Жер төсемесінің құрылымдық қабаттары және олардын орналасуы

Бү гiнде қ олданылып жү рген автомобиль жолдарының жол тө семелерi кө п қ абатты жү йе болып келедi, яғ ни жол тө семесi бiрнеше (екi, ү ш, тө рт немесе одан да кө п) қ ұ рылымдық қ абаттан тұ рады. Инженерлiк тә жірибеде тө мендегiдей қ абаттардың аттарын жеке бө лiп атауғ а болады.

Жамылғ ы – автомобиль дө ң гелегiнiң ә серiн қ абылдап, оны тө менгi жатқ ан қ абаттарғ а беретiн, сондай-ақ, атмосфералық (табиғ и-климаттық) ә серлердi де қ абылдайтын жол тө семесiнiң ең жоғ арғ ы қ абаты. Жамылғ ы берiк, тегiс, кедiр-бұ дыр болуы керек. Ол, сондай-ақ, жоғ арғ ы оң температураларда пластикалық деформацияларғ а, жарылуғ а тұ рақ ты, қ ажеттi пайдалану сапасын қ амтамасыз етуi тиiс. Тозуғ а тұ рақ тылық та оғ ан қ ойылатын қ атаң талаптардың бiрi болып табылады жә не ол барынша су ө ткiзбегенi дұ рыс.

Жамылғ ының қ ұ рамына кейде қ осымша қ абаттар кiредi. Мысалы, қ орғ аныс қ абаты, тозу қ абаты.

Негiз – жамылғ ымен бiрге тү скен кұ штi кемiтiп, оны қ осымша қ абаттарғ а немесе жер тө семесiнiң топырағ ына беретiн жол тө семесiнiң берiк бө лiгi. Негiз ө з алдына бiрнеше қ абаттан тұ руы мү мкү н. Оның бiртұ тас (монолит) қ абаттары иiлудегi созылуғ а байланыспағ ан қ абаттары ығ ысуғ а жеткiлiктi шамада қ арсыласа алу керек. Негiздiң жоғ арғ ы қ абаттарын томенгi қ абаттарындағ ыларғ а қ арағ анда берiктiгi жоғ ары материалдардан жасайды. Ол материалдар, сондай-ақ барынша аязғ а тө зiмдi (тұ рақ ты), су ө ткiзбейтiн болуы керек.

Негiздiң қ осымша қ абаттары – табиғ и-климаттық жә не топырақ тық -гидрологиялық жағ дайлары қ олайсыз жол бө лiктерiндегi негiз бен жер тө семесiнiң топырағ ының арасында орналастырылатын жол тө семесiнiң қ осымша қ абаттары.

Негiздiң қ осымша қ абаттары негiз бен жамылғ ымен бiрге қ ұ рылымның аязғ а тө зiмдiлiгiн, қ ұ рғ атуын қ амтамасыз етiп, қ ымбат материалдардан тұ ратын жол тө семесiнiң жалпы қ алың дығ ын азайтуғ а мү мкiндiк беруге тиiс. Басты атқ аратын маң ыздарына қ арай негiздiң қ осымша қ абаттары аяздан қ орғ аушы, жылу-изоляциялық жә не қ ұ рғ атушы қ абаттар деп аталады. Қ осымша қ абаттарғ а, сондай-ақ, су жә не бу-изоляциялық, капиллярды ү зетiн, кептелуге қ арсы қ абаттар да жатқ ызылады.

Қ осымша қ абаттар тү рлi материалдардан – табиғ и қ алпындағ ы немесе тұ тқ ырғ ыштармен бекiтiлген қ ұ м, басқ а да тас материалдардан жасалынады. Мә нгi тоң топырақ ты жә не тә биғ и жағ дайлары қ олайсыз аудандарда жоғ ары сапалы жылу-изоляциялық материалдардан жылу-изоляциялық қ абаттар орналастырылады. Практикада кең iнен қ олданып материалдардың тiзiмi мен олардың сипаттамаларының есептiк мә ндерi 1.3- кестеде келтiрiлген. Ал 1.1 – кестеде жол тө семелерi мен жамылғ ылардың бө лiнуi кө рсетiлген.

Жер тө семесiнiң топырағ ы (астындағ ы топырақ) – ү йiндi немесе ойық тү рiнде жасалғ ан жер тө семесiнiң жоғ арғ ы жағ ында қ ажеттi мө лшерде тығ ыздалып, ұ қ ыпты тегiстелiп орналастырылғ ан топырақ тар. Жол тө семесi жер тө семесiнiң ү стiнде орналасатындық тан жол тө семесi арқ ылы ө тетiн жылжымалы кү штердiң кернеулерi жер тө семесiне келiп сө недi. Жер тө семесiнiң активтi деп аталатын бө лiгiнде ү лкен мә ндi кернеулер мен деформациялар болады. Кө птеген теориялық жә не тә жiрбиелiк зерттеулердiң нә тижелерi жер тө семесi топырағ ының активтi бө лiгiнiң қ алың дығ ы 1, 8-2, 0 м-ге дейiн жететiндiгi кө рсетедi. Жол тө семесi негiзiнiң тө менiнен бастап саналатын осы терең дiкке дейiнгi топырақ бө лiгiнде ылғ алдану процессiнiң де маң ызы кү рделi (уақ ыт бойынша тез ө згермелi) болады.

Жер тө семесiнiң топырағ ына қ ойылатын талаптар ө те қ атал. Сол себептi ол СН РК 2.03.09-2003 «Автомобиль жолдары» нормативтiк қ ұ жатының талаптарын қ анағ аттандыруғ а тиiс.

Жер тө семесiнiң топырағ ына пластикалық деформациялар болмауы керек. Сондық тан ол белгiлi бiр дә режеде ығ ысуғ а кез-келген нү ктесiнде қ арсыласу тепе-тең дiгiн қ амтамасыз етуге тиiс.

Жер тө семесiн жобалау жол тө семесiмен бiрге жү ргiзiледi. Осындай кешендiк (жиынтық) жобалау нә тижесiнде ғ ана сапалы, ә рi сенiмдi жол бө лiгiн салуғ а болады.

1.1кесте