Парафиннің тұрып қалуының алдын-алу

Мұ най- жең іл жә не ауыр кө мірсутегілердің кү рделі қ оспасы жә не ол қ абат жағ дайында термодиномикалық тепе-тең дікте болатыны белгілі. Мұ найды игеру термодинамикалық жағ дайлардың ө згеруімен жә не мұ найдың қ абат жағ дайынан жер бетіндегі жағ дайғ а ө туімен байланысты. Бұ л кезде қ ысым жә не температура тө мендейді. Қ оспадағ ы бө лек кө міртегілердің фазалық тепе-тең дігі бұ зылып, бір жағ ынан белгілі қ ұ рамды кө міртегі газы тү рінде бө лінеді, ал екінші жағ ынан парафин, смола жә не асфальтен тү рінде ауыр жә не майлы фракциялар бө лінеді.

Кө терілу кезінде мұ найдың сууы, қ ысымның тө мендеуі кезінде газды фракциялардың бө лінуі, парафин жә не смола сияқ ты ауыр фракцияларғ а қ атысты еру қ абілетін азайтады, олар парафин кристалы тү рінде бө лініп, жаң а қ атты фазаны қ ұ райды.

Мұ най ө зінің кө мірсутегілік қ ұ рамы бойынша ә ртү рлі болады. Сондық тан, кейбір кен орындарда мұ най игеру кезінде парафин бө лінбейді. Парафиннің ұ сақ бө лшектері асулы кү йде қ алып, сұ йық ағ ынымен айдалып кетеді. Белгілі шарттар кезінде, олар бірдей бө лінетін асфальтен жә не смоламен бірге жабысып, қ атты жабысқ ақ кө міртегі тү йіршіктерін қ ұ райды, олар қ ұ бырдың бұ дырлы бетіне жабысып, қ имасын азайтады.

Мұ найда парафиннің қ атты бө лшектері пайда болатын температура, парафиннің кристалдану температурасы деп аталады. Ол ә ртү рлі мұ найғ а жә не парафин фракциясының қ ұ рамына байланысты ә р тү рлі болады.

Парафиннің балқ у температурасы 27⁰С –дан 71⁰С дейін, ал оғ ан жақ ын церезин (С₃₆-С₅₅) -65 тен 88⁰С дейін. Шығ ыс кен орнындағ ы парафинді мұ най ү шін (Татария, Башкирия, Перм), СКҚ жапсарында парафиннің қ абаттана бастайтын температура 15-35⁰ қ ұ райды, ал Манғ ышлақ тү бегінде кейбір кен орындарда парафиннің шө гуі қ абат жағ дайларында да байқ алады, себебі кристаллдану температурасы бастапқ ы қ абат температурасына жақ ын. Суық суды айдау нә тижесінде қ абат температурасының шамалы сууы, парафиннің жарым-шарты кристаллдануына ә келіп, оның сү зілу қ абілетін нашарлатады.

Қ ұ бырдың ішкі бетінде температура тө мендеген сайын жә не мұ найдың газсыздануынан парафиннің қ абаттану қ алың дығ ы ұ ң ғ ыманың тү бінен сағ ағ а қ арай ө седі. Шығ ыс ө ң ірлердегі кеніштерде, қ ұ быр бетінде кө міртегінің ауыр фракцияларының шө гуі 400-300 м. терең дікте белгіленеді. Бұ л шө гулер –смола, церезин, асфальтен жә не парафин қ оспаларынан тұ ратын тұ тқ ырлы масса тү рінде болады. Ә детте, оның қ алың дығ ы 200-500 м. терең дікте максимумғ а жетеді, ал сағ ағ а жақ ын шө гу қ алың дығ ы тө мендейді.

Бұ л, газдың кө беюі нә тижесіне, газсұ йық қ оспасының қ озғ алыс жылдамдығ ының артуына жә не парафинді қ абаттарды сұ йық ағ ынымен механикалық бұ зуына байланысты болады. Парафиннің қ абаттануына беттің бұ дырлығ ы, ағ ынның жылдамдығ ының аз болуы жә не бү лкілдеу нә тижесінде беттің периодты ашылуы себеп болады.

Парафиннің қ абаттануының алдын-алу ү шін жә не ұ ң ғ ыманың жұ мыс жағ дайларын қ амтамасыз ету ү шін ә ртү рлі ә дістерді қ олданады.

Парафиннің қ абаттануын жоюдың негізгі ә дістерінен келесіні айқ ындауғ а болады:

1. Механикалық ә дістер:

а) серіппелі қ ырғ ышты пайдалану, оны периодты тү рде СКҚ -ғ а болат сыммен тү сіреді;

б) периодты тү рде СКҚ бағ анының парафинді бө лігін шығ ару жә не оның ішкі бетін механикалық қ ырғ ышпен жер бетінде тазарту;

в) автоматты қ ырғ ышты пайдалану.

2. Жылулық ә дістер:

а) қ ыздырылғ ан буды қ ұ быр сыртқ ы кең істікке айдау жолмен қ ұ быр бағ анасын жылыту;

б) ыстық мұ найды айдау жолымен қ ұ бырды жылыту.

3.Ішкі беті шыны, эмаль немесе эпоксидті смоладан жалатылғ ан қ ұ бырды қ олдану.

4. Парафинді қ абаттанудың ә ртү рлі еріткіштерін қ олдану.

5. Қ ұ бырдың ішкі бетіне парафиннің жабысуының алдын-алу ү шін химиялық қ оспаларды қ олдану.

Парафинді қ абаттанудың тү зілу қ арқ ындылығ ына, оның беріктігіне, қ ұ рамына жә не басқ а ерекшеліктеріне байланысты ә ртү рлі ә дістер жә не оның комбинациясы қ олданылады.

Парафинді - жылу ә дістерімен жою ү шін, қ озғ алмалы автомобильді немесе шынжырлы жү рісті бу генераторлы қ ондырғ ылар ППУ-3м қ олданылады, оның ө німділігі 1т/сағ., 310⁰С, ол қ ондырғ ыны қ оректендіретін бу қ азанынан, таза су қ орынан тұ рады. Мұ ндай қ ондырғ ы парафинді қ абаттануды тек фонтанды қ ұ бырда ғ ана жою ү шін емес, сонымен қ атар монифольд жә не лақ тырынды желілерде қ олданылады.

Бұ л ү шін 1АДП-4-150 сорап агрегаты қ олданылады, ол арқ ылы 20 МПа дейін қ ысымда 150⁰С дейін қ ыздырылғ ан ыстық мұ най 4дм³/с беріліспен айдалады.

Фонтанды ұ ң ғ ымадағ ы бү лкілдеудің алдын-алу ү шін фонтанды қ ұ быр бағ анасының тө менгі ұ шында арнайы жұ мыс саң лауы немесе клапан қ олданылады.

Бү лкілдеу-СКҚ -ғ ы ағ ын бағ анасы тығ ыздығ ының қ ысқ а уақ ытқ а артуы нә тижесінде уақ ыттан бұ рын фонтандаудың бітуіне, газсыздануына жә не тү п қ ысымының артуына ә келіп соғ ады. Қ ұ быр аралық кең істіктің ү лкен кө лемі оның ішінде газдың ү лкен кө лемінің жиналуына ә келеді, ол Р_с < Р_нас шарты кезінде периодты тү рде СКҚ башмағ ы арқ ылы фонтанды қ ұ бырды толық ү рлегенше ө теді. Тү птік қ ысым тө мендегеннен кейін, ұ ң ғ ыма ұ зақ уақ ыт бойы сұ йық ты жинау ү шін жұ мыс істейді.

СКҚ -дың башмагынан біршама биіктікте (30-40м) кішкентай (бірнеше мм) саң ылаудың болуы, СКҚ -ың қ ұ быр аралық кең істігіне газдың салыстырмалы тұ рақ ты енуін қ амтамасыз етеді, жә не газдың башмак арқ ылы шығ ып кетуін болдырмайды. Жиналатын газ, сұ йық дең гейін саң ылаудан тө мен ығ ыстырғ аннан кейін, ол СКҚ -на еніп, бү лкілдеу тоқ тайды. Егер саң ылаудағ ы қ ысым айырмасы ∆ Р болса, онда сұ йық дең гейі а=∆ pqg терең дікте сақ инадан тө мен сақ талады. Соғ ан ұ қ сас рольды жұ мыс клапаны атқ арады, онда қ ысым белгіленген шамадан асқ ан кезден, серппелі клапан іске қ осылып, газды қ ұ быр аралық кең істіктен СКҚ -ғ а жібереді.