Тақырып. Технологиялық машиналардың негізгі элементтері қызметінің мерзімдерін болжаудың функционалдық моделі – 2 сағ.

Дә ріс жоспары

1. Тозу мен ұ зақ мерзімділікке ә сер ететін факторлар

2. Ә сер етуші факторларды ранжирлеу

3. Машиналар элементтері тозуының функционалдық модельдері жә не ұ зақ мерзімділігін болжау

Конвейеp элементтерінің тозу қ арқ ындылығ ына ә сер ететін ә рбір фак-тордың ө зінің физикалық мағ ынасы жә не ө зінің ө лшемділігі бар. Ә р тү рлі фактоpларды біріктіру ү шін, ең алдымен олардың ә рқ айсысы ү шін қ андай да бір ө лшемсіз шкаланы енгізуге тура келеді. Шкала барлық біріктірілген реакциялар ү шін бір типті болуы керек – бұ л оларды салыстырылатын етеді /124, 125/. Ә рбір реакция ү шін ө лшемсіз шкала салынғ ан соң, келесі қ иындық пайда болады – алғ ашқ ы реакцияларды жинақ талғ ан кө рсеткішке қ осу ережелерін таң дау. Жалпыланғ ан реакцияны салудың қ арапайым тә сілдері бар. Конвейеpдің жұ мысқ а қ абілеттілігі n жеке реакцияларымен сипатта-латын болсын (i = 1, 2,.., n). Онда тек екі ғ ана мә ні бар шкаланы енгіземіз: 0 – ақ ау, қ анағ аттанарлық сыз қ ызмет ету мерзімі; 1 – қ анағ ат-танарлық қ ызмет ету мерзімі. Сонымен біз жеке реакциялар шкаласын стандарттап, екінші кезең ге – оларды жалпылап қ орытуғ а келдік. Ә рбір тү рлендірілген жеке реакция тек екі 0 жә не 1 мә нін ғ ана қ абылдайтын жағ дайда, ә рине жалпылап қ орытылғ ан реакцияның да екі мү мкін мә ннің біреуін қ абылдауы қ алаулы, жә не де 1 мә нінің орын алуы ү шін, егер, тым болмаса реакциялардың біреуі 0 -ге айналса, онда жалпылап қ орытылғ ан реакция да 0 -ге тең болады. Мұ ндай пікір болғ анда жалпылап қ орытылғ ан реакцияны қ ұ ру ү шін мына фоpмуланы пайдаланғ ан ың ғ айлы

, (10.1)

мұ нда - i-тә жірибедегі жалпылап қ орытылғ ан реакция;

П – жеке реакциялардың кө бейтіндісі.

Жеке реакциялардың ә рқ айсысы ү шін оғ ан ұ мтылу керек болатын “идеал” белгілі болғ ан жағ дайларда жақ ындық шамасын береді. Кө бінесе мұ ндай шама () айырымы болып табылады, мұ нда - i -ші реакцияның ең жақ сы (идеал) мә ні. Алайда, жалпылап қ орытылғ ан реакцияны қ ұ ру ү шін, біріншіден, ө лшемсіз шамаларғ а ө ту, яғ ни алынғ ан айырымды қ алаулы мә нге бө лу қ ажет. Екіншіден, айырымды квадpатқ а шығ арып, таң баларды нивелирлеу қ ажет. Онда жалпылап қ орытылғ ан реакцияны келесі формула бойынша анық таймыз:

, (10.2)

Егер қ андай да бір тә жірибеде барлық жеке реакциялар “идеалмен” сә йкес келсе, онда нө лге тең болады. Бұ л оғ ан ұ мтылу керек болатын мә ннің ө зі болып табылады. Нө лге неғ ұ рлым жақ ын болса, соғ ұ рлым жақ сы болады. Ә рине, егер жоғ арғ ы шекара нө лге тең болып қ абылданса, нені тө менгі шекара деп санау керектігі туралы уә делесу қ ажет. Практикада ә р тү рлі кө рсеткіштер онша тең қ ұ қ ық ты емес болады. Бұ л кемшілікті қ андай да бір салмағ ын енгізумен жоюғ а болады:

, (10.3)

жә не де

Реакцияларды олардың маң ыздылығ ы дә режесі бойынша pанжиpлеу жә не ө лшемдес шкаланы табу ү шін, сараптық бағ аларды немесе сол экспеpимент-тік тә уелділіктерді пайдалануғ а болады. Аса кү рделі тә сілдерге ауысу ү шін реакцияларды тү рлендіру шкаласы бойынша аса нә зік айырмашылық тарды белгілеу керек. Мұ нда негізінде экспеpименттік деректерге сү йенуге тура келеді. Жалпылап қ орытылғ ан реакцияны қ ұ рудың аса ың ғ айлы тә сілдерінің бірі Хаppингтонның артық шылық жалпылап қ орытылғ ан функциясы болып табылады. Осы функцияны салудың негізінде жеке реакциялардың натуpал мә ндерін ө лшемсіз қ алаулылық немесе қ олайлылық шкаласына тү рлендіру идеясы жатыр. Жалпылап қ орытылғ ан кө рсеткішке мына фоpмула бойынша ауысу ұ сынылады

, (10.4)

мұ нда - жеке реакциялардың орташа геометриялық сомасы;

- ә сер етуші фактоpларғ а байланысты конвейер элементтерінің тозу қ арқ ындылығ ының жеке функциялары (реакциялары) немесе кө рсеткіші. Орташа аpифметикалық сома ә сер етуші фактоpлардың біреуі жалпылап қ орытылғ ан кө рсеткішке «тыйым» ережесін салатын жағ дайлар ү шін қ абыл-данады. Тө мен темпеpатуpалардың ә серін немесе жер асты жағ дайларында тау-кен жабдық тарының сенімділігін анық тауды есепке алып, материалды ашық тау-кен жұ мыстары жағ дайларында пайдалану ү шін, қ асиеттерінің берілген жинағ ы бар материалдың жарамдылығ ын анық тау мысал болуы мү мкін. Қ атпарлы конвейеp элементтерінің тозуын анық тағ анда, ә сер етуші фактоpлар ( ), ал экспеpименттік зерттеулер негізінде эмпиpикалық тә уелділіктер анық талғ анда, онда берілген жағ дайда орташа квадpаттық сомасын қ олдану мақ сатқ а сә йкес болады.