардың мө лшерленуінің нақ тылығ ы, ық шамдылығ ы, сақ тауғ а тө зімділігі, дә мінің жоқ тығ ы кө пшілік жағ дайда, тазалығ ы болып саналады. Тү ймедақ тармен бірнеше дә рілік заттардың сің іру жалғ астылығ ын қ амтамассыз етуге болады. Кемшіліктерге мыналар жатады: компоненттерінің химиялық ө згеріске тү суі, тү стерінің ө згеруі, ерігіштерінің жоғ алуы.

Тү ймекдақ тар арасындағ ы ең кө п ауытқ ушылық 0, 5 % шегінде.

Тү ймедақ тарғ а рецепт жазудың ерекшеліктері бар.

Рецепт туралық жазба жасауы кезінде бір тү ймедақ тың ғ ана салмағ ы немесе оның ә сер етуінің басталуы мен тү ймедақ тардың жалпы саны кө рсетіледі. Фармацевт тү ймедақ ты дайындамай, не бары дайын тү рлерін босататындық тан Subscriрtio- да (араластыр, ұ нтақ жаса, тү ймедақ ты нығ ызда) жазбаларын тексерудің қ азетті жай ғ ана (Da tales doses № Х in tabulettis) тү ймедақ ты мынандай мө лшермен бер деп жазылады.

Тү ймедақ ты екі жә не одан да кө п заттар болғ ан жағ дайда кү рделі тү ймедақ тарды жазып беру кезінде бұ л қ ұ рамдас бө ліктердің бә рі бірдей рецепте атап кө рсетудің қ ажеті жоқ, олардың коммерциялық атаулары қ олданылады.

Rp.: Ascopheni 0, 5

D.t.d. № 2 in tabulettis.

S. Қ абылдауғ а 2 тү ймедақ тан.

Бұ зауғ а тү ймедақ тар тү рінде 0, 5- тен 5, 0 мө лшерде алты рет қ абылдауы ү шін стрептоцид жазып беру:

Rp.: Streptocidi 0, 5

D.t.d. № 60 in tabulettis

S. Қ абылдауғ а 10 тү ймедақ тан.

Бір тү ймедақ тың салмағ ы белгілі- 0, 5. Бір рет қ абылдау мө лшері- 5, 0. 5, 0: 0, 5=10 дана болуы ү шін қ анша тү ймедақ ты алу керек. Барлығ ы 6 қ абылдау: 6х10= 60 тү ймедақ.

Фармацевт тү ймедақ тарды ө зі дайындамай, тек дайын тү рлерін беретіндіктен коммерциялық аталуы тү ймедақ тардың рецепті былайша болуы мү мкін:

Rp.: Тabuletarum Ascopheni а 0, 5 № 21

D.S. Қ абылдауғ а 3 тү ймедақ тан.

(а- французша дә лел- ден)

Драже -Draqee (іл. септ., жек.тү р.- draqee) – тек ішке қ абылдауғ а ғ ана арналғ ан мө лшерленген қ атты дә рілік тү рі. Тү ймедақ тар сияқ ты оларда қ ысқ артылғ ан рецепт туралық жазбамен жазылады.

Драже тү ймедақ тардан ө здерінің дайындалу технологиясымен ғ ана ерекшеленеді. Оны домалақ тау арқ ылы яғ ни дә рілік заттармен қ абаттап шабу арқ ылы алады, ал сыртқ ы қ абатын кератин жә не басқ а қ абық тармеен жабылады. Кө птеген тү ймедақ тар домалақ танғ ан тү рде шығ арылады, яғ ни жағ ымсыз дә мді, иісті бү ркемелу ү шін немесе оның асқ азанның қ ышқ ыл ортасында ыдырап кетуінің қ орғ ау мақ сатымен сыртын какао қ абығ ымен, қ ант, кератин қ абаттармен жабады. Рецептерде бір драженың қ ұ рамындағ ы ә сер етудің басталуы кө рсетіледі.

Rp.: Draqee Liazolini 0, 05

D.t.d. №20

S. Тә улігіне екі рет бір дражеден.

Брикеттер - Briсetae. (Briсetaе: іл. сеп., жеке. тү р.-вriсetae) 5 кг дейін іштен қ абылдауғ а арналғ ан геометриялық дұ рыс тү рлі қ атты, тығ ыздалғ ан, мө лшерленген тү рі. Брикетте ә детті минералды ү стеме азық тар, микроэлементтер, микробқ а қ арсы, қ ұ рттарғ а қ арсы тығ ыздалады.

Оларды тү ймедақ тар сияқ ты жазып береді.

Rp.: Briсetae Сhynozoli 1000, 0

D.t.d. №3

S. Сыртқ а.

Тү йіршіктер Qranula. (іл. сеп., жек. тү р.- qranulae).Ішке қ абылдауғ а арналғ ан, кө лемі 0, 2-0, 3 мм бір тектес бө лшек тү ріндегі дө ң гелек немесе теріс тү рлі, қ атты, мө лшерленбеген дә рілік тү рі. Тү йіршіктердің қ ұ рамы дә рілік заттан жә не ылғ ал тартқ ыш заттардың орнық тылығ ын сақ тайтын, дә мді жақ сартуғ а жә не кейбір кү рделі ұ нтақ тардың ерігіштігін артыруғ а мү мкіндігін беретін дә рілік тү рі.

Тү йіршіктерді заводтық ә діспен дайындайды.

Rp.: Granulae Panacuri 1000, 0

D.S. Малдың 150 кг. Салмағ ына бір шай қ асық тан.

Қ атты дә рілік тү рлерден тағ ыда мыналарды қ олданады: Карандаш (Stylum): Буждар (Cereolum), кө з қ абыршық тары (Membranulae ophalmicae).

Ә дебиет: 1. Ахметсадыков Н.Н., Хусаинов Д.М. Дә рілік заттар

технологиясы. Алматы, 2004

2. Малдігерлік фармакология /З.Н. Кожабековтың ред/. Алматы,

2000.

3. Мұ хамбетов Д.Д., Мингилев В.П. Жалпы рецептура. Акмола, 1996

Зертханалық -тә жірибелік сабақ № 4

Тақ ырыбы: Жұ мсақ дә рілік формаларғ а рецепт жазу.

Сабақ тың мақ саты: Май дә рілерге, пасталарғ а жә не линиментке рецепт жазып ү йрену.

Сабақ ты ө ткізу орны: ветеринарлық медицина кафедрасының зертханасы

Сабақ тың ұ зақ тылығ ы: 2 сағ ат

Тә жірибеде мынандай майлы негіздер барынша жиі қ олданылады:

вазелин – vaselinum

ақ балшық – album

сары балшық – flaum

Бұ л минералдық тенкті зат, 37-50 0-ғ а ериді, бейтарап ә серлі, берік, ә рекет ү стің гі болады.

Ланолин – lanalinum

Сулы – hydricum, anhydricum

Сусыз – сулы 30 бө лік пен сусыз 70 бө лікті қ ұ райды.

Негізгі берік, теріге жақ сы сің еді ә сіресе ө сімдік майын қ осқ анда Ланолин- қ ой жү нінің шуаш майы. Сусыз ланолин ө з салмағ ының 150 % дейін су жұ та алады, сө йтсе тұ ра май тә різді жабысқ ақ баттастық ты сақ тап қ алады. Таза кү йінде жә не басқ а негіздермен: минералдық, ө сімдік тектес жә не малдан алынғ ан заттармен қ оспа тү рінде қ олданылады.

Шошқ а майы- adeps suillus ішкі майы алынады. 34-46 0 ыстық қ а ериді, негізі берік емес, тез қ ышқ ылданады. Теріге терең сің еді.

Қ ара малдың майы- sevum bovinum бұ л ірі қ ара малдың тортасы айырылатын майы, шошқ а майына қ арағ анда ә лдеқ айда тез ериді. Кү рделі майлы негіздердің қ атарына жатады.

Ақ балауыз- Sera alba

Сары балауыз- flava

Қ ұ рамында 80 бө лік нафталан мұ найы жә не 20 бө лік парафин бар қ оспа. Біртекті қ ара тү сті зат, суда ерімейді, ө зінің салмағ ының 35 % -не дейінгі мө лшерде су жұ тады. Негізгі бейтарап, берік қ ұ рамында белсенді химиялық заттар: кү кірт, магний, хлор, фенол жә не басқ алар бар. Майлардың негізгі ретінде пайдаланылады. Вилькинсон майларының қ атарына жатады.

Рецептерде майлар толық атауымен жекелеген қ ұ рамдас бө ліктерін атап кө рсете отырып жә не қ ысқ артылғ ан тү рде дә рілік заттың проценттік мө лшері мен майдың жалпы кө лемін кө рсете отырып жазылады.

Жазба тү рлері:

1. Магистрлік магистр- дә рігер, мұ ғ алім яғ ни дә рігердің жазбасы бойынша дайындалғ ан.

2. Ресми фармакрпеяда жазылғ ан;

Май жазып беру ү шін мыналарды білу керек:

Майдағ ы дә рілік зат қ ұ рамының процентін;

Жазып берілетін майдың жалпы саны;

ЕРЕЖЕ: Май негізі кө рсетілмесе, фармацевт майды вазелинмен дайындайды. Егер проценттік қ ұ нарлығ фы кө рсетілмесе, фармацевт 10 проценттік май дайындайды.

30, 0 ихтиол майын жазып беру.

Rp.: Ichthyoli 3, 0

Vaselini аd 30, 0

М.f. unguentum

D.S. Терінің зақ ымданғ ан жеріне жағ ады.

Қ ысқ артылғ ан тү рін былайша жазуғ а болады:

Rp.: Unguenti Ichthyoli 10% - 30, 0

D.S. Сыртқ а қ олданады.

Пасталар (Pasta)- қ амыр қ ұ рамында 25 процент жә не одан да кө п қ ұ рғ ақ заттар бармайдың бір тү рі.

Пастаның қ ұ рамы: А) дә рілік зат

Б) 25 %-75 % қ ұ рғ ақ зат.

(Amylum, Talcum, Bolus album)

В) Майлы негіз, кө біне вазелин

Майғ а қ арағ анда жабысқ ақ тығ ы ә лдеқ айда тығ ыз ол терінің бетқ абатында ұ зақ сақ талады, бір орынғ а ғ ана ә сер етеді, жақ қ анда зақ ымданғ ан жерге ысқ ыламайды.

Жазып беру ә дістері: 1. толық

2. қ ысқ аша

Жазба тү рлері: 1. магистрлік жазба

2. ресми пасталар жоқ.

30, 0 пастаның 6 процент тү ріндегі мырыш тотығ ын жазып беру:

Толық тү рі

Rp.: Zinci oxydati 1, 8

Talci 7, 5

Vaselini 20, 7

M.f. pasta

D.S. Терінің зақ ымданғ ан

жеріне басады.

Негізгі затты табамыз

6, 0-100, 0

Х-30, 0

Х=1, 8

Қ ұ рғ ақ заттардың проценті берілмеген, ендеше 25-75 % шегінде жұ мыс істеуге болады.

25, 0-100, 0

Х-30, 0

Х=7, 5

Қ ысқ артылғ ан тү рі:

Rp.: Рastae Zinci oxydati 6%-30, 0

D.S. Сыртқ а қ абылданады.

Ү шінші компонент- майлы негізді табу ү шін дә рілік зат пен қ ұ рғ ақ затты қ осамыз. 1, 8+7, 5=9, 3 жә не оларды пастаның жалпы кө лемінен аламыз.

30, 0-9, 3=20, 7

Ә дебиет: 1. Ахметсадыков Н.Н., Хусаинов Д.М. Дә рілік заттар

технологиясы. Алматы, 2004

2. Малдігерлік фармакология /З.Н. Кожабековтың ред/. Алматы,

2000.

3. Мұ хамбетов Д.Д., Мингилев В.П. Жалпы рецептура. Акмола, 1996

Зертханалық -тә жірибелік сабақ №5

Тақ ырыбы: Сұ йық дә рілік формаларғ а рецепт жазу.

Сабақ тың мақ саты: Ішке, сыртқ а жә не парентеральды қ олданылатын ерітінділерге рецепт жазып ү йрену.

Сабақ ты ө ткізу орны: ветеринарлық медицина кафедрасының зертханасы

Сабақ тың ұ зақ тылығ ы: 2 сағ ат

Ерітінділер- Solutionіs жек, сеп., тү р.- Solutio, іл.сеп., жек.тү р.- Solutionіs).

Ерітінді- бір немесе бірнеше дә рілік затты еріткіштермен толық еріту арқ ылы алынатын сұ йық мө лдір дә рілік тү рі.

Ерітіндінің қ ұ рамы:

1. дә рілік зат (қ атты, сұ йық немесе газ тектес)

2. еріткіш (бір немесе бірнеше)

Тағ айындау мақ саттарына қ арай ерітінділер былайша бө лінеді:

1. сыртқ ы қ олданысқ а арналғ ан (теріге, шырышты қ абық қ а)

2. ішкі қ олданысқ а немесе қ олданысқ а арналғ ан (peros et perrectum)

3. егуге немесе парэнтеральды қ олданысқ а арналғ ан.

Ерітінділер қ арапайым жә не кү рделі болып бө лінеді. Кү рделі ерітіндінің қ ұ рамында бірнеше еріткіш заттар болады.

Еріткіштер бейтарап болу керек, бірақ дә рілік заттармен ө згерістік ә серге тү спеуі тиіс.

Қ олданылғ ан еріткішіне қ арай ерітінділер болуы мү мкін:

1. Сулы (Solutio aquosa)

2. Спиртті(Solutio spirituiosa)

3. Майлы (Solutio oleosa)

Ерітінділерге кө біне тұ тастық кү йдегі су қ олданылады. Су ә р жақ та еріткіш болып саналады. Тазаланғ ан су қ олданылады. (Aqua destillataе) ал залалсыздырылғ ан егетін ерітінділер дайындауғ а екі мә рте тазаланғ ан (Aqua bidestillata) қ олданылады. Ондай сулар дә ріханаларда арнаулы тазартқ ыш жә не битазартқ ыш аспаптардың кө мегімн алынады. Тә жірибеде қ айнатылғ ан су (Aqua costa) жә не кә дімгі су да (Aqua communis, Fontana) қ олданылады, бірақ қ андай жағ дайда да олар жаң а жә не таза болуы тиіс.

Этильді спирт (Spiritus aethylicus)- жақ сы еріткіш болып табылады. Спирт сақ тау қ асиетіне ие болғ андық тан су ерітінділеріне қ арағ анда спиртті ерітінділер ә лдеқ айда берік болады.

Ресми консентрациялары 40⁰, 70⁰, 90⁰, 95⁰ .

Егер рецептіде спирттің шоғ ырлануы кө рсетілмесе, 90⁰- тың спирт алынады, ал егер еріткіш кө рсетілмесе тазартылғ ан су алынады. Спирт еріткіш ретінде ә р жақ ты, бірақ олбейтарап зат болып табылады. Ә р тү рлі шоғ ырлануда оның ерітінділері біріктірушілік бактерицидтік жә не илегіштік ә сер етуі мү мкін. Дә рілік заттар су мен спиртте ерімеген жағ дайда еріткіш ретінде сұ йық майлар қ олданылады. Мұ ндай айырмасының ө німі ретінде вазелин майы аталатын «сұ йық парафин» oleum vaselini, дә мді тә тті, қ оймалжын мө лдір сұ йық глицерин ilycerinum сияқ ты минералдық заттар да қ олданылады.

Сырттан қ олдануғ а арналғ ан ерітінділер

Сырттан қ олдануғ а арналғ ан ерітінділерге мыналар жатады:

1. Жараны жууғ а

2. Дезенфекция

3. Бү ркуге арналғ ан

4. Кө з, қ ұ лақ ерітінділері

5. Мұ рынғ а тамызылатын тамшылар

Ерітілетін зат пен еріткіштің арақ атынасы ә р тү рлі болғ анымен еріткіштің кө лемі дә рілік затты толық ерітуге жеткілікті болуы тиіс. Сырттан қ олдану дә рілік заттардың бір жерге ә сер етуіне есептелген ал қ олданылатын ерітіндінің кө лемі одан қ олдану мақ сатына байланысты.

Сырттан қ олданылатын ерітінді жазып беру ү шін мыналарды білу керек:

1.Ерітіндінің шоғ ырлануын проценттік немесе сандық ара қ атынасында 1: 1000, 1: 500 жә не басқ а;

2. Ерітіндінің жалпы кө лемі (мл)

Ерітінділер сыртқ ы мақ саттарғ а ү ш ыдыспен жазылады:

1. қ олдануғ а жарамды шоғ ырланғ ан ретінде;

2. шоғ ырландырылғ ан ерітінді тү рінен аз мө лшерде (шоғ ырланғ ан ерітінді) дайындауғ а қ ажетті;

3. ерітінді дайындауғ а қ ажетті таза зат тү рінде.

№1 нұ сқ а. Қ олдануғ а жарамды шоғ ырланғ ан

ретінде ерітінділердің жазбалары

Ерітінділерді салмақ тың -кө лемдік ә діспен дайындайды, мұ нда қ атты заттарды таразыларда ө лшеп алады да белгілі бір кө лемге дейін еріткіш қ осады. Ерітінділерді дайындау кезінде дә рілік заттардың еру, ұ сақ талуы, саны, уыттылығ ы ескеріледі, толық еріту, ұ сақ тау араластыру, қ ыздыру ү шін кейбір ә дістер қ олданылады.

Бірінші ә дісте, тә ртіп бойынша дененің белгілі бір жерінет аймағ ына немесе малдың ауыз қ уыстарына қ олдану ү шін ерітіндінің аз мө лшері жазып беріледі.

Сыртқ ы қ олданыс ү шін ерітінділерді толық жә не қ ысқ артылғ ан тү рде жазып береді. Магистрлік жә не ресми жазбалар болады. Мысалы: 2 % ерітінді тү рінде 10 мл бор қ ышқ ылын жазып беру. Кө зге тамызатын тамшылар (Acidum boricum)

Толық тү рі.

Рецепте осы жазбаның қ ұ рамына кіретін заттардың бә рі кіреді жә не олардың салмақ тық немесе кө лемдік сандары кө рсетіледі. Бұ л жазбада 10 мл кө лемді ерітіндіді 2 % бор қ ышқ ылы болуы керек. Есептеп шығ ару тә жірибесінде мынандай ереже қ олданылады 100, 0 мл қ ұ рғ ақ затта немесе 100 мл ерітіндіде қ анша процент болса соншалық ты грамм немесе миллилитр болады.

Біздің мысалымыздағ ы 2 % бор қ ышқ ылы-100 мл ерітіштегі 2, 0 бор қ ышқ ылы, енді 10 еріткіште қ анша бор қ ышқ ылы болатынын табу керек.

2, 0- 100 мл х = ^{2, 0 х 10 мл} =0, 2

х = 10 мл

^{100 мл}

Еріткіш 10 мл кө лемінде дейін алынады. Ерітіндінің шоғ ырланғ анын сақ тау ү шін рецепте 10 мл деп жазу керек.

Rp.: Acidi borici 0, 2

Aquae destillatae ad 10 ml

M. f. solutio.

D.S. Кө зге тамызылатын тамшылар.

Кү ніне ү ш рет екі кө зге екі тамшыдан.

Жазбадағ ы қ ысқ артылғ ан тү рде проценттік шоғ ырланғ аны немесе сандық ө зар қ атынастар 1: 10, 1: 100, 1: 1000 т.б. жә не ерітіндінің жалпы кө лемі кө рсетіледі.

Кез-келген қ ысқ артулар рецепте дә рілік тү рдің атынан бастап жазылады: (ерітінді - Solutionis, май - Unguenti, сығ ынды - Extracti, тұ нба - Tincturae)

Rp.: Solutionis Acidi borici 2% -10 ml

D.S. Кө зге тамызылатын тамшылар.

Кү ніне ү ш рет екі кө зге екі тамшыдан.

Ерітінді жазып беру кезінде еріткіш туралы нұ сқ ау болмаса, онда фармацевт ерітіндіні тазартылғ ан сумен дайындайды. Егер еріткіш ретінде май, спирт жә не т.б. алынса, онда рецепте толық тү рде «майлы» Oleosae, «спиртті» - Spirituosae деген нұ сқ аулар жазылады.

Спирттік ерітінді жазып берудің ү лгісі:

4 % ерітінді тү рінде 50 мл ментол (Mentholum) жазып беру:

Толық тү рі:

Rp.: Mentholi 2, 0

Spiritus aethylici аd 50 ml

M.f. solutio.

D.S. Теріге жағ у ү шін.

Қ ысқ артылғ ан тү рі

Rp.: Solutionis Mentholi spirituosae 4% -50 ml

D.S. Теріге жағ у ү шін.

Осы жазба бойынша дә рілік форма дайындау кезінде фармацевт мына ережені қ олданады. Егер спирттің шоғ ырланғ андығ ы кө рсетілмесе, онда ә р кезде 90 ⁰ спирт алынады. Басқ а шоғ ырландығ ы 40⁰, 70⁰ , 80 ⁰жә не т.б. спирт алу керек болғ ан ө зге жағ дайларда рецепт толық тү рінде жазылады.

Мысалы: 4 % спирттік ерітінді тү рінде 50 мл ментол (Mentholum) жазып беру. Кү штілігі 50⁰ спирт алынады.

Rp.: Mentholi 2, 0

Spiritus aethylici 50%- 50ml

M.f.solutio.

D.S. Байланғ ан буын аймағ ын ысқ ылау ү шін.

Майлы ерітінді жазып беру ү лгісі: сү т бездері қ абынғ анда желіннің терісін

ысқ ылау ү шін шабдалы майымен дайындалғ ан 20 % майлы ерітінді тү рінде

100 мл кө лемдік камфора (Camphora) жазып беру.

Толық тү рі

Rp.: Camphorae 20, 0

Olei persicori аd 100 ml

M.f. solutio.

D.S. Желіннің терісіне жағ уғ а.

Шоғ ырланғ ан сандық ө зара қ атынастармен, мә селен: 1: 10, 1: 100, 1: 500 жә не т.б. кө рсетілгенде сыртқ ы қ олданысқ а арналғ ан ерітінділерге дә рілерді жазып беру кезінде рецепт жазбаларында сандық қ атынастарды қ ысқ артылғ ан тү рде кө рсетуге немесе бұ л сандық қ атынастарда процентпен кө рсетуге болады.

Жараны тазалау ү шін 1: 500 ерітінді тү ріндегі ерігіш фурагин 200 мл кө лемінде жазып беру

Толық тү рі

Rp.: Furangini solubile 0, 4

Aquae destillatae ad 200ml

M.f. solutio.

D.S. Жараны ө ң деу ү шін.

Қ ысқ артылғ ан тү рі

Rp.: Solutionis Furangini solubile 1: 500- 200ml

D.S. Жараны ө ң деу ү шін.

Rp.: Solutionis Furagini solubile 0, 2 %– 200ml

D.S. Жараны ө ң деу ү шін.

1: 500 шоғ ырланғ аны- 500 мл ерітінді дайындау ү шін 1, 0 фурагин алу қ ажеттігін білдіреді, ал 200 мл ерітінді дайындау ү шін 0, 4 фурагин алу керек. Бұ л рецепті қ ысқ артылғ ан тү рі сандық ө зара қ атынастармен жазуғ а немесе проценттік шоғ ырланғ аны кө рсетуге болады.

№ 2 нұ сқ а. Аз мө лшерде шоғ ырланғ ан ерітінділер дайындауғ а қ ажетті шоғ ырланғ ан ерітінділержазып беру

Екінші нұ сқ а бойынша ерітінділер дайындау аз шоғ ырланғ ан ерітінділердегі дә рілік заттардың кө пшілігі ө зінің емдік қ ұ рамын тез жоғ алатындығ ына байланысты болады. Мә селен, 5 % шоғ ырланғ аны калий перманганатын бірнеше жылдар бойы сақ тауғ а болады, ал 0, 1 %, 0, 01 %-тік шоғ ырланғ аны ол ө зінің белсенділігін тез жоғ алтады, сондық тан оны қ олданар (ex tempore) алдында дайындайды.Бұ л ә діс дә ріханалардың жағ дайында қ олайлы, алдын ала 50-60 %-тен жоғ ары шоғ ырланғ аны ерітінділер дайындап қ ояды да одан кейін қ абылдау алдында олардан кү ші аздау ерітінділер дайындайды. Бұ л ерітіндіні тез есептеп, дайындауғ а мү мкіндік береді. Бұ л ә дісті кейде бюреткалы депте санайды, ө йткені ол 50-60 %-тік шоғ ырланғ аны ерітінділері лабораториялық тағ анда бюрет каларғ а кү йіліп сақ талады.

Кө птеген дә рі-дә рмектерде ә серлі заттың 100 %-тік белсенділігі болмайды, мә селен: формалин 40%, хлорофос 65-97 % аз, трихлометафос-3 30-50 % аз жә не т.б.

Екінші нұ сқ а бойынша есептеу мына тә ртіп бойынша жү ргізіледі:

Х= АхВ

С

мұ ндағ ы:

А- қ ажетті шоғ ырланғ ан- %-пен;

В- ерітіндінің қ ажетті кө лемі мл- мен;

С- қ олда бар шоғ ырланғ ан %-пен

Кү ніне 1 литрден қ олдану ү шін 1: 1000 ерітіндісін дайындауғ а калий перманганатының 5 ерітіндісін жазып беру, 5 литр дайындауғ а жазып берілсін.

Х= АхВ

С

Х= 0, 15000 мл =100 мл

5 литр ерітінді дайындау ү шін калий перманганатының 5 % ерітіндісінен 100 мл алу керек, ал бұ л тапсырмасының шарты бойынша кү н сайын 1 литр ерітіндіні дайындау керек 100 мл: 5=20 мл. 1 литр дайындау ү шін 20 мл алу керек. 20 мл-бір ас қ асығ ының кө лемі. 1: 1000 ерітінді 0, 1 %-тік шоғ ырланғ ан болып табылады.

Екінші нұ сқ а бойынша рецепт қ ысқ артылғ ан тү рде жазылады.

Rp.: Solutionis Kalii permanganatis 5 %– 100 ml

D.S. Бү рку ү шін бір литр қ айнағ ан суғ а бір ас қ асық тан.

№3 нұ сқ а. Ерітінділер дайындау ү шін дә рілік заттар мен дә рілік тү рлерді жазып беру

Бұ л ә діспен ерітіндегі дә рілік зат беріп болмағ ан, тезт ыдырататын жә не ө зінің белсенділігін тез жоғ алтатын жағ дайда немесе ерітіндінің ү лкен мө лшерін алып қ ашық тық та жеткізуге байланысты болғ анда жазылады. Мә селен, дә ріхана кең шардың орталығ ында тұ ратын болса, ал дезинфекция ү шінші бө лімшенің мал қ ораларында жү ргізіледі, оғ ан 100 литр ерітінді қ ажет. Мұ ндай жағ дайда онда ерітіндіден гө рі дә рілік затты жеткізу оң ай болады.

Хлорофостың қ ұ рамында 60 Ә З бар 0, 5 %-тік ерітіндісін жазып беру-120 литр.

ЕСЕП: хлорофосты 100%-дық шоғ ырланғ аннан емес, 60%-дық Ә З шоғ ырланғ аннан аламыз, есептеу ү шін нұ сқ аны қ олданамыз:

Х= А+В = 0, 5%х 120000 = 1000, 0:

С 60%

120 литр 0, 5 % ерітінді дайындау ү шін ә ректті заттың белсенділігі 60% 1000, 0 хлорофос алу керек.

Rp.: Chlorophosi 1000, 0

D.S.12 шелек суғ а ерітілсін.

20 литр дезинфекция ү шін 10 проценттік ерітінді дайындауғ а таза фенол (Phenolum purum) жазып берілсін.

ЕСЕП: 10 %-тік ерітінді- 100 мл ерітінді дайындау ү шін 10, 0 фенол алу керек. Ереже: 100, 0 немесе 100 мл ерітіндіде қ анша грамм немесе мл болса, сонша процент, ал 20 литр дайындау ү шін 2000, 0

10, 0-100 мл

Х= 2000 мл

Х= 2000, 0

Rp.: Phenoli purі 2000, 0

D.S. Дезинфекциялау ү шін екі шелек суғ а еріту керек.

Жоғ ары да кө рсетлген жазбалар бойынша дә ріханадан бірінші жағ дайда бір кг хлорофос, екіншісінде екі кг фенол беріледі, ал ерітінді ол қ олданылатын жерде жасалады.

Ә дебиет: 1. Ахметсадыков Н.Н., Хусаинов Д.М. Дә рілік заттар

технологиясы. Алматы, 2004

2. Малдігерлік фармакология /З.Н. Кожабековтың ред/. Алматы,

2000.

3. Мұ хамбетов Д.Д., Мингилев В.П. Жалпы рецептура. Акмола, 1996

Зертханалық -тә жірибелік сабақ №7

Тема: Галенді жә не жаң агаленді дә рілік формалар.

Сабақ тың мақ саты: Тұ нбаларғ а, сығ ындыларғ а жә не жаң а галенді препараттарғ а рецепт жазып ү йрену.

Сабақ ты ө ткізу орны: ветеринарлық медицина кафедрасының зертханасы

Сабақ тың ұ зақ тылығ ы: 2 сағ ат

Тұ нбалар- ө сімдік шикі заттарынан қ ыздырусыз алынатын дә рілік заттардың спиртті, спирті-эфирлі алынымдары. Тұ нбалар 40, 60, 70, 90-градустық қ олдану арқ ылы дайындалады. Спиртте кө птеген заттар ерітіледі: гликозидттер, алколоидтар,, шайырлар, эфир майлары. Спирттің сақ тау ық палы бар, сондық тан тұ нбаларды кө п мө лшерде жә не ұ зақ мерзімге дайындауғ а болады. Эфир шайырды, майлы жә не эфир майларын кетіруші ретінде қ олданылады. Тұ нбаның қ ұ рамын денеге жекеше бө лінген химиялық таза заттардан ө згеше ә сер ететін заттардың жиынтығ ы бар, синтетикалық химиялық заттардан оның артық шылығ ы сонда. Тұ нбалар дә рілік зат ретінде спирт табылғ аннан кейін пайда болғ ан. Тұ нбалардың бә рі дә рілік қ оң ырқ ай кү ң гірт сұ йық тық тан (латынша- tinctio- бояу) тұ рады.

Тұ нба- ресми дә рілік тү рде тә ртіп бойынша, фармацевтік ө нерн кә сіпте усыз ө сімдіктерден 1: 10 таразы-кө лемдік дайындалады. Тұ нбалар мынандай негізгі ү ш ә дісті қ олдана отырып алынады: мацерация, перколяция, еріту.

Мацерациялау ә дісі -Maceratio (сулау). Мацерациялау немесеашыту ұ зақ уақ ыттар бойы тұ нбалар дайындаудаудың негізгі ә дісі болып келеді. Ұ нтақ талғ ан шикі зат бө луші заттың белгіленген мө лшерімен бірге тығ ыз жабылатын шыны, фарфор немесе эмалданғ ан сауытқ а қ ұ йылып, жиі-жиі араластыра шайқ ай отырып, 7 кү н бө лме ыстығ ында сақ талады. Тұ ндырылғ аннан кейін тұ нбаның беткі сұ йық қ абатын алады да, шикі затты сығ ып, бө луші заттың шағ ын мө лшерімен тағ ы да бір рет шаяды, сонысын тағ ыда сығ ып, тұ нба бетінің сұ йығ ына қ осып, таза бө луші затпен белгілі кө лемге дейін жеткізеді.

Перколяциялау ә дісі - Percolatio (сү зілу) тұ нбалар жасаудың негізгі ә дісі. Ұ нтақ талғ ан шикі затты сығ ып, шикі заттан 1/3 артық бө луші зат қ ұ яды да 4 сағ атқ а қ ойып қ ояды, одан кейін бө рткен ө сімдік затты перколяторғ а тығ ыздап салады да салынғ ан шикі заттан 30-40 мм жоғ ары бө луші зат қ ұ йып, 24 сағ атқ а қ ойып қ ояды, одан кейін перколятордың кранын 1 бө лікке жалпы кө лемінің 1/48 бө лігі ағ атындай есеппен ашып қ ояды.

Перколятордан тү ссіз сұ йық перколят бастағ анда сү зілу ә рекеті аяқ талады деп саналады. Сү зілуді мү мкіндігіне қ арай ерітінді толық қ амтамассыз етілгенге дейін перколяторғ а жаң а бө луші зат қ осылып отырады.

Перколяторлар қ алайланғ ан мыстан тнемесе темірден жә не алюминийден жасалғ ан сопақ ша немесе шошақ са зауыттар, ал лабораториялық перколяторлар шыныдан дайындалады.

Еріту ә дісі -тұ нбаларды қ ұ рғ ақ немесе қ оймалжын сығ ындыларды сә йкес шоғ ырлану спиртте еріту жолымен алу.

Сығ ындыларды еріткеннен кейін тұ нбалар сү зіледі. Тұ нбалар қ андайда бір жеке дә рілік шикі заттан дайындалғ ан қ арапайым болады. Мә селен, лимонниктің тұ нбасы (tincnura Schizandrae) 1: 5 тендімгі лимонниктің тұ қ ымынан (Schizandra chinensis) 95-градустық спиртте дайындалады.

Кү рделі тұ нбалар бірнеше дә рілік шө птен дайындалады. Шикі заттың белгілі бір кө лемі алдымен ұ нтақ талып, мұ қ ият араластырылады да, содан кейін ғ ана ү стіне бө луші зат қ ұ йылады.

Тұ нбаларды жазып беру ү шін мыналарды білу қ ажет:

1. тұ нбаның бір рет қ абылдайтын мө лшерін (тамшылар немесе мл);

2. қ абылдау саны;

3. тұ нбаның бір рет қ абылданатын ө лшемі немесе кө лемі;

ЕРЕЖЕ: егер тұ нба қ абылдауғ а тамшылармен жазылатын болса, онда рецептерде бір қ абылдауғ а қ анша тамшы жазылса, сонша миллилитр кө рсетіледі.

Тұ нбалар қ ысқ артылғ ан ә діспен жазылады. Мысал: Итке 20 тамшыдан қ абылдау ү шін аралия тұ нбасы жазып берілсін.

Rp.: Tincturae Araliae 20 ml

D.S. Кү ніне бір рет 20 тамшыдан.

Сиырғ а 10 мл-ден қ абылдау ү шін жусан тұ нбасы жазып берілсін 10 рет қ абылдауғ а жазылсын.

Rp.: Tincturae Absinthii 100 ml

D.S. Бір орташа қ асық пен қ абылдауғ а.

ЕСЕП: тұ нбаларды мл-мен жазып беруге бұ л ереженің қ атысы жоқ сондық тан мл есепке алынады, бір қ абылдауғ а 10 мл, ал 10 қ абылдауғ а 100 мл керек.

Сығ ындылар- тұ нбаларғ а қ арағ анда ә лдеқ айда қ ұ нарландырылғ ан алынымдар. Сығ ындылар галендік дә рі-дә рмектердің ү лкен тобы.

Жабысқ ақ тығ ына қ арай сығ ындылар мынандай болады:

1. сұ йық - Extractum fluidum

2. қ ою- Extractum spissum

3. қ ұ рғ ақ - Extractum siccum

Сұ йық сығ ындылар тұ нбалар сияқ ты ә діспентермен: мацерациялық, перколяциялық пен дайындалады, олар сондай-ақ қ ұ рғ ақ сығ ындыны еріту арқ ылы да дайындау мү мкін. Сұ йық жә не қ ұ рғ ақ сығ ындылар бө лме ыстығ ында, ал қ оюлары 8-12 градус ыстық тарда сақ талады. Сығ ындылар 1: 1 тең дігінде дайындалады, яғ ни сұ йық сығ ындының бір кө лемдік бө лігінде ө сімдіктің бір таразылық бө лігінде болатындай ә сер етуші зат болуы тиіс.

Қ ою жә не қ ұ рғ ақ сығ ындылар сұ йық сығ ындыны вакумде белгілі бір мө лшерде қ олданғ а дейін немесе толық кептірілгенге дейін булану жолымен дайындалады.

Сығ ындылар ө сімдік шикі затынан биологиялық белсенді заттың алынуына кө мектескен экстрагенттер бойынша бө лінеді: сулық сығ ындылар (Extracta aguosa), спирттік сығ ындылар (Extracta spirituosa), эфирлі сығ ындылар (Extracta aetherea)

Сұ йық сығ ындылар тек қ ана спирттік болады, ал қ алғ андары сулық та, спирттік те немесе эфирлік те болуы мү мкін.

Сығ ындылар былайша жазылып беріледі: а.сұ йық сығ ындылар тұ нбалар сияқ ты жазылады; б. усыз ө сімдіктерден дайындалғ ан қ ою сығ ындылар кө біне домалақ танғ ан дә рілік қ атарына жатады да таза кү йінде қ абылдана береді; в. Қ ұ рғ ақ сығ ындылар кө птеген дә рілік тү рлерде кә дімгі қ ұ рғ ақ зат ретінде жазылады (ұ нтақ тарда, домалақ танғ ан дә рілерде, болюстерде т.б.) Сұ йық сығ ындығ а берілетін рецептің ү лгісі:

Иттің қ абылдауына 20 мл-ден ит жү зімнің сұ йық сығ ындысы жазып берілсін, 10 қ абылдауына жазылсын.

Rp.: Extracti Frangulae fluidi 200 ml

D.S. Кү ніне ү ш рет бір ас

қ асық пен қ абылдауғ а.

Қ ою сығ ындылар кө біне домалақ танғ ан дә рі тү рінде қ абылданады (Massa pilularum).

Домалақ танғ ан дә рі тү рінде 0, 015-тен чилибуғ аның қ ұ рғ ақ сығ ындысы жазып берілсін.

Rp.: Extracti Strychni spissi 0.015

Pulveris Liguritiae q.s., ut fiat pilula

D.t.d. №30

S. Екі тү йірден қ абылдауғ а.

Қ ұ рғ ақ сығ ындылар ұ нтақ тү рінде немесе басқ а дә рілік тү рлерімен бірге ьжазып беріледі.

Иттің қ абылдауына 5, 0 ден рауғ аштың қ ұ рғ ақ сығ ындысы жазып берілсін ұ нтақ тү рінде ү ш рет қ абылдауғ а жазылсын.

Rp.: Extracti Rhei sicci 15, 0

D.S. Кү ніне 1 рет бір шай қ асық пен.

Жаң агалендік дә рі-дә рмектердеп деген тол керексіз заттардан толық тазартылғ ан сулы-спиртті, спиртті- хлороформды жә не басқ а сығ ындылық дә рі-дә рмектер. Сө йтіп, жалпы тазартылғ ан жаң агалендік дә рі-дә рмектер галендік дә рі-дә рмектерден айтарлық тай ерекшеленеді, ө зінің фармакологиялық ә сері жағ ынан химиялық заттарғ а жақ ын жә не парэнтеральды қ олданыла алады.

Егу ү шін олар ампулаларда шығ арылады, ал ішке қ абылдау ү шін немесе таблетка тү рінде шығ арылады. Жаң агалендік дә рі-дә рмектер биологиялық стандартталып, яғ ни қ ұ рамында белгілі бір мө лшерлі ә сер ету бірлігімен (Ә Б) немесе 1, 0 ә сер ететін затымен шығ арылады.

Жылқ ығ а тері астына егу ү шін 10-мд-ден адонизид жазып берілсін. Ү ш рет егуге (1 мл-лік ампулаларда) жазылсын.

Rp.: Adonisidi 1 ml

Da tales doses № 30 in ampullis.

S. Кү ніне 1 рет тері астына 10 мл ден егу ү шін.

Гидрофильдік кұ лдерге ұ қ сайтын, қ ою жабысқ ақ сұ йық тар шырыштар деп аталды. Шырыштар ө сімдік шикі заттарынан (тұ қ ымдардан жә не тамырлардан) шырышты заттарды сумен бө лу немесе шайырды еріту жолымен алынады. Бұ л сулы алынымдар тұ ндырмалар мен қ айнатпалардан негізделген жоғ ары тұ тқ ырлығ ымен ерекшеленеді.

Мә селен. Шырышты мыналардан дайындайды:

1. алтей тамырынан – radix Althacae

2. зығ ыр тұ қ ымынан– semen Lini

3. селеп тү йнегінен– Tuber Salep

4. крахмалдан- Amylum

Шырыштар негізінен жараны тез жазатын жә не жұ мсартатын заттар ретінде ісіп қ ызаруғ а қ олданылады, оларды сондай-ақ умен улану кезінде тағ айындайды, тітіркендіргіш заттарғ а (мә селен, тік ішекпен беру кезінде хлоралгидратқ а) 10 еселік ө зара қ атынаста қ осады. Шырыштар қ ысқ артылғ ан тү рде жазылады. Рецептерде шырыштарды жалпы кө лемі граммен кө рсетіледі.

Сиырғ а ү лкен қ арыны ә лсіреген жағ дайда бір рет қ абылдауғ а 100, 0 бү рге тұ қ ымының шырышы (Mucilago semenis Plataginis psyllii seu majoris) жазып берің із.

Rp.: Mucilaginis semenis Plantaginis

psyllii seu majoris 100, 0

D.S. Ү лкен қ арын ә лсіреген жағ дайда

1 рет қ абылдауғ а.

Жылқ ығ а крахмал шырышымен бірге клизма беру ү шін 40, 0 хлоралгидрат (Chloralum hudratum) жазып берілсін.

Rp.: Chlorali hydrati 40, 0

Mucilaginis Amyli ad 400, 0

Misce, fiat mixturae.

D.S. Тік ішекке бір рет беруге.

Эмульсиялар (жек.тү р- emulsion, emulsum. іл. Сеп. жек.тү р – emulsionis, emulsi). Бұ л бытыраң қ ы жү йеге жататын, бір-біріне қ осылғ анда ерімейтін немесе баяу еритін екі сұ йық тан тұ ратын сұ йық дә рінің тү рі. Бытыраң қ ы кү йінде бытыраң қ ылық ортада ө те ұ сақ тамшылар тү рінде таралады.

Тағ айындалу мақ саттарына қ арай эмульсиялар ішкі қ олданысқ а emulsum ad usum internum жә не сыртқ ы қ олданысқ а– emulsum ad usum externum деп бө лінеді.

Эмульсияларда жағ ымсыз дә м, дә рілік заттың иісі болады. Эмульсиялар- тұ рақ сыз дә рінің тү рі. Эмульсияларды кө біне жараны тез бітіретін, қ абынуғ а қ арсы қ олданылатын заттар ретінде тағ айындайды.

Эмульсияларды бө лу:

1. нағ ыз немесе тұ қ ымдық - verum emulsa ex semenibus

2. майлы немесе ө тірікші жалғ ан- spuria emulsa ex oleis

Эмульсиялар 1: 10 арақ атынаста дайындалады. emulsa ex semenibus-тұ қ ым эмульсиялары.

Қ ұ рамы: қ ұ рамында май бар тұ қ ымдар;

а. сора тұ қ ымы- semen cannabi

б. кө кнә р тұ қ ымы- semen papaveris

в. асқ абақ тұ қ ымы- semen cucurbitae

г. зығ ыр тұ қ ымы- semen lini

2. тазартылғ ан су- aqua destillata

Тұ қ ымдық эмульсиялар ө зге шыны майлы тұ қ ымдардан да алынады. Эмульсияларды қ ағ аз сү згілер ароқ ылы сү зуге болмайды, ө йткені олар май тамшыларын ұ стап қ алады. Сора мен кө кнә рдан эмульсияларды қ абық тарын алмай дайындайды, ал асқ абақ тұ қ ымынан қ атты қ абығ ын алып тастағ аннан кейін дайындайды. Жұ мсақ қ абық шаны ыстық сумен келіге ү ге отырып ұ нтақ тайды да дә ке арқ ылы сү зеді. Ұ рық эмульсияларды ә р тү рлі ө сімдіктердің тұ қ ымдарынан дайындалады ұ рық тарды 10 минут бойы ыстық суда ұ стап дымқ ылдайды, қ ажет жағ дайда қ абық тарын тазартады жә не келіде судың ө з ғ ана мө лшерімен сү т ақ тү сті біркелкі зат алғ анғ а дейін иленеді. Алынғ ан затқ а ү немі қ озғ ай отырып судың қ алғ ан мө лшері жазба келісімі бойынша қ осылады. Ұ рық эмульсияларына эмульгатор қ осылмайды, ө йткені эмульсиялау ұ рық тардың қ ұ рамында болатын заттардың есебі арқ ылы іске асырылады.

Эмульсияларды екі ә діспен, рецепте қ осылғ ан заттардың бә рін толық кө рсете отырып, немесе қ ажетті эмульсияларды ғ ана кө рсетіп отырып қ ысқ аша жазады.

Бұ зауғ а бір рет қ абылдау ү шін эмульсия тү рінде 2, 0 кө кнә р тұ қ ымы (semen cannabis) жазып берілсін.

Толық тү рде

Rp.: Semenis Cannabis 20, 0

Aquae destillatae ad 200 ml

Misce, fiat emulsio.

D.S. Бір рет қ абылдауғ а.

Қ ысқ артылғ ан тү рде

Rp.: Emulsionis semenis Canabis 200 ml

D.S. Бір рет қ абылдауғ а.

ЕСЕП: эмульсиялар 1: 10 арақ атынаста дайындалады, демек, 20, 0-ден 200 мл дайындау керек.

Emulsa ex oleis- майлы немесе эмульсиялар.

Қ ұ рамы: 1. сұ йық май кө біне ө сімдік майы:

а. кү нбағ ыс майы- oleum helianthi

б. зығ ыр майы- oleum lini

в. кастор майы- oleum ricini

г. бадам майы- oleum amyqdalari

д. шабдалы майы- oleum persicori

2. Эмульгаторлар: Yelatosa, vitelum ovi

Ескерту: майлы эмульсиялар дайындағ анда эмульсиялайтын заттар қ осу керек. Эмульсиялағ ыш ретінде желатоза (Yelatosa) алынады. Май қ анша алынса, желатоздан да сонша немесе майдың жартысындай бө лігі, ал жұ мыртқ аның сарысын 15, 0 майғ а бір жұ мыртқ аның сарысы есебімен алады.

Егер рецепте эмульсиялағ ыш кө рсетілмесе, онда оны таң дап фармацевтің ө з еркіне беріледі.

Майлы эмульсия да тұ қ ымдық эмульсия сияқ ты 1: 10 ара қ атынаспен дайындалады.

Бұ заудың бір рет қ абылдауына эмульсия тү ріндегі 15, 0 мө лшерлі кастор майы жазып берілсін.

Толық тү рде

Rp.: Olei ricini 15, 0

Vitelli ovi unius 1

Aquae destillanae ad 150 ml

Misce, fiat emulsio.

D.S. Бір рет қ абылдауғ а.

Қ ысқ артылғ ан тү рде

Rp.: Emulsionis olei Ricini 150 ml

D.S.. Бір рет қ абылдауғ а.

Ә дебиет: 1. Ахметсадыков Н.Н., Хусаинов Д.М. Дә рілік заттар

технологиясы. Алматы, 2004

2. Малдігерлік фармакология /З.Н. Кожабековтың ред/. Алматы,

2000.

3. Мұ хамбетов Д.Д., Мингилев В.П. Жалпы рецептура. Акмола, 1996

Зертханалық -тә жірибелік сабақ № 8

Тақ ырыбы: Мө лшерленбеген дә рілік формаларғ а рецепт жазу.

Сабақ мақ саты: Б олюстерге, домалақ дә рілерге, балауыздарғ а жә не ботқ аларғ а рецепт жазып ү йрену.

Сабақ ты ө ткізу орны: ветеринарлық медицина кафедрасының зертханасы

Сабақ тың ұ зақ тылығ ы: 2 сағ ат

Балауыздар-Suppositoria ат.сеп., жек.тү р- ілік сеп.жек.тү р- Suppositorium, Suppositori.

Тік ішекке жә не қ ынапқ а қ олдануғ а арналғ ан мө лшерленген дә рілік тү рі бө лмелік ыстық тық та ериді қ атты, малдың денесінің қ ызуында ериді.

Қ ұ рамы: 1. дә рілік зат

2. майлы негіз

Майлы негіз ретінде какао майы oleum cacao и мен бутерол – bumyrolum жасанды майлардың желатиннің, глицириннің, судың 1: 5: 2 қ оспалары алынады.

Балауыздарда жансыздандыратын, жұ мсартатын, антисептикалық жә не қ абынуғ а қ арсы заттар қ олданылады. Балауыздар магистрлік жазбалар бойынша дә ріханаларда тығ ыздау, тегістеу немесе арнаулы тү рлерімен қ ұ ю жолымен дайындалады. Балауыздардың кө птеген тү рлері фармацевтік ө неркә сіп заводтарында дайындалғ ан ресми тү рлері нитрофуранды гинекологиялық балауыздар, жатыр ішіне салынатын фурозолидонды таяқ шалар болып табылады. Балауыздардың негізіне бір талап қ ойылады, балауыздардың еріту ыстығ ы 75⁰С-тан аспауы тиіс.

Балауыздарда жұ қ а жылтыр қ ағ азғ а орап, қ орапшағ а салып, қ араң ғ ы, салқ ын жерде сақ тайды.

Магистрлік жазба бойынша бө лінген тү рде жазып береді, яғ ни жаюлы тү рі бір балауызды мө лшері кө рсетіледі.

Балауыздарды жазып беру ү шін мыналарды білу керек:

1. Бір балауызғ а қ ажетті дә рілік заттың мө лшерін;

2. Балауыздардың санын;

3. Бір балауыздың салмағ ы (ұ сақ малдар ү шін-2, 0-4, 0 ірі қ ара малдар ү шін 5, 0) жә не одан артық грамм.)

Бір балауызғ а 0, 6 мө лшерде ихтиол жазып беру. 10 рет тік ішекке балауызды жазу.

Rp.: Ichthyoli 0, 6

Butyroli q.s., ut

fiat suppositorium rectalis.

D.t.d. №10

S. Кү ніне екі рет бір балауыздан тік ішекке.

Ресми жазбалар бергенде рецепт балауызды дә рілік заттың кө лемі кө рсетіле отырып, қ ысқ артылғ ан тү рде толтырылады.

Rp.: Suppositorii cum Ichthyoli 0, 6

D.t.d. №10

S. Кү ніне екі рет бір балауыздан тік ішекке.

Балауыздардың басқ а да тү рлері бар, олар-дө ң гелек (Ilobum) мен (вacillus). Дө ң гелекшенің 0, 2-0, 8 салмақ тары ұ сақ малдарғ а 5, 0-15, 0 салмақ тылары ірі малдарғ а арналғ ан. Таяқ шалар терең жараларды емдеу ү шін қ олданылады, сондық тан оларды жазып беру кезінде рецептерде диаметрі мен ұ зындығ ы кө рсетіледі.

Дө ң гелектермен таяқ шалар қ олмен тегістеу жолымен жасалады.

ДОМАЛАҚ ТАНҒ АН ДӘ РІЛЕР(пилюли) Pilulae (ат.сеп., жек.тү р. Pililae, іл.сеп.жек.тү р лат. Pililae- шар, доп)-ішке қ абылдайтын мө лшерленген дә рілік тү р. Домалақ танғ ан бір дә рінің салмағ ы 1, 0-0, 5.

Домалақ тан дә рілер орнын тү ймедақ тар алмастырғ ан, ескерген дә рілік тү рі болып саналады, ө йткені тү ймедақ тар заводтарда кө п кө лемінде дайындалады. Бұ л тү рінің барлық кемшіліктеріне (дайындау уақ ытының ұ зақ тығ ы, тез кеуіп қ алатындығ ы, домалақ тау машиналарының жоқ тығ ы жә не т.б.) қ арамастан домалақ танғ ан дә рілер ә ртү рлі дә рілік ү йлестіруге болатын қ олайлы да бағ алы дә рілік тү рі ретіндегі мә нін жойғ ан жоқ.

Домалақ танғ ан дә рілер қ олданыста ө те қ олайлы, мө лшерлену нақ тылығ ы мен ышқ амдылығ ы жағ ынан олар тү ймедақ тардан кем тү спейді. Домалақ танғ ан дә рілерді баяуды сорылуын жағ ымсыз ә рекетті емес, дә рілік заттардың созылмалысы деп қ арауғ а болады.

Домалақ танғ ан дә рілердің қ ұ рамы:

А) дә рілік зат

В) кө мекші зат немесе домалақ танғ ан дә рі кө лемі

Кө мекші зат немесе домалақ танғ ан дә рі кө лемі.

Кө мекші заттар дә рілік ө сімдіктердің тамырларынан жасалғ ан ұ нтақ тар, сұ йық жә не қ ұ рғ ақ сығ ындылар, крахмал, ақ балшық, қ ант, шырын, су, спирт, глицерин жә не тағ ы басқ а болуы мү мкін.

Кө мекші заттар доиалақ танғ ан дә рілерге белгілі бір ө зіндік қ асиет, атап айтқ анда иілімділік, яғ ни сә йкес тү рінде тү суге, тез кеуіп, асқ азан ішек жолында ыдырауғ а қ абілеттілік қ асиеттерін береді. Домалақ танғ ан дә рілерді дұ рыс дайындау дә рігерден ү лкен шеберлікті талап етеді, ө йткені бұ л даму ө згерісі мыналардан қ ұ ралады:

1. Ө те ұ сақ ұ нтақ тар ә серсіздік қ осындыларды алу жә не араластыру;

2. Домалақ танғ ан дә рілік бірліктер алу жә не домалақ танғ ан дә рі ө зектерін тегістеу;

3. Ө зектерді кесу;

4. Бір қ алпы тү ріне тү сіру;

5. Домалақ танғ ан дә рінің бетін жабу;

6. Ұ сақ тау;

Домалақ танғ ан дә рілерді дайындау кезінде олардың барлық қ оспалары ө те ұ сақ ұ нтақ тарғ а айналады. Қ осымша заттарды араластыру мен домалақ танғ ан дә рі бірліктермен бір қ алыпты араласуы ү шін улы жә не кү шті ә сер ететін заттар алдын ала суғ а немесе спиртке езіледі. Келі мен келсапқ а жабысып қ алмау ү шін домалақ танғ ан дә рі бірлігін дұ рыстап илейді. Дайын ө німді ө лшеп алып, домалақ тау машинасына кө шіреді. Бұ л орайда жұ қ а қ алақ ша харта (пленкадан жасалғ ан ү шбұ рыш) қ олданылады. Орынды тақ тайшамен кескіштен екі аралығ ы тең жетіп жататындай етіп ұ зын ө зек жасайды. Кескіштегі кішкене науа саны бір жағ ында 25, екінші жағ ында 30 немесе керісінше бола алады. Кесілген дә рілер шығ ыршық тың (зырылдауық) кө мегімен жұ мырланады, зырылдауық тың жақ тауының биіктігі домалақ танғ ан дә рілер бір келкі, домалақ жә не 10-12 см биіктен қ ұ лағ анда ү шін кететіндей болуы тиіс.Дайын домалақ танғ ан дә рілер кеуіп қ алмау ү шін олардың бетіне тальк, липоподием немесе каулин (ақ балшық) сеуіп қ орапшағ а орап, салып қ ояды.

Домалақ танғ ан дә рілерді 25 немесе 30 данадан немесе бұ л сандардың еселі мө лшерінде жазып береді. Бұ л жазбалар домалақ дә рі дайындайтын машина кескішінің науасына байланысты. Дайындалғ ан дә рілерді қ ұ рамына кіретін заттарды кө рсете отырып, бө лшектелген тү рде жазу ұ сынады.

Иттің домалақ танғ ан дә ріні 0, 003 мө лшерде 30 рет қ абылдау ү шін мышякты ангибрид (Acidum arsenicosi anhydrici) жазып беру:

Rp.: Acidi arsenicosi anhydrici 0, 003

Massae pilulari q.s,

ut fiat pilula.

D.t.d. №.30.

S. Бір домалақ танғ ан дә ріден қ абылдауғ а.

Бұ л рецепте кө мекші заттарды (massae pilularum) таң дауы фармацевке беріледі.

Иттің домалақ танғ ан дә рідегі каулинді 0, 2 мө лшерде 25 рет қ абылдау ү шін кү міс нитраттың (arqentum nitras) жазып беру:

Rp.: Argenti nitratis 0, 2

Boli albi et

Aquae destillatae q.s

ut fiat pilula.

D.t.d. №25

S. Бір домалақ танғ ан дә ріден қ абылдауғ а.

БОЛЮСТЕР- Bolorum. ( атау септ, жек. тү р- вolus, ілік септ – Boli).

Болюстер ү лкен домалақ танғ ани дә рілер тжылқ ының, иттің жә не сирек жағ дайда малдың ө зге тү рлерінің ішке қ абылдауларына арналғ ан жұ мсақ, мө лшерленген дә рінің тү рі. Болюстер ірі малдарғ а тілінің тү біне қ олмен салу арқ ылы немесе болюс беретін жабдық тың кө мегімен ауызынан беруге арналып тағ айындалады. Бір болюстің салмағ ы 5-5, 0 аралығ ында ауытқ ып отырады.