Студопедия

Главная страница Случайная страница

Разделы сайта

АвтомобилиАстрономияБиологияГеографияДом и садДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеталлургияМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРелигияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияТуризмФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника






Тақырыбы: Шу мен вибрациядан қорғану






Дә ріс мақ саты: Ө ндірісте адам ағ засына шу мен дірілдің зиянды ә серін тигізбеу шараларын ұ ғ ыну

Негізгі терминдер мен анық тамалар:

Ең бек гигиенасы – қ ызметкерлердің денсаулығ ын сақ тау, ө ндірістік орта мен ең бек процесінің қ олайсыз ә серінің алдын алу жө ніндегі санитарлық -эпидемиологиялық шаралар мен қ ұ ралдар кешені;

Ең бек қ ауіпсіздігі – ең бек қ ызметі процесінде қ ызметкерлерге зиянды жә не (немесе) қ ауіпті ө ндірістік факторлардың ә серін болғ ызбайтын іс-шаралар кешенімен қ амтамасыз етілген қ ызметкерлердің қ орғ алу жай-кү йі;

Ең бек қ ауіпсіздігі жә не ең бекті қ орғ ау саласындағ ы нормативтер –эргономикалық, санитарлық -эпидемиологиялық, психофизиологиялық жә не ең бектің қ алыпты жағ дайларын қ амтамасыз ететін ө зге де талаптар;

Ең бектің қ ауіпсіз жағ дайлары – жұ мыс берушінің қ ызметкерге зиянды жә не (немесе) қ ауіпті ө ндірістік факторлардың ә сері болмайтындай не олардың ә сер ету дең гейі қ ауіпсіздік нормаларынан аспайтындай етіп жасағ ан ең бек жағ дайлары;

Ең бек жағ дайлары – ең бекке ақ ы тө леу, нормалау, жұ мыс уақ ыты мен тынығ у уақ ытының режимі жағ дайлары, кә сіптерді (лауазымдарды) қ оса атқ ару, қ ызмет кө рсету аймағ ын ұ лғ айту, уақ ытша жұ мыста болмағ ан қ ызметкердің міндеттерін атқ ару, ең бек қ ауіпсіздігі жә не ең бекті қ орғ ау тә ртібі, техникалық, ө ндірістік-тұ рмыстық жағ дайлар, сондай-ақ тараптардың келісуі бойынша ө зге де ең бек жағ дайлары;

Жұ мыс орны – қ ызметкердің ең бек қ ызметі процесінде ең бек міндеттерін орындауы кезінде тұ рақ ты немесе уақ ытша болатын орны;

Шу – бұ л адам организміне зиянды ә сер етіп, тыныштық ты бұ затын ә р тү рлі ретті дыбыстар. Ауада таралғ ан дыбыс – ә уелік дыбыс, ал материалды (конструкция) таралғ ан – қ ұ рылымдық дыбыс деп аталады.

Дыбыс сің іру – бұ л дыбыс толқ ындары ауада таралғ ан кезде жолында кездескен заттар оның біршама энергиясың сің іріп алады. Материалдардың дыбыс сің іру қ абылеті олардың дыбыс сің іру коэффициенті арқ ылы сипаталады.

Дыбысты экрандау – бұ л дыбыс толқ ындары ауамен таралғ ан кезде жолына қ ойылғ ан бө гетке (қ алғ анғ а) шағ ылысып, кейін қ арай ағ ады.

Дыбыс оң ашалау (бө лектеу) – бұ л шулы агрегаттарды бө лек бө лмелерде, кабинада, кожухта тағ ы басқ аша оң ашалау арқ ылы орындалады.

Ө ндірісте қ олданалатын кө птеген машиналар, механизмдер, қ ұ ралдар кей жағ дайларда біркелкі тең естіріліп қ ұ рылғ ан агрегаттар болып келе бермейді. Соң дық тан олардың жұ мыс істеу барысында ә детте шу мен дірілдер пайда болады.

Шу мен діріл зияндылық болып есептеледі, ағ зага ұ зақ уақ ыт ә сер тигзеді. Қ атты шу (шуыл) бас ауыруы, қ орқ ыныш сезім, ұ йқ ы қ ашу, ашушандық, тұ рақ сыз эмоциялық кү й тағ ы басқ а тағ амсыз жағ дайлар туғ ызады. Шу адамның сергектігін, психикалық реакциясын, зерделігін азайтады, жұ мыс кезінде қ ателіктерді кө бейтеді, бұ ның бә рі сә тсіз оқ иғ алар туғ ызуы мү мкін.

Қ атты шудың салдарынан қ ұ лақ тын есту қ абілеті кемиді, біртіндеп санырлаулық пайда болады, кейде адам тіпті керең болуы мү скін.

Шудың ә серінен адам организмінде бірнеше функционалдық ө згірістер болады: нерв жү йесінде, жү рек-тамыр жү йесінде, тыныс алу жә не ас қ орыту органдарына, заттар алмасу процессінде т.б.шулы жұ мыстарды істейтін адамдардың арасында гастрит пен язва аурулары кө п кездеседі. Сонымен шу адам ағ засында патологиялық ө згерістер туғ ызып, кә сіби аурулар-пайда болады, бұ л ауруларды «шуыл» аурулары деп атайды.

Дірілдердің салдарынан қ ажығ андық, бас айналып ауыруы, нерв қ озуы, жү рек-тамыр жү йесінде ө згірістер, қ ан тамырларынын қ ысылуы буындардың ауруы, кол мен аяқ тың жаны кетуі, ұ йқ ы қ ашуы, бұ лшық еттердің зақ ымдануы, сү йектердің сырқ ырауы, ішкі мү шелердің орнынан қ озғ алуы тағ ы басқ а патолгиялық ө згірістер туады. Бұ л ауруларды «тербеліс» аурулары деп атайды. Олар тез жазылмайтын, созылмалы аурулардың қ атарына жатады, ауыр тү рінде адамның мү гедектігін туғ ызуы мү мкін.

Сонымен ө ндіріс шуы мен дірілге қ арсы кү рес кә сіпорындарында санитарлы-гигиеналық жағ дайларды жақ сарту проблемасының манызды мә селелерінің бірі болып есептеледі.

Дыбыс деп серпінді ортада (ауада) таралып, адамның естуі мү шесі арқ ылы (қ ұ лақ пен) қ абылданатын толқ ынды тербелгіш қ озғ алысты айтады. Дыбысты сипаттайтын факторлар: тербеліс жиілігі f, дыбыс қ арқ ыны (кү ші) J, дыбыс қ ысымы P. Шу дегеніміз ә р тү рлі жиілігі мен қ арқ ыны бар бірнеше дыбыстардың қ осындысы болады.

Дыбыс тербелісінің жиілігі деп 1 секундта болатын тербеліс санын айтады (Гц). Жиілігі жағ ынан тербеліс ү ш диапазонғ а бө лімені: 20 Гц дейін – инфрадыбыс, 20 дан 20000 Гц дейін – естіліетін дыбыс, 20000 Гц артық ультрадыбыс дейді. Адамның есту мү шесі тербелісті дыбыс ретінде тек дыбыс диапазонына ғ ана қ абылдап естиді, ол одан кем немесе артық болса, яғ ни инфрадыбыс жә не ультрадыбыс тербелісті адам естімейді.

Серпінді ортамен, мә селен ауамен, дыбыс толқ ындары таралғ анда ортаның бө лшектері тербеліс қ озғ алыстар туғ ызып, энергия пайда болады, бұ л энергияны дыбыс энергиясы деп атайды. Дыбыстың таралу бағ ытына перпендикуляр жазық ты бірлігі арқ ылы уақ ыт бірлігінде ө тетін дыбыс энергиясының мө лшерін дыбыс қ арқ ыны (кү ші) деп атайды (J Вт/м2 немесе Н/с*м2).

Дыбыс толқ ындары ауадан ө ткен кезде онда қ ысымы кө бейген жә не азайғ ан зоналар туғ ызады. Бұ л жағ дайда ауа қ ысымына қ осымша айнымалы қ ысым пайда болады, бұ л қ ысымды дыбыс қ ысымы деп атайды (Р Н/м2 немесе Па).

Адам қ ұ лағ ы дыбыс тербелісін 400 ден 3000 Гц деін диапазонда ө те сезімтал болады. Сондық тан дыбыстардын кө рсеткіштерін анық тау ү шін барлық дыбыстар эталон жиілікте (1000 Гц) зерттеледі.

Дыбыс қ арқ ынының (кү шінін) жә не қ ысымының екі шекті дең гейі белгіленгені есту сезім табалдырығ ы жә не ауру сезім табалдырығ ы. Есту сезім табалдырығ ы деп адамның алғ ашкы дыбыс сезісін туғ ызатын дыбыс қ арқ ынының жә не қ ысымынын ең кіші мө лшерін айтады. 1000 Гц жиілікте бұ л мө лшердің шамасы тен болады: қ арқ ыны J0=10-12 Вт/м2, қ ысымы Р0=2*10-5 Па.

Ауру сезім табалдырығ ы деп адамның қ ұ лағ ында алғ ашқ ы ауырғ андық сезім туғ ызатын дыбыс қ арқ ынының жә не қ ысымынын ең ү лкен мө лшерін айтады. 1000 Гц жиілікте бұ л мө лшердің шамасы тен болады: қ арқ ыны J0=102 Вт/м2, қ ысымы Р0=2*102 Па.

Сонымен дыбыстын қ арқ ыны мен қ ысымы есту сезім табалдырығ ынан ауру сезім табалдырығ ына дейін ө те кең диапазонда ө згереді – қ арқ ыны 1014 рет, ал қ ысымы 107 рет. Бірақ мұ ндай ө те ү лкен сандарды акустикалық есептерде қ олдануғ а қ олайсыз болады. Сондық тае акустикалық зерттеу жү ргізгенде логарифмдік шкаланы (ө лшемді) пайдаланады. Бұ л шкала дыбыс қ арқ ыны мен қ ысымының денгейін ө лшеу бірлігі «бел» (Б) болады.

Логарифмдік шкаланың кө лемінде дыбыстың қ арқ ыны есту сезім табалдырығ ының қ арқ ынынан 10 есе кө п болса оны 1Б тенейді, 100 (102) есе кө п болса 2Б тең, 1000 (103) есе кө п болса 3Б тең, 1014 есе кө п болса 14Б тең болады. Адамның есту мү шесі дыбыс ө згерістін белдың 0, 1 мө лшерінде айыра алады. Сондық тан акустикалық зерттеулер жү ргізгенде негізігі ө лшем ретінде белдың оннан бір бө лігі «децибел» (дБ) ө лшемі қ олданылады. Сонымен логарифдік шкала бойынша адамның дыбыс сезу диапазоны (есту сезім табалдырығ ынан ауру сезім табалдырығ ына дейін) 140 дБ тен болады.

Дыбыстын қ арқ ыны мен қ ысымының денгейін мынадай тендіктермен аң ық тауғ а болады

дБ, дБ

Децибел ө лшемімен жү ргізілген акустикалық есептер дыбыс қ арқ ыны мен қ ысымының абсолютік мө лшерін ғ ана анық тайды, яғ ни ә р дыбыстың нақ тылы мө лшері есту сезім табалдырығ ының мө лшерінен неше есе кө п екендігін кө рсетеді.

Діріл (вибрация) деп қ атты заттың тепе-тендігі айналасында механикалық тербелгіш қ озғ алысын айтады. Дірілдің сипаттау парметрлері: жиілігі f (Гц), жылжыу амплитудасы А (м), дірілдеу жылмандығ ы υ (м/с), дірілдің ү деуі ω (м/с2).

Дірілдеу жылдамдығ ының нө лдік мө лшерін 5*10-8 м/с тең деп белгіленген, ал діріл ү деуінің нө лдік мө лшері 3-10-3 м/с2 тең деп есептеледі. Сондық тан дірілдін мө лшері оның жылдамдық пен ү деудін денгейі арқ ылы мына формулалармен анық талады

дБ, дБ

Адам ағ засына тигізетін ө згешелігіне қ арай діріл жергілікті жә не жалпылама болып келеді. Жергілікті діріл дененін ә р мү шелеріне ә сер ететін болса, жалпылама діріл барлық денеге ә серін тигізеді.

Адам ағ засі ү шін жиілігі 6-9 Гц дірілдер, ө те-мө те қ ауіпті болады, ө йткені адамның ішкі органдарының ө зімдік дірілдеу жиілігі осығ ан тең. Сондық тан осындай жиілігі бар дірілдер ішкі органдарда резонанс қ ұ былысын туғ ызып, олардың орнынан қ озғ алу қ ауіпі пайда болады.

Дірілдің алғ ашқ ы сезімі оның ү деуі 0, 1 м/с2 тең болғ анда білінеді, ал оның жағ ымсыз ә сері удеу 0, 5 м/с2 шамасына жеткенде пайда болады.

Ө ндірісте адам ағ засына шу мен дірілдің зиянды ә серін тигізбеу ү шін санитарлық нормағ а сә йкес олардың шекті мө лшерлері белгіленген. Ол жө нінде арнайы нормативтік кү жаттар қ абылданғ ан.

Шуды туу кездерінде азайту шаралары:

1. Шулы қ ұ ралдары шусыз қ ұ ралдармен, металл бө лшектерді басқ а тү рлі бө лшектермен, тозғ ан деталдарды жаң а деталдармен, тісті жә не шынжыр берілісті басқ а тү рімен айырбастау.

2. Машиналардың айналатын бө лшектерін дұ рыс иең геру (балансирлау).

3. Қ ажалатын бө лшектерді уақ ытында майлап отыру.

4. Механизм бө лшектерін жасауда дә лдік класын жоғ арлату.

5. Бө лшектердің қ осылыс жерлерінде серпімді тө сем заттарды қ олдану.

Шуды таралу жолдарында азайту шаралары:

1. Дыбыс сің іру – бұ л дыбыс толқ ындары ауада таралғ ан кезде жолында кездескен заттар оның біршама энергиясың сің іріп алады. Материалдардың дыбыс сің іру қ абылеті олардың дыбыс сің іру коэффициенті арқ ылы сипаталады. Бұ л коэффициент материалга сің ген дыбыс энергиясы мен сол материалғ а тү скен энергиясының қ атынасына тең болады. Дыбыс сің іргіш материалдарғ а коэффициенті 0, 2 артық заттар жатады. Ең ү лкен дыбыс сің іру коэффициенті болбыр, жү мсақ, кеуекті заттарда болады. Сондық тан шудың дең гейін азайту ү шін бө лменің тө бесін, қ абырғ аларын дыбыс сің іргіш заттармен ө ндеу.

2. Дыбысты экрандау – бұ л дыбыс толқ ындары ауамен таралғ ан кезде жолына қ ойылғ ан бө гетке (қ алғ анғ а) шағ ылысып, кейін қ арай ағ ады. Сондық тан дыбыс энергиясы кө п тойтарылуы ү шін экранның беті тегіс, ө зі қ атты заттан жасалуы керек.

3. Дыбыс оң ашалау (бө лектеу) – бұ л шулы агрегаттарды бө лек бө лмелерде, кабинада, кожухта тағ ы басқ аша оң ашалау арқ ылы орындалады.

4. Шу басатын қ ұ ралдардың шуын басуғ а пайдаланылады.

Жоғ арында кө рсетілген шараларды пайдалану нә тижесі аз болып, шудың дең гейін тө мендетуге мү мкіндік болмағ ан жағ дайларда дербес (жеке) қ орғ ану қ ұ ралдарын қ олдану қ ажет болады. Бұ л қ ұ ралдарғ а мыналар жатады: қ ұ лақ тың тесігін жабатын мақ тадан, резиң кеден, жарғ ағ ын жабатын қ ұ лақ шы (наушниктер); басқ а киетін каскалар, шлемдер.

Шу қ ауіпсіздігі – қ азіргі уақ ытта ең кү рделі мә селелердің бірі. Шу орталық нерв жү йесіне ә сер ету арқ ылы, шу щулау қ абілеттілігін тө мендетіп, ұ йқ ысыздық қ а, шаршауғ а ә кеп соқ тырады. Нә тижесінде ең бекке қ абілеттілік тө мендеп, бақ ытсыз жағ дайларғ а ұ шырауы мү мкін. Кү нделікті шудың ә серінен психикалық ауытқ улар, жү рек аурулары, ішек аурулары пайда болады.

Шу адам қ ұ лағ ына ә р тү рлі ә сер етеді: қ ұ лақ тың естілуіне немесе есту мү шесінің зақ ымдануы (акустикалық жарақ ат) мү мкін. Есту органына ең қ ауіпті шу ү здіксіз ү лкен интенсивті шу болып саналады. Егер адамғ а бірінші минут 90 дБ дең гейіндегі орташа жә не жоғ арғ ы жиіліктегі шу ә сер етсе, онда адамның есту қ абілеттілігі уақ ытша қ озғ алысқ а ұ шырайды.

Шу механикалық, аэродинамикалық жә не электромагниттік қ ұ былыстар ә серінен пайда болады.

Механикалық шу ударлы процестерден, машина детальдарының ү йкелісін жатқ ызуғ а болады.

Аэродинамикалық шу сұ йық тар мен газдардың ағ ымынан, ал электромагниттік шу-электрлік машиналар мен жабдық тардың жұ мысы кезінде болады.

Адамдар шуды ә р тү рлі қ абылдайды. Шу дозасының бірдей ә сер етуі біреулерде есту мү шесінің зақ ымдануына, басқ аларда одан да ауыр жағ дайларғ а ә кеп соқ тыруы мү мкін.

Шу – бұ л адам организміне зиянды ә сер етіп, тыныштық ты бұ затын ә р тү рлі ретті дыбыстар. Ал дыбыс ортада (қ атты, сұ йық жә не газ тә різді) таралады. Ауада таралғ ан дыбыс - ә уелік дыбыс, ал материалды (конструкция) тараклғ ан – қ ұ рылымдық дыбыс деп аталады.

Дыбыстың дең гейі децибелмен (дБ) ө лшенеді.






© 2023 :: MyLektsii.ru :: Мои Лекции
Все материалы представленные на сайте исключительно с целью ознакомления читателями и не преследуют коммерческих целей или нарушение авторских прав.
Копирование текстов разрешено только с указанием индексируемой ссылки на источник.