Су көздерін қорғаудың негізгі ережелері мен талаптары.

Судың ө здігін тазарту процесі дұ рыс жү руі ү шін суқ оймада еріген оттегінің қ оры болуы қ ажет.

Қ алдық сулардағ ы органикалық заттардың химиялық немесе бактериальды қ ышқ ылдануы суда еріген оттегінің консентрациясының тө мендеуіне ә келеді. (1 л суда 8-9 мл еріген оттегі, 1 л ауада 210 мл оттегі). Деоксигенизациялаушы агенттердің ә сері су қ оймадағ ы нормальды флора мен фауна жағ ымсыз тү рге ауысады. Органикалық заттар еріген оттегімен ә серлесе отырып газ бен судың кө мірқ ышқ ылына дейін қ ышқ ылданады. Сондық тан судағ ы оттегіні жұ туы бойынша ластану кө лемін бағ алайтын жалпылама кө рсеткіші енгізілген.

Белгілі бір заттың белгілі уақ ытта қ ышқ ылданғ анда пайдаланатын ауа мө лшері ауаның биохимиялық қ олдануы деп аталады. АБҚ 1 г қ ышқ ыл затқ а (О₂ мг/л) қ анша ауа кеткені, ерітінділерде 1 л ерітіндіге кеткен ауа мө лшерімен ө лшенеді. АБҚ - дан бө лек ауаның химиялық (бихроматтық) қ олданылуы деген бар.

Уақ ытына байланысты АБҚ – ны былай ажыратады. АБҚ 5 (бескү ндік), АБҚ 20 (жиырма кү ндік), АБҚ тол (толық, қ ышқ ылдану біткен кезде).

Барлық су ағ ыстары мен су қ оймалары 2 – ге бө лінеді. 1 – ші категориясына сумен қ амтуғ а қ олданылатын жә не тамақ ө неркә сібін қ амтамасыз ететін суқ ойма, су ағ ысы немесе олардың бө лек учаскелері жатады. Екіншісіне суғ а тү суге, спортқ а, халық демалысына арналғ ан жә не қ оныстар қ асында орналасқ ан суқ оймалары мен су ағ ындары жатады.

Бірінші категориядағ ы су қ оймаларында АБҚ кө рсеткіші норма бойынша 3 мг аспау керек, ал екіншісі – 6 мг О₂/л. Ө неркә сіп ағ ынының АБҚ – сы ө неркә сіпке жә не ағ ын қ ұ рамына байланысты 200 – 3000 мг О₂/л маң айында болады. Бұ л дегеніміз мұ ндай ағ ындардың лақ тырысында су қ оймада ауа кө лемі азаяды немесе ол тү гелімен қ олданылады. Бұ л планктон, бектос, балық жә не басқ а да суда ө мір сү ретін, ауамен қ оректенетін ағ залардың ө ліміне ә келіп соқ тырады. Сонымен қ атар анаэробты микроағ залар кө бейеді, биологиялық тепе – тең дік бұ зылады жә не суқ оймасының шіруі басталады. Сондық тан суқ оймаларды нормағ а сә йкес етіп тазарту керек.

Су қ оймасындағ ы зиянды заттардың қ ұ рамын нормалау ү шін зиянды ә рекеттің 3 шектейтін кө рсеткіші бар. Санитарлы – токсикологиялық кө рсеткіш берілген заттың адамдарғ а жә не аң дарғ а тигізетін токсикологиялық зиянын шектейді; жалпы санитарлық – берілген заттың суқ ойманың табиғ и қ асиеттерін жә не органикалық заттарды залалсыздандыратын қ асиетіне ә серін нормалайды; органалептикалық – суқ ойманың ағ ын сумен араласқ аннан кейін су дә мін, тү сін жә не иісін сипаттайды. Ішетін жә не мә дени – тұ рмыстық мақ сатта қ олданылатын суқ ойманың шектік концентрациясы деп қ азіргі жә не болашақ ұ рпақ тың денсаулығ ына тікелей жә не жанама ә сер етпейтін максимальды концентрация.

Балық аулауғ а арналғ ан судың сапа белгісі болып судағ ы кә сіпшілік балық сапасын жә не басқ а судағ ы ағ заларды қ амтамасыз ететін жағ дай болып саналады. Мү мкін шегі болып суқ ойманың санитарлы жағ дайын, су ағ заларына жағ ымсыз ә сер етпейтін зат концентрациясы болып табылады.

Су қ оймадағ ы су заттарының АБҚ – ы ең кіші шектік концентрацияғ а сә йкес келетін зиянды ә сер кө рсеткіштерімен (санитарлы – токсикологты, жалпы санитарлы, органолептикалы) анық талады.

Бұ л кө рсеткіш ластаушы заттардың кіші концентрациясының мү мкін болатын ә серін анық тайды жә не зиянды ә сердің шектеуші кө рсеткіші деп аталады.

Осы кө рсеткіштердің біреуі арқ ылы заттарды нормалау басқ а екі кө рсеткіштің сенімді қ орын туғ ызады.

Қ алдық сулармен бірге суқ оймағ а кө бінесе бір емес, бірнеше зиянды заттар тасталады.

«Беттік суларды ластаудан қ орғ ау ережелері» сә йкес қ алдық сулардың суқ оймағ а тасталғ аннан кейінгі ондағ ы судың сапасы келесідей шарттарғ а сә йкес болуы керек: ағ задағ ы еріген оттегінің кө лемі -4 мг/л тө мен емес; минералды тұ нба-1000 мг/л кө п емес, соның ішінде хлоридтер-350, сульфадтар-500 мг/л; сулардың иісі мен дә мі болмауы керек, су қ ышқ ылы-6, 5 рН 8, 5; судың бетінде қ алқ ып жү рген май жамылғ ысы юолмауы керек; адамдар мен жануарлардың ө міріне зиян келтіретін консентрациядағ ы улы заттар болмауы керек. Суқ оймаларғ а радиоактивті қ алдық суларды мү лдем тастауғ а болмайды. Бұ л талаптарды бұ зғ андар заң мен жазаланады.

Кесте 1-Мұ най ө ң деуші зауыттардағ ы ө ндірістік қ алдық сулардың сипаттамасы

Мұ най ө неркә сібінде су ресурстарын қ олданудың ахуалы мен перспективалары. Кеніштік ақ аба суды қ абаттарды суландыруғ а қ олданудың кейбір ерекшеліктері. Ә р типті суды араластыру жә не олардың су дайындау процестеріне ә сері.

Технологиялық процестерді пайдаланатын сулар кө лемі мен сапасы жә не қ алдық сулардың қ ұ рамы мыналарғ а тә уелді: ө ндіріс технологиясына, мұ най қ ұ рамына (аз кү кіртті, орта кү кіртті, жоғ ары кү кіртті) жә не оны ө ндеу терең дігіне, шығ арылатын ө нім номенклатурасына, су температурасына жә не оны ө ндеу дә режесіне.

МӨ Г-да суды негізінен мұ най ө німдері мен қ ондырғ ыларды салқ ындатуғ а, мұ найды тұ ссыздандыруғ а, сілтілендірілгеннен кейін ө німді жуғ а, сілтілі ерітінділерді дайындауғ а жә не т.б. қ олданылады.

Қ алдық сулардың пайда болуының негізгі кө здері: технологиялық қ ондырғ ылар, тауарлы-шикізат парктері, су блоктары.

Технологиялық процестердің жұ мысы нә тижесінде қ алдық сулар алынатын ө німді салқ ындатудан кейін, аппаратуралардың дұ рыс жасамауынан, сумен қ амту жү йелерін ү рлеу кезінде, сілтілендіруден кейін мұ най ө німдерін жуғ аннан соң, сорап сальниктерін салқ ындату кезінде, сорапты бө лменің еденін жуу кезінде, айналымдағ ы жү йелердің жарылуынан пайда болады.

Мұ най кеніштеріндегі ақ аба суды дайындауды жетілдіру. Мұ най кеніштік ақ аба суды тазалаудың гидроциклондық тә сілі. Мұ най қ оймаларында, магистральдық мұ най қ ұ бырларының мұ най айдау станцияларында ақ аба суды тазарту.

Қ алдық суларда еріген органикалық жә не бейорганикалық заттардан басқ а коллоидты заттар бар. Кейір жағ дайларда қ алдық сулар қ ұ рамында еріген газдар (кү кіртсутек жә не т.б.) болады.

Қ алдық сулардың зиянды дә режесі оны ластайтын токсикалық заттарғ а байланысты.

Қ алдық сулардың кері кө рсеткіштеріне қ ұ быр тізбектерінің, канализациялы коллекторлардың жә не тазарту қ ондырғ ыларының материалына қ алдық сулардың агресивті ә сер етуі жатады.

Агресивті қ алдық сулардың қ атарына кү кіртті-сілтілі, сулар жатады.

Кө п жағ дайда қ алдық сулар ө ткір, жағ ымсыз беттік активті заттардан (сульфидті, дисульфидті, кү кіртсутекті жә не т.б.) тұ рады.

Қ алдық сулардың температурасы кен ауқ ымда ауытқ иды. Сондық тан тазартуғ а тү сетін қ алдық суларғ а талаптар қ ойылады:

Апат болғ анда, аппататтарды, қ ұ рылғ ыларды, қ ұ быр тізбектерін жө ндеуде шық қ ан мұ най жә не химиялық ө німдерді канализацияғ а тастауғ а тиым салынады. Сонымен бірге қ алдық су болып табылмайтын крекинг-қ алдық тары, парафиндер, жоғ ары концентрациялы реагенттерді, ө ндіріс қ алдық тарын тастауғ а тыйым салынады.

Қ ондырғ ылар мен объектілердің канализацияғ а тасталатын қ алдық сулардың кө лемі мен сапасы бойынша нормалар оларды азайту бойынша ұ йымдастырылғ ан шаралар жобасы бойынша орнатылады жә не зауыттың техникалық директорымен бекітіледі.

Тазарту дә режесі «жер беті суларын қ алдық сулармен ластануынан қ орғ ау ережесі» талабында кө рсетілген су сапасынан тө мен болмайтын етіп алынуы керек.

Бұ л талаптарғ а тө мендегідей қ олданылатын сулардын қ ұ рамы мен сапасына жалпы талаптар қ ою жатады:

1) шаруашылық - ауыз су жә не мә дени-тұ рмыстық пайдаланылатын;

2) балық шаруашылығ ында пайдалнылатын;

Қ оймадағ ы судың қ ұ рамы мен қ асиетіне қ ойылатын талаптар нормативтері ә ртү рлі. Мысалғ а, балық шаруашылығ ында қ олданылатын су объектілеріндегі суғ а қ ойылатын талаптар кө рсеткіштері бойынша айырмашылығ ы болады. ол балық тардың ө мір сү руіне қ олайлы жағ дай туғ ызуы керек, яғ ни температура, еріген оттегі жә не оттегідегі биохимиялық қ ажеттіліктер сә йкес келуі керек.

Су объектілеріндегі судың қ ұ рамындағ ы зиянды заттардың концентрациясы шекті мү мкін болатын концентрациядан аспауы керек.

Тұ рмыстық қ алдық сулардың тү суі қ алдық сулардың биологиялық ластануына ә келеді.

Бақ ылау сұ рақ тары:

1. Судың сапасы қ алай анық талады?

2. Су қ оймасындағ ы зиянды заттардың қ ұ рамын нормалау ү шін зиянды ә рекеттің қ анша шектейтін кө рсеткіші бар?

3. Сумен жабдыфқ таудың қ алдық сыз жү йесі қ алай жү ргізіледі?

Қ олданылатын ә дебиеттер:

1. Гринин А.С., Новиков В.Н. Промышленные и бытовые отходы: Хранение, утилизация, переработка.- Москва: ФАИР-ПРЕСС, 2002.

2. Орлов Д.С., Садовникова Л.К., Лозановская И.Н. Экология и охрана биосферы при химическом загрязнении. – М.: Высшая школа, 2002.

3. Сметениен В.И. Защита окружающей среды от отходов производства и потребления. – М.: Колос, 2003.

4. Хаиров Г.Б. Экологически безопасная технология строительства глубоких разведочных скважин. – М,: ВНИИОЭНГ, 19996.-203с.

5. Челноков А.А., Ющенко Л.В. Основы промышленной экологии. Минск: Высшая Школа, 2001.