Йге тапсырма 13 страница

Бағ алау.

Сабақ тың тақ ырыбы: Кү шейткіш ү стеу

Сабақ тың мақ саты: кү шейткіш ү стеудің қ имыл мен сынның белгісі мен сапасын кү шейтіп не солғ ындатып кө рсететіндігін мең гереді.

Міндеттері: 1) кү шейткіш ү стеу туралы толық мағ лұ мат алады; 2) сө з мә дениеті жә не ойлау қ абілеті дамиды; 3) топта жұ мыс жү ргізе отырып қ орытынды шығ арады.

Тү рі: Жаң а сабақ.

Ә дісі: сұ рақ -жауап.

Пә наралық байланыс: ә дебиет.

Сабақ тың ө тілу барысы:

Ұ йымдастыру кезең і: Топ басшыларын сайлау

Ү й тапсырмасы: мекен, мезгіл, мө лшер, сын-қ имыл ү стеулерінен мысалдар келтіру, ережесін айту.

Семантикалық кесте

Қ ызығ ушылығ ын ояту

Сын есім Етістік

жақ сы білмейді

ө те мү лдем

жаман тү сінбейді

Жаң а сабақ. Білім жү йесі

Білім.

қ алай? қ алай?

Ө те ә демі, тым биік, жө нсіз сө йлейді, ә бден шаршағ ан.

Сұ рақ. 1.Кү шейткіш ү стеу қ андай сө з табымен тіркесіп тұ р? Қ андай шырай тү рін жасауғ а негіз болып тұ р, қ имылдың, іс-ә рекеттің белгісін қ алай кө рсетеді?

2.Кү шейткіш ү стеу етістікпен тіркесіп, қ андай сұ рақ қ а жауап беріп тұ р? Қ имылдың сипатын бұ л жерде де қ алай кө рсетеді?

Ереже шығ арту. 1.Кү шейткіш ү стеу сынның немесе қ имылдың, іс-ә рекеттің белгімін, сапасын кү шейтіп яки солғ ындатып кө рсетеді.Кү шейткіш ү стелер кө бінесе сапалық сын есімдермен тіркесіп жұ мсалады да, сын есімнің кү шейтпелі шырай тү рін жасауғ а негіз болады.

2.Кү шейткіш ү стеулердің біразы етістікпен тіркесіп, қ алай деген сұ рақ қ а жауап беріп, қ имылдың сипатын кү шейте я солғ ындата кө рсетеді. Қ ұ рамы жағ ынан кү шейткіш ү стеулер негізгі тү бір болып келеді.

Тү сіну. Кітаппен жұ мыс.

Тақ тағ а бір оқ ушы шығ ады. 285-жаттығ у. Қ атты қ ұ лпырып алғ ан, мү лдем шаршағ ан болатын, аса ү лкен, ең қ адірлі, ө те дә мді, мү лдем жү деу екен, тіпті тірлік белгісі жоқ.

Қ алғ ан оқ ушылар орнында жазып, топ басшылары қ алай орындағ анын тексереді.

Талдау. Осы жаттығ уды кү шейткіш ү стеулердің қ андай сө збен тіркесіп тұ рғ анын ажырату. Ө те, тө мен...

Қ олдану. Алғ ан білімді тә жірибеде нақ ты қ олдану.

286-жаттығ у. Кү шейткіш ү стеулерді қ атыстырып, халқ ымыздың салт-дә стү рлері жә не ө мірімен байланыстыра отыра сө йлем қ ұ рап жазу.

Жинақ тау. Тақ ырып бойынша ойымызды жинақ тайық.

Кубиктің (шаршының) алты жағ ындағ ы тапсырманы орындау.

1.Баяндаң ыз. Кү шейткіш ү стеудің анық тамасы. Сұ рақ тары.Мысалдар.

2.Салыстырың ыз. Ө зге ү стеулерме салыстырып, айырмашылығ ын айту.

3.Зерттең із. Орхон ескерткіштерінң тарихы.Орхон ескерткіштеріне Моң ғ олия жеріндегі бір замандарда тү ркілер мекендеген Орхон ө зені маң айларынан табылғ ан тастағ ы жазулар жатады.Олар: Білге қ ағ ан, Кү лтегін, Тоныкө к ескерткіштері.Ескерткіштер VII-VIII ғ асырда тү ркі ру-тайпаларының іргелі елі Тү рік қ ағ анатының тұ сында жазылғ ан.

Орхон ескерткіштеріндегі ү стеулер ү шке бө лінеді.Олар: мекен, мезгіл, амал ү стеулер.

4. Қ олданың ыз. «Арқ алығ ым – арайлым».Кү шейтпелі ү стеулерді қ атыстырып шағ ын ә ң гіме жазу.

5.Белгілең із (тест жұ мысы).

1. Дұ рыс жазылғ ан ү стеуді тап.

а) Жолжө некей ә) Ала-жаздай б) Тасыр-тұ сыр в) Ендігә рі г)Быйыл

2. Туынды ү стеуді кө рсет.

а) Ә дейі бардым ә) Ертең келеді б) Ә рең жү рді в) Жылдамырақ жү р г) Талай жү рген жер

3. Мезгіл ү стеуді кө рсет.

а) Бү рсігү ні аттандым ә) Ілгері жү рді б) Қ аннен қ аперсіз в) Қ ыруар жұ мыс істедік г) Ө те ү лкен

4. Мекен ү стеуді кө рсет

а)Алғ а қ адам басты ә)Ә рең -ә рең бара жатты б)Қ асақ ана істеген в)Амалсыздан ү йіне жү рді.г)Қ олма-қ ол тапсырды

5. «Тым, ең, кілең» ү стеулері мағ ына жағ ынан ү стеудің қ ай тү ріне жатады?

а) Мекен ү стеуі ә) Мезгіл ү стеуі б) Кү шейткіш ү стеуі в) Мақ сат ү стеуі г) Себеп-салдар ү стеуі

6. Дефис арқ ылы жазылатын ү стеуді кө рсет.

а) Қ ыстыгү ні ә) Қ ұ р босқ а б) Емін еркін в) Таң сә ріде г) Биыл

7. Ү стеу бастауыш қ ызметін атқ арып тұ рғ ан сө йлемді тап.

а) Бірі – қ артаң, бірі – жас қ онақ. ә) Қ асына қ айта отырғ ызды. б) Тезірек қ имылда. в) Ел ертең і білімді жастар қ олында. г) Ары таза болмағ ан адам бұ рын қ ағ ады кірпігін.

Жауаптары: 1.в 2.в 3.а 4.а 5.б 6.б 7.в

6.Ойланың ыз (Талқ ылаң ыз) Ү зінділерден ү стеулерді табу.Ә ң гімелердің авторы мен тақ ырыбын ата.

1.Бұ л кезде таң ә бден атқ ан.Тұ ман сә л сейілгендей болды, бірақ кү н сол бұ лың ғ ыр қ алпы.

2.Тү ні бойы қ ылауланғ ан болу керек, кеше ғ ана айнадай ғ ып сыпырып, кү реп тастағ ан есік алдында жаздағ ы кө к теректің басынан тө гілген ақ ү лпек сияқ ты боп жұ лық тан асар-аспас қ ылау қ ар кө рініп жатыр.

3.Ә жемнің ә жімді маң дайынан шө п еткізіп бір сү йдім де, жү гіріп тысқ а шығ ып кеттім.шіркін, бү гінгі кеш қ андай ә сем еді!

4.Ұ ғ ыса алмай қ алғ анда, екеуі бір-біріне қ арап тұ рады да, ақ ырын кү ліп жібереді.Галя кемпірді иығ ынан бауырына қ ысып, ар жағ ын ө зі топшылап алып кетеді.

5.бірлі-жарым кешіккен шә кірттер жү гіре басып ішке енді.Приходко мырзаның балалары ең қ ұ рметті шә кірттер болғ аны ғ ой.

7.Бекіту Семантикалық кесте.

Бағ алау: Топ басшылары бағ алайды.

Ү йге тапсырма: кө ркем ә дебиеттен, газет-журналдардан кү шейткіш ү стеулерге мысалдар келтіру.

Сабақ тың тақ ырыьы: Есімдерді қ айталау

Сабақ тың мақ саты: танымдық – зат есім, сын есім, сан есім тақ ырыптарынан алғ ан білімдерін тиянақ тау, сө з қ олданыста пайдалана білуге ү йрету, мә тін ішінен тауып, талдай білуге баулу; тә рбиелік – оқ ушылардың туғ ан жер тарихына деген патриоттық сезімін ояту, адамгершілікке баулу, халық даналығ ы, халық ө сиеттерінен нә р алғ ызу, сө з ө неріне деген қ ызығ ушылығ ын арттыру; дамытушылық – ой еркіндігіне, ізденімпаздық қ а баулу, сө йлеу мә дениетін жетілдіру, ө з бетімен ә рекеттенуге дағ дыландыру.

Сабақ тың ә дісі: мә нерлеп оқ у, материалды дең гейлеп беру, бірін-бірі тексеру арқ ылы жұ мыстың дұ рыстығ ына кө з жеткізу, ө з бетімен жұ мыстану, рө лдік, іскерлік т.б.

Сабақ жабдық тары: зат есім, сын есім, сан есім, олардың тү рлері туралы таблицалар, сабақ жоспары жазылғ ан плакат, дидактикалық карточкалар т.б.

Сабақ тү рі: проблемалық, дең гейлік саралап оқ ыту технологиясы.

Пә наралық байланыс: ә дебиет, бейнелеу ө нері, музыка.

Сабақ барыс. Ұ йымдастыру кезең і.

Оқ ушылардың назарын сабақ қ а аудару.Оқ ушыларғ а сабақ мақ саты тү сіндіріліп, сабақ жоспары тақ тағ а кө рсетіледі.

1. «Бірін-бірі ү йрету» сабағ ы

2. «КВН» ойыны

3. «Бетпе-бет» ойыны

4. «Мені тү сін» ойыны

5. «Бірін-бірі тексеру» ойыны

6. «Ә н сала білесің бе?»

7. Дең гейлік тапсырмалармен жұ мыс

8. Ү йге тапсырма

Сабақ та ө тілген материалдар бойынша оқ ушылардың алғ ан білімі тексеріледі.Оқ ушылар ү ш топқ а бө лінеді.Ә р топ алдын-ала жоспар бойынша дайындалады.Ә р тү рлі кітаптар ө тілген шығ армалардағ ы қ ажетті мақ ал-мә тел, жаң ылтпаштарғ а кө ң іл аударады.Ойын шарты бойынша тақ ырыпқ а сай материалдар іздейді, ішінен сө з таптарын табады.

1. «Бірін-бірі ү йрету» сабағ ы

Ойын шарты бойынша ә р топқ а тапсырма беріледі.1)тапсырма бойынша біреуі мұ ғ алім болып сол тапсырманы тү сіндіреді, екіншісі оқ ушы болып жауап береді.2) тапсырмада орындарын алмастырады, яғ ни зат есім, сан есім, сын есім, олардың тү рлері туралы айтып, мысалдармен дә лелдеп тү сіндіру қ ажет.Оқ ушылар схема-таблицамен жұ мыс істейді.

2. «КВН» ойынының шарты 3 турдан тұ рады: топты таныстыру; ү й тапсырмасы; шығ армашылық кезең.

.1) тур бойынша ә р топ ө здерін таныстырады.

2) турда оқ ушылар ү йге берілген тапсырма бойынша жауап береді.Ә р топ зат есім, сын есім, сан есімі бар мақ ал-мә тел, жаң ылтпаштар айтып талдау жасайды.

Ә депті бала – арлы бала.

Ә депсіз бала – сорлы бала.

Бала – мағ ынасына қ арай жалпы, деректі зат есім, қ ұ рамына қ арай негізгі, дара зат есім.

3) тур бойынша берілген тақ ырыптағ ы шығ арғ ан ө лең дері, ой-толғ аныстары тың далады.

3. «Бетпе-бет» ойынында 1 оқ ушыны жү ргізуші етіп сайлап, 3 топтан 3 оқ ушыны «Бетпе-бет» студиясына қ онақ қ а шақ ырамыз.3 топтың оқ ушылары ө зге топтан келген қ онақ қ а алма кезек сұ рақ қ ояды.Ал жауаптарын жү ргізуші бағ алап отырады.

«Зат есім» тобынан келген қ онақ қ а: «Атауыш сө здер деп қ андай сө здерді айтамыз, деректі, дерексіз зат есімдер жайында айтсаң ыз».

«Сын есім» тобынан келген қ онақ қ а: «Сын есімнің шырайлары туралы айтсаң ыз, сын есімнің маң ызды белгілері қ андай?»

«Сан есім» тобынан келген қ онақ қ а: Сан есім туралы қ ызық ты ә ң гіміелер айтсаң ыз, қ асиетті сандар туралы ә ң гімелессң із.

4. «Мені тү сін» ойынның шарты бойынша 3 топтан оқ ушылар шығ ып бір автордың шығ армасындағ ы кейіпкерлер бейнесін сомдап береді жә не де жұ мбақ тап сұ рақ қ ояды.Келесі топ жұ мбақ тың шешуін тауып, сол кейіпкер бейнесін сомдап кө рсетеді

5. «Бірін-бірі тексеру» ойынында ә р топ ө зара бірін-бірі тексеру мақ сатында бір-біріне сұ рақ қ ояды.

«Зат есім» тобына

1.Жалпы, жалқ ы есім деген не? Мысалдар келтір.

2.Тыйым сө здерден зат есімді тауып, талдау жү ргіз.

3.А ә рпінен басталатын жалқ ы есімдер.

«Сын есім» тобына

1.Сын есімнің мағ ыналық тү рлері туралы не білесің? Мысалдар келтір.

2.Ө лең жолдарынан сын есімді тауып, талда.

3.Бояумен сурет салып, сө збен суретте.

«Сан есім» тобына

1.Реттік, жинақ тық сан есімдер туралы не білесің? Мысалдармен дә лелде.

2. Билер сө зінен сан есімді тауып, талда.

3. Сан есімнен басталатын ұ лттық ойын атауларын ата.

6. «Ә н сала білесің бе?» Мә тін ішінде зат есім, сын есім, сан есім кездесуі керек.

Оқ ушылар «Саржайлау», «Сегіз аяқ» ә ндерін айтады.

7. Дең гейлік тапсырмалармен жұ мыс жү ргізіледі. Оқ ушы мү мкіндігіне қ арай материалды дең гейлеп беру тә сілі қ олданылады.

Оқ ушылық дең гей тапсырмасында оқ улық бойынша жұ мыстанады.166-жаттығ у орындалады.

Алгоритмдік дең гей тапсырмасы

А, Т, С ә ріптерінен басталатын қ атыстық сын есімдер табу қ ажет.

Алғ ыр Тапқ ыр Сулы

Арлы Тө зімді Сабырлы

Арыстандай Тә ртіпті Сезімді

Алмадай Тебеген Сезгіш

Ақ қ удай Тиімді Сезімтал

Айтқ ыш Толық Сө зшең

Ақ ылды Таулы Сү зеген

Айлалы Тасты Сауық шыл

Ақ ылсыз Тү нгі Сыншыл

Ақ қ улы Тарихи Сазандай

Эвристикалық дең гей тапсырмасы.

«Егер мұ ғ лім болсам...», «Мектебім – мақ танышым» тақ ырыптары бойынша мә тін қ ұ райды, ішінде зат есім, сын есім, сан есім тү рлерін қ олдануы керек.

Шығ армашылық кезең

«Туғ ан елім – Қ азақ стан» тақ ырыбында пікір таластыру, яғ ни ой-толғ ау немесе «Батырлар жырынан» ү зіндіні жыр мақ амымен айту, зат есім, сын есім, сан есімдерге талдау жасайды.

йге тапсырма

3 топ бір-біріне тапсырмалар береді.Тапсырма мақ саты: кітапханамен байланыс орнату.

І топ келесі сабақ қ а тест сұ рақ тарын дайындайды. «Мектеп тарихы сыр шертеді» тақ ырыбындамә тін қ ұ рап, есімдерге талдау жасау тапсырылады.

ІІ топ есімдік тақ ырыьына «Нені міндетті тү рде білу керек?» сызба-кесте дайындайды. «Қ айырымды бала деген кім?» ой-толғ ау, зат есім, сын есім, сан есімдерді тауып, талдау жасау керек.

ІІІ топ кө ркем сө з сазгері Ғ абит Мү сіреповтың шығ армалары бойынша «Менің сү йікті жазушым» ой-толғ ауы, зат есім, сын есім, сан есімдерге талдау жасау тапсырылады.Есімдердің мағ ыналық тү рлеріне мысалдар дайындайды.

Сабақ тың тақ ырыбы: Сын есімнің мағ ыналық тү рлері

Сабақ тың мақ саты: Білімділік. Сын есімнің мағ ыналық ерекшеліктерін таныту, жасалу жолдарын ажырата білуді мең герту. Тә рбиелік. Сө здің мағ ынасына мә н беруге тә рбиелеу.Білім алуғ а, оқ уғ а деген қ ұ штарлық сезімінің артуына ық пал ету. Дамытушылық. Оқ ушылардың ой қ абілетіне ә сер ету арқ ылы ө здігімен жұ мыс рекеттерін дамыту.Тапқ ырлық, ізденімпаздық, алғ ан білімдерін пайдалана білу қ асиеттерні арттыру.

Сабақ тың тү рі: біліи, іскерлік дағ дыны жетілдіру сабағ ы.

Ә дісі: тү сіну, тану, қ олдану, ой қ озғ ау, ізденіспен жұ мыс істеу.

Кө рнекілігі: сабақ эпиграфына алынғ ан сө з, тірек-сызба плакат, ү лестірмелі қ ағ аздар, тірек-сызба кесте.

Пә наралық байланыс: ә дебиет, ә деп, бү гінгі ө мір.

Сабақ барысы

1.Ұ йымдастыру кезең і.

Оқ ушылармен сә лемдесу.

Сабақ ты ә деттегідей бір оқ ушы ө лең жолдарымен бастайды.

Қ азақ тілі ата-анаң,

Қ уат алар Отан да одан.

Дү ниеде ешбір асыл

Тең келмейді қ атар оғ ан,

Дұ шпаның да бас иетін,

Тілің ұ лттық қ асиетің.

Кіріспе сө з.

Досымыз тү гіл, дұ шпанымыз да бас иетін, ұ лттық қ асиетімізден саналатын тіліміз туралы сыр шертер тағ ы бір қ азақ тілі сабағ ын бастаймыз.

2.Ү й тапсырмасын сұ рау.Ө тілген тақ ырыпты еске тү сіру.

Сын есімнің жасалу жолдары туралы сұ ралады.Ү йге берілген жаттығ у, қ осымша талдау жұ мыстары тексеріледі.

3.Жаң а сабақ. Сабақ тың мақ саты тү сіндіріледі.

Сабақ тың эпиграфына алынғ ан сө збен жұ мыс.

«Кө кірегі сезімді, кө ң ілі ойлығ а, бә рі де анық тұ рмай ма ойлағ анда». (Абай)

- Сө здерден сын есімді тап.

- Адамның қ андай қ асиеттері кө рсетілген? Оқ ушы жауабы тың далады.

Сезімді, білімді, талапты адамның тү сінетіні де, кө ретіні де мол болатындығ ын сө з етеді.

Сын есім

Жақ сы сө з Сө зшең адам

Сапалық Кө кшіл мата Қ атыстық Алғ ыр бала

Жү йрік ат Тоғ айлы ө ң ір

Сызба бойынша сапалық сын есім негізгі тү бірден жә не туынды сын есімнің шырайларынан жасалатындығ ын, ал қ атыстық сын есімнің басқ асө з таптарынан жасалатындығ ын оқ ушылар ө здері қ орытып айтады.

4.Сын есімнің маң ызды белгілерін, мағ ыналық ерекшеліктерін, тү рлерін дә лелдеу.

Оқ улық бойынша берілген жаттығ уды орындау.

146-жаттығ у. Сапалық жә не қ атыстық сын есімдерді ажырату

148 -жаттығ у бойынша топтық тапсырма.

І топ. Сын есімдерді мағ ыналық тү рлеріне ажырату.

ІІ топ.Мә тінге ат қ ою.Ертегіні ары қ арай жалғ астыру.

ІІІ топ Сын есімдерге кешенді талдау жасау.

Ескі – сын есім.

- негізгі сын есім

- сапалық сын есім

- синтаксистік қ ызметі (анық тауыш).

Пайдалану.Бү гінгі ө мірмен байланыс.

Жақ сылық

Кү нгей

Тіршілік Ә ділдік

Кө лең ке ¦ Зұ лымдық

Тіршілікте жақ сылық пен жамандық атаулы қ атар жү ретіндігі, олар арқ ылы адамның қ асиеттері кө рінетіндігін ә ң гімелеуге ық пал етіледі.Ондай қ асиеттердің бә ріне «Қ андай?» деген сұ рақ қ ойылады.

«Менің досым кім?» Оның қ андай қ асиеттері бар?

(Оқ ушылар ә депті, салмақ ты, биязы, дө рекі, қ атал т.б. сынды сө здерді қ атыстыра шағ ын шығ арма жазады)

Ү лгерімі тө мен оқ ушыларғ а тапсырма: сурет, ү лестірме қ ағ азбен жұ мыс.

Шығ армашылық жұ мыс

Жақ сы сө з – Жарық сә уле

Сыпайы адамнан тек жақ сы сө з, жақ сы іс қ ана шығ ып тұ рады.

Инабатты

Қ андай адам

Сыпайы

Ә депті, ақ ылды, инабатты сө зін қ атыстыра сө йлем қ ұ рау.

Жинақ тау.

Сын есімнің біздің ө міріміздегі рө лі.

1.Тіліміздің дә режесін кө теру ү шін.

2.Сө з байлығ ын, сө здегі қ орымызды кө бейтеді.

3.Жақ сы мен жаманды, дә мді мен дә мсізді ажырата білуге, талғ амымыздың, жақ сы қ асиетіміздің қ алыптасуына ә сер етеді.

Сө зімізді сын есімнің мағ ыналық тү ріне қ арай талдау жасаймыз.

Дә мді – қ атыстық сын есім

Жақ сы – сапалық сын есім.

Қ орытындылау: Мен бү гінгі сабақ тан не алдым? (Оқ ушы пікірі тың далады)

- Мен сын есімнің мағ ыналық тү рлерін білдім.

- Сапалық жә не қ атыстық сын есімдерінің жасалу жолын, айырмашылығ ын білдім.

Оқ ушыларғ а ой салатын, қ озғ ау салатын тапсырмалар арқ ылы сабақ ты бекіту.

«Абайдың аң сағ аны қ андай азамат?»