Фонтанды ұңғымалардың жабдықтары.

Мұ най жә не газ ө ндіретін кен орындарының геологиялық шарттары ә ртү рлі болады. Олар, ө німділік қ абаттың тү зілуімен, мінездемелік жә не тау жыныстарының тұ рақ тылығ ымен, қ абаттың қ ысымы жә не температурасымен, газдылық факторымен, мұ най жә не газдың тығ ыздығ ымен, қ анық тырылғ ан қ ысымымен жә не т.б. мінездемелерімен ерекшеленеді. Ө німді қ абаттың геологиялық сипаттамасы мен ерекшеліктеріне байланысты ұ ң ғ ыманың қ ұ рылысы ә ртү рлі болады. Ұ ң ғ ыма қ ұ рылысының негізгі элементтеріне жататындар: - қ ысқ а бағ ыттаушы қ ұ быр (5-15 метр), кондуктор (100-500 метр), техникалық қ ұ быр (аралық қ ұ быр) жә не пайдалану қ ұ быры (ө німді қ абатқ а дейін). Мұ най жә не газ кен орындарын пайдаланудың, сонымен қ атар жер қ ойнауын қ орғ ау жә не техника қ ауіпсіздігінің шарттарына: қ ұ быр аралық кең істіктің саң ылаусыздығ ын, ұ ң ғ ымағ а СКҚ тү сіруді, ұ ң ғ ымалардың жұ мысын бақ ылау жә не жө ндеу жұ мыстары кезінде қ ысқ а мерзімге ұ ң ғ ыманы жабуды қ амтамасыз ету болып табылады. Бұ л жұ мыстар фонтанды ұ ң ғ ыманың сағ асындағ ы жабдық тардан (тізбек басы, фонтанды арматура жә не манифольд) тұ ратын қ ондырғ ының кө мегімен жү зеге асады. (сурет)

Кү рделі геологиялық шарт бойынша кө теріп-жіберу қ аттылығ ы жоба терең дігімен тізбектеледі. Бұ рғ ылау қ арқ ындылығ ы, қ ажетті аралық горизонт ү лкен қ абаттық қ ысыммен сонымен қ атар басқ ада себептермен одан да қ атты жә не қ ымбат кө п сатылы тізбектелген конструкциялы бұ рғ ылаумен ауыстырылады. Мысалы, кейбір кен орындарында бұ рғ ылау 5300-6000 м терең дікке жетуі мү мкін, олар кө п тізбекті конструкцияны қ олдануғ а тиіс болуы мү мкін. Олар 4-7 кондуктордан жә не хвостовиктен жә не шегендеу тізбектерінен тұ рады. Мұ най газ кен орындарын пайдалану жағ дайын жә не де жер қ ойнауын, қ оршағ ан ортаны қ орғ ау, ұ ң ғ ығ а СКҚ тү сіру, ө лшеу қ ондырғ ыларын тү сіру, ұ ң ғ ы жұ мысын ретке келтіру, қ ысқ а мерзімге жө ндеу жасау ү шін жабу.

Тізбек басы: ол ұ ң ғ ы сағ асын қ ұ быр аралық кең істік саң ылауларын байланыстыру ү шін қ ажет.

Тізбек басының конструкциясына қ ойылатын талаптар:

- қ ұ быр аралық кең істікті сенімді саң ылаусыздандыру;

- барлық қ ұ быр аралық кең істіктегі қ ысымды бақ ылауғ а мү мкіндіктің болуы;

- шегендеу қ ұ бырының тез жә не сенімді бекітілуі;

- бір тізбек басына ә ртү рлі шегендеу қ ұ бырының бекітілу мү мкіндігі, яғ ни ә мбебап болуы;

- қ ұ растырудың тез жә не ың ғ айлы болуы;

- мү мкін биіктіктің ең аз болуы.

Тізбек басы 14, 0; 21, 0; 35, 0; 50, 0 жә не 70, 0 МПа жұ мыс қ ысымына есептелініп шығ арылады. Кейбір жағ дайларда (газ ұ ң ғ ымаларында) 150 МПа жұ мыс қ ысымына дейін есептелген тізбек басы қ олданылады.

Фонтанды арматура.

Фонтанды арматураның негізгі қ ызметі:

- Бір немесе бірнеше фонтан қ ұ бырларын ілу ү шін;

- Шегендеу тізбектерімен фонтан қ ұ бырлар арасындағ ы кең істіктегі саң лаусыздандыруды бақ ылау;

- Технологиялық операцияларды ө ткізу кезіндегі ұ ң ғ ыларды жө ндеу жә не пайдалану ү шін арналғ ан.

Фонтанды арматура жоғ ары температурада жә не қ ысымда жұ мыс жасайды.

Бірақ пайдалану мінездемесіне байланысты фонтан ұ ң ғ ылары ә ртү рлі болады.

Фонтанды арматура конструкциясына байланысты жә не беріктік қ асиетіне байланысты бө лінеді:

- Жұ мыс қ ысымы 7-ден 105МПа дейін;

- Оқ пан қ има ө ткізгіштік ө лшемі 50-ден 100 мм-ге дейін;

- Фонтан шыршасы конструкциясына байланысты: ү шжақ ты жә не тө рт жақ ты болып бө лінеді.

- Ұ ң ғ ы тү біне тү сетін санына байланысты: бір қ атарлы жә не екі қ атарлы.

Газды қ оспаның физикалық процессі.

Скважинаны мұ най ө ндіру практикасында ә рқ ашан газдың бө лінуі ө теді. Механизмнің тү сінігі скважиналық кө тергіштің сұ йық тылығ ы (ГСҚ). Қ ұ бырдағ ы газды сұ йық тық тың қ озғ алысын білу керек.

Штуцерлер. Олар фонтанды шыршаның элементі болып табылады жә не фонтанды ұ ң ғ ының жұ мыс режимін жә не оның ө німін реттеуге арналғ ан. Штуцерлерді арматураның екі лақ тырынды желісінде орнатады, жә не ол реттелмейтін жә не реттелетін деп екіге бө леді.

Реттелмейтін штуцерлер - ө те жең іл жә не сенімді. Олар ұ ң ғ ымадан қ ұ м немесе басқ а абразивті зат шығ атын жағ дайларда қ олданылады. Реттелмейтін штуцерлердің кө птеген конструкциясы бар, олар қ ысқ а конусты втулка тү рінде легирленген болаттан немесе берілген диаметрлі орталық каналы бар металлокерамикалық материалдан жасалады. Штуцерлер ескірген сайын, ұ ң ғ ыма жұ мысындағ ы қ алыптасқ ан режим бұ зылады, жә не штуцерді алмастыру қ ажет болады. Бұ л ү шін ұ ң ғ ы жұ мысын уақ ытша лақ тыру желісіне ауыстырылады, мұ нда берілген диаметрлі штуцер орнатылады, ал бұ л кезде негізгі жұ мыс жасаушы шығ у желісінде ескірген штуцерді ауыстырады. Осығ ан байланысты тез алмасатын штуцерлердің кө птеген тү рлері ұ сынылғ ан. Жай штуцер лақ тыру желісінің екі фланец арасында қ ысылатын, берілген диаметрлі саң ылауы бар диаграмма тү рінде жасалады.

Реттелетін штуцерлерде - ө ту қ имасы, қ атты материалды ершіктегі (седло) конусты штокты орын ауыстыру арқ ылы ө згертіледі. Орын ауыстыру маховикті айналдыру арқ ылы іске асады, мұ ндағ ы штокта, реттелетін штуцердің ө ту сақ иналы қ имасының эквивалентті диаметрін кө рсететін кө рсеткіш болады. Мұ ндай штуцерлер кү рделі ә рі қ ымбат, оның сальникті тығ ыздатқ ыштары бар жә не ә детте, қ ұ м шығ армайтын ұ ң ғ ымаларда қ олданылады. Ә р штуцерде газсұ йық ты ағ ынның энергиясын жұ ту болады, жә не буфердегі қ ысымның тө мендеуінен, мұ най газ жинау жү йесіне апаратын желідегі қ ысымда тө мендейді. Егер қ ысымдар айырмашылығ ы ү лкен болса, онда бірнеше қ атарлы жалғ асқ ан штуцерлерді қ олданады.

Манифольдтар. Манифольд фонтанды арматураны, ұ ң ғ ы ө німін ө лшеу қ ондырғ ысына апаратын қ ұ бырмен байланыстыру ү шін арналғ ан. Мұ ндай байланыстың ә ртү рлі сұ лбалары жергілікті жағ дайғ а жә не технологиялық пайдалануғ а байланысты қ олданылады. Сондық тан бұ л сұ лбалар стандартты емес, бірақ оның тү йіндері заводта жасалғ ан элементтермен жабдық талады. Тө ртжақ ты (крестті) фонтанды арматура манифольдының жай сұ лбасында қ ұ быр аралық кең істіктегі байланысты қ арастырмайды жә не ұ ң ғ ыманы трапты немесе ө лшеу қ ондырғ ысымен байланыстыратын тек бір ғ ана лақ тыру желісінің болуы қ арастырылады. Кейбір жағ дайда, парафиннің интенсивті қ абаттануы кезінде екі лақ тыру желілері жә не екі желінің кез-келгеніне жұ мыс жасауына мү мкіндік беретін манифольд қ арастырылғ ан.

5-сурет. Тө ртжақ ты (крестовой) фонтанды арматураның жалғ асу сұ лбасы

5-суретте заводтық жинаудың стандартты тү йіндері кө рсетілген. Олар тө ртбұ рыш болып, номерлермен (№1, №2, №3) белгіленген. Сұ лбада екі реттелетін штуцер, екі вентиль сұ йық ты жә не газды алу ү шін, ө німді факелге лақ тыру ү шін жабу қ ұ рылғ ылары 3 немесе жер амбары, ү ш жақ ты қ ұ быр (тройник) 4, тө рт жақ ты қ ұ быр (крестовик) 5, сақ тандыру клапаны 6, фланецті қ осылыс 7 қ арастырылғ ан. Манифольдтың негізгі тү йіндері фонтанды арматураның бө лшектерімен бір тү рге келтірілген. Манифольдтың ұ шында диаметрі 80 мм қ ұ бырмен жалғ асу ү шін фланецтер болады. Манифольдта сұ лба нө мірі, шартты ө ту диаметрі жә не жұ мыс қ ысымы белгіленеді, мысалы, 1 МАТ-60 х125. Шығ арынды шлейф манифольд арматурасын мұ най газ жинау жү йесінің топтық ө лшеу қ ондырғ ысымен байланыстырады, мұ нда автоматты тү рде ұ ң ғ ы шығ ымы ө лшенеді. Топтық ө лшеу қ ондырғ ысына ұ ң ғ ымалар тобы (24 дейін) қ осылады, олардың шығ ымы белгілі бағ дарлама бойынша кезегімен ө згеріп отырады.

Жалғ ыз фонтанды ұ ң ғ ымалар жә не ә сіресе жоғ ары шығ ымды ұ ң ғ ымалар жеке трапты қ ондырғ ымен жалғ асады, мұ нда газды айыру (кейде екі сатылы) жә не шығ ымды ө лшеу жү реді. Содан кейін, ұ ң ғ ы ө німі сумен жә не қ алдық газбен бірге, сусыздандыру жә не газды толық айыру ү шін, ө ндірістік мұ най газ жинау бө ліміне барады. Мұ най газ жинау пунктінде мұ найды жылыту арқ ылы сусыздандыру жә не тұ зсыздандыру қ ондырғ ыларымен біріктіреді, мұ нда мұ най жә не судың ұ сақ тамшылары шекарасындағ ы беттік пленкасын бұ зу, беттік активті затты-деэмульгатор қ осылғ ан таза сумен жуу қ олданылады.

Негізгі.: 1. [279-286], 3. [526-529]

Бақ ылау сұ рақ тары:

1. Тізбек басы не ү шін арналады?

2. Фонтанды арматураның пайдалануы?

3. Штуцерді не ү шін пайдаланады?

4. Манифольд не ү шін пайдаланылады?