Сұрақ.

Лекция жоспары.

1. Кіріспе – 5 мин.

2. Жалпы санитарлық шығ ындардың анық тамасы мен классификациясы. Ұ рыстық жә не ұ рыстық емес санитарлық шығ ындардың сипаттамасы. Соғ ыстағ ы жаралылар мен науқ астар туралы гуманитарлық қ ұ қ ық тық ережелер. – 20мин.

3. Санитарлық шығ ындардың мө лшері мен қ ұ рылымы жә не олардың ә скерлердің ұ рыс қ имылдарының, қ олданылғ ан қ арудың тү рінің сипатына тә уелділігі, жергілікті қ арулы қ ақ тығ ыстардағ ы санитарлық шығ ынның мө лшері мен қ ұ рылымының ерекшеліктері: Ә скердің медициналық қ амтамасыз етудің ұ йымдастырылуына санитарлық шығ ынның мө лшері мен қ ұ рылымының ә сері. -15мин.

4. Қ орытынды – 5мин

Кіріспе.

1980-1990 жылдардың аралығ ында дү ние жү зінде ә сери-саяси ахуал ә лдеқ айда ө згерді, бү кілдү ниежү зілік қ оғ ам одақ тың қ арама-қ арсылық тан “бейбіт ө мір ү шін ынтымақ тастық қ а” ауыса бастады. Жер жү зіндегі жетекші мемлекеттердің саясатында қ ақ тығ ыстарды кү штеп шешудің тиімсіздігін тү сінуге бетбұ рыс жасалды.

Сонымен бірге барлық тай дерлік мемлекеттердің ә скери-саяси доктриналары тұ жырымдамалары тү пкілікті қ айта қ арауғ а ұ шырады. Осы кездегі жағ дайларда жаппай жою қ аруының болуы, ә сіресе ядролық қ арудың, жә не оны қ арулы қ ақ тығ ыстарда қ олдану мү мкіндігі ү лкен соғ ыстарды ашуғ а қ арсы мық ты ұ стамдылық себепкер шарт болып есептеледі. Жақ ындағ ы онжылдық тарғ а ұ рыс қ имылдарының иқ тималдығ ы жоғ ары болатын аймақ тың сипаттағ ы “жергілікті соғ ыстар” қ арыстырылады. (Въетнам, Израиль-Араб қ ақ тығ ысы, Иран-Ирак соғ ысы, Ауғ анстан) немесе ішкіұ лттық “тө мен қ арқ ындағ ы қ арулы қ ақ тығ ыстар” (Балқ ан елдерінде, Шешенстан). Жергілікті соғ ыстарды жү ргізуге жә не тө мен қ арқ ындағ ы қ ақ тығ ыстарда дү ниежү зі тә жірибесі кө рсеткендей жә не ұ рыс қ имылдары масштабының жорамалы мойынұ сындыратындай, ұ рыс міндеттері жай қ арумен (ө з тиімділігімен жаппай жою қ аруына жақ ындайтын) шешілетін болады жә не шешіледі де.

Бірақ та тө мен қ арқ ындағ ы қ арулы қ ақ тығ ыстардың жә не жергілікті соғ ыстардың дамығ ан мемлекеттер жә не олардың одақ тары арасындағ ы ү лкен масштабты соғ ысқ а ұ ласу мү мкіндігі сақ талады.

Осығ ан байланысты жаппай жою қ ұ ралдары бар мемлекеттер тізімінің кең еюі, жә не де бір қ алыпты кү шті дамығ ан державаларда ЖЖқ бар болуы осы қ ару тү рлерінің ө зекті екенін білдіреді.

Қ арулы кү штердің денсаулық сақ тау шараларын ұ йымдастыру ү шін қ арулы ұ рыстағ ы қ ұ ралдармен жараланудың жә не зақ ымданудың мө лшері мен қ ұ рылымын айқ ындайтын маң ызды кө рсеткіш болып табылады. Осы жағ дай бү гінгі лекциямыздың затын қ ұ райтын сұ рақ тарды зерттеудің қ ажеттілігі мен маң ыздылығ ын білдіреді.

сұ рақ...

Жалпы санитарлық шығ ындардың анық тамасы мен классификациясы. Ұ рыстық жә не ұ рыстық емес санитарлық шығ ындардың сипаттамасы. Соғ ыстағ ы жаралылар мен науқ астар туралы гуманитарлық қ ұ қ ық тық ережелер.

Тарихтан белгілі болғ андай, армия қ ұ рамының санының ө суіне (ү лкен соғ ыста олар миллиондағ ан болады), техникалық жабдық таоуының жә не қ аруланудың ө суіне, бө лімдер мен қ ұ рамалардың ұ рыста қ олдану тә сілдерінің жетілдірілуі, жаппай жою қ аруының қ олдануына байланысты қ имылдағ ы ә скердің жеке қ ұ рамында шығ ындар айтарлық тай жоғ арылайды. Сонымен дү ниежү зілік соғ ыстардың тә жірибесі жә не соғ ыстан кейінгі қ арулы қ ақ тығ ыстар кө рсеткендей, ә скердің жә не қ ұ рамының шығ ындары азаматтың халық тық шығ ындарына қ атынасы 1: 10 қ атынасындай болады.

Сондық тан соғ ыстағ ы шығ ынды зерттеу медициналық қ ызметтің тіршілігі ү шін ү лкен маң ызы бар.

Шығ ындардың шамасы, ә скерді медициналық қ амтамасыз етуді ұ йымдастыруды айқ ындайтын маң ызды шарттардың бірі болып табылады.

Медициналық бө лімдердегі жә не емдеу мекемелеріндегі медициналық кө мектің кө лемі, медициналық қ ұ рал-жабдық тарғ а қ ажеттілік жә не т.б. ұ рыстағ ы, операциядағ ы ә скердің шығ ынының шамасы мен қ ұ рылымына тікелей тә уелділікте тұ р.

Шығ ындар қ арудың зақ ымдау себеп-шарттарының не аурудың ә серіне байланысты қ алданыстағ ы армияның қ атарынан ә скери қ ызметкердің азаюы деп аталады.

Соғ ыс кезіндегі ә скерлердегі ұ шырағ ан, жә не қ ұ рамдағ ы барлық шығ ындар жалпы шығ ындар деп аталады.

Жалпы шығ ындар қ айтпайтын жә не санитарлық шығ ындар болып бө лінеді.

Қ айтпайтын шығ ындарғ а оқ қ а ұ шқ андар, тұ тқ ынғ а тү скендер, іс-тү ссіз жоғ алғ андар жатады. Ә скери медицина тек қ ана санитарлық шығ ындарды ғ ана зерттеумен айналыспайды, бізді жә не қ айтпайтын шығ ындарды да қ ызық тырады. Медициналық қ ызмет қ айтпайтын шығ ындардың сипатын: ұ рыс даласындағ ы ө лімнің тікелей себептерін, тасымалдау кезінде жә не медициналық тасымалдау кезең дерінде, ұ рыстағ ы зақ ымданудың алдын алу, жаралылар мен зақ ымданғ андарды емдеу жә не медициналық кө мек кө рсету тә сілдерін жә не ұ йымдастыру ә дістерін ә рі қ арай жетілдіру мақ сатымен зерттейді.

Осығ ан байланысты қ арулы кү штердің денсаулық сақ тау теориясымен іс-жү зілігінің, ә скердің медициналық қ амтамасыз етудің ә дістерін жә не ұ йымдастыру қ алыптарын жетілдіру жә не маң ызды тү зетулер қ айтпайтын шығ ындардың топатологиялық талдауды егнізуге мү мкіндік береді. Ә скери жарақ ат патологиясы туралы ғ ылымның сә йкес опат болудың кө птеген себептері келесі ү лгіде топтастырылғ ан:

− жарақ аттың тікелей ә серінен;

− жарақ аттың асқ ынуынан;

− жаралылардың аурудан қ айтыс болуы;

Кө бінесе опат болу дененің ө мірлік маң ызды органдарының бұ зылуыменболады. Опат болуғ а алып келетін жарақ аттар, солардың бітуі жарақ ат алудан айқ ындалады жә не уақ ыт пен медициналық кө мек кө рсетудің сапасына байланысты емес, барплық ө ліммен бітетіндердің 10, 4% ұ рыс даласында байқ алады.

Ұ лы Отан Соғ ысында ұ рыс даласында жарақ ат алғ андардың жартысына жуығ ы қ айтыс болғ андар. Ұ лы Отан Соғ ысында ұ рыс даласында жарақ ат алып қ айтыс болғ андардың 37, 2% сө зсіз емес опаттық жарақ ат алғ ан. Ауғ анстанда 43% “шартты оқ қ а ұ шқ андардың ” медициналық кө мек дер кезінде кө рсетілмегеннен кейін қ айтыс болғ ан, Шешенстан ө ліммен біткендердің аз ғ ана бө лігі шартты опатты жарақ аттармен шарттасқ ан болатын, федералды ә скерлердің ә скери қ ызметкерлерінің опат болуы кө біне опаттық жарақ аттардан боды.

Сонымен, мысалы, Ұ лы Отан Соғ ысындағ ы ұ рыс даласындағ ы ө лім себептерінің Ауғ аныстан мен Шешенстанды салыстырғ андағ ы қ атынасы былай болады:

Қ айтпайтын шығ ындардың есебімен штабтар шұ ғ ылданады. Ә скердің санитарлық шығ ындар, ә скери қ ызметкерлердің қ атарынан, денсаулығ ы бойынша ұ рысқ а қ абілеттілігін (ең бекке қ абілеттілігін) бір тә уліктен (24 сағ атқ а) кем емес уақ ытқ а жоғ алтқ андарды жә не медициналық тасымалдаукезең інде (медициналық бө лімшелерде, мекемелерде) тіркелгендерді есептейміз. Ұ рысқ а қ абілеттілігін (ең бекке қ абілеттілігін) жоғ алтуғ а ә келген себептерге байланысты санитарлық шығ ындарды шартты тү рде ұ рыстық жә не ұ рыстық емес деп бө леді.

Ұ рыстық санитарлық шығ ындар тобына, қ арсыластық ұ рыс қ ұ ралдарының тікелей жә не жанама ә серінен, жә не де сыртқ ы ортаның кейбір қ олайсыз себептерінің ә серінен, ұ рыс жағ дайына байланысты жә не ұ рыс міндеттерін орындау кезінде пайда болғ ан шығ ындар жатады.

Осы себептері мен тү рлеріне байланысты ұ рыс шығ ындары келесі кластарғ а бө лінеді:

А. Механикалық зақ ымдану.

Б. Ыстық тан жарақ аттану.

В. Радиациядық зақ ымдану.

Г. Уландырғ ыш заттармен зақ ымдану.

Д. Бактериялық заттармен зақ ымдану.

Е. Реактивті жағ дайлар (соғ ыс уақ ытының психогениялары).

Осы кластардың сипатына, орналасуына байланысты жарақ аттанудың

ішкі бө лінуі бар:

Мысалы:

А-класы (механикалық зақ ымдану) - сү йек сынығ ының орналасуын, сү йектің, буындардың зақ ымдануының бары не жоқ тығ ын, ағ за қ уыстарының тесіп ө ткен не тесіп ө тпеген зақ ымданулар есепке алуды алғ а тартады жә не т.б.

Б-класы (ыстық тан жарақ аттану) – кү йіктерді, ү сіктерді, ө з кезегінде бұ лар терең дігіне (дең гейіне) жә не кө леміне байланысты бө лінеді.

В-класы (радиациялық зақ ымдану) – зақ ымданудың жедел не созылмалы болып бө лінеді, осы категориялардың ішінде – зақ ымданудың ауырпалығ ына байланысты тү рлері, дең гейлері.

Г-класы (УЗ зақ ымдану) – УЗ-дың тү ріне сә йкес 5 категорияғ а бө лінеді:

1. ФУЗ зақ ымданғ андар – фосфорорганикалық уландырғ ыш заттармен (не жү йке салдық ә серлі УЗ).

2. Жалпы улы ә серлі УЗ.

3. Тұ ншық тырғ ыш ә серлі УЗ.

4. Тері-ірің деу ә серлі УЗ.

5. Психохимиялық (психомиметикалық) ә серлі УЗ.

Жалпы ахуалына, жарақ аттың сипатына, асқ ыну мү мкіндігіне, емдеу жә не

бітуінің ық тималдығ ына байланысты барлық жаралылар мен науқ астар былай бө лінеді:

− жең іл жаралылар (науқ астар).

− орта ауытпалық тағ ы жаралылар (науқ астар).

− ауыр жаралылар (науқ астар).

Жең іл жаралылар мен жең іл науқ астарғ а, алғ ан жарақ аттарына не аурулардың ө мірлеріне тікелей қ ауіп-қ атер тө нбеген, ұ зақ емдеуді қ ажет етпейтін (1-1.5 айдан кө п емес) жә не ө зіне-ө зі қ ызмет ете алу қ абілеттілігін сақ тағ андар жатады.

Орта ауыртпалық ты жаралылар мен науқ астар, жарақ аты мен ауруы оларғ а ө ліммен бітуі қ ауіпін тө ндірмейтін жә не осы таң да жаралы не науқ ас ерекше медициналық қ адағ алауды қ ажет етпейтіндерді атаймыз.

Ауыр жаралылар мен ауыр науқ астарғ а, сипаты мен орналасуы оның жалпы жағ дайын ә лдеқ айда бұ затын, ө міріне тікелей қ ауіп тө ніп тұ рғ ан немесе біткен кезде ұ рысқ а қ абілеттілігі (ең бекке қ абілеттілігі) толық жойылғ ан не ә лдеқ айда тө мендетілген жарақ аты не ауруы бар адамдарды айтамыз.

Тасымалдау белгілері бойынша жаралылар мен науқ астар жү ре алмайтындарғ а, тасуды қ ажет ететіндерге жә не тасымалдана алмайтындарғ а бө лінеді.

Бұ л жағ ынан қ арағ анда, соғ ыс тә жірибесінен ұ рыс даласынан ө здігімен шығ а алатын жаралылар санитарлық шығ ындардың жалпы санының 40-50% дейін қ ұ райды.

“Жең іл жаралылар” мен “жү ре алатындар” ұ ғ ымдарын шатастырмау керек. Бұ л ұ ғ ымдар барлық кезде сә йкес келе бермейді. Мысалы: Иық сү йегінен жарақ ат алғ ан жаралы жү ре алуы мү мкін, бірақ жең іл жаралы емес. Балтырының жұ мсақ тіндерінен жарақ ат алғ ан жаралы жең іл жаралы болуы мү мкін, бірақ жү ре алатын емес.

Тасуды қ ажет ететіндер, ұ рыс даласынан тасып шығ аруды (тасымалдауды) жә не ә рі қ арай зембілге жатқ ызып тасымалдауды қ ажет ететін жаралылар мен науқ астар.

Тасымалдана алмайтындарғ а, дә л қ азіргі уақ ытта жағ дайына байланысты тасымалдауғ а қ арсы кө рсеткіштері бар жаралылар мен науқ астарды жатқ ызуғ а болады.

Бұ л топқ а, жаралылар мен науқ астардың жалпы жағ дайы, ұ рыс жә не медициналық ахуалдың шарттары, тасымалдау кө лігінің тү рі есепке алынғ ан жаралылар жатады. “Тасымалдана алмайтын” ұ ғ ым медициналық тасымалданудың ә рбір кезең і ү шін ө зінің мағ ынасы бар. Мысалы, шок жағ дайы БрМП ү шін тасымалдана алмайтын кө рсеткіш бола алмайды. Ал, білікті медициналық кө мек кө рсететін кезең де дә л осы жаралы осы жағ дайдан шығ арылғ анша осында болады. “Тасымалдана алмайтын” кезең нің ұ зақ тығ ын, тасымалдау ү шін санитарлық кө ліктің алушылық тү рлерін санитарлық авиация қ олдану арқ ылы ә лде қ айда тө мендетуге болады.

Ұ рыс даласынан тасымалдауды (тасып шығ аруды) 50% жуығ ы қ ажет етеді жә не 50% жуығ ы ө з бетінше шығ ады.

Келесі медициналық тасымалдау кезең деріне санитарлық автомобиль кө лігімен тасымалдауды жаралылар мен науқ астардың 50% қ ажет етеді, авиациялық кө лікпен 10-20% жә не жалпығ а арналғ ан кө лікпен (борттық) - 40%. Бұ л есептеулер жинау жә не тасымалдау қ ұ ралдардың қ ажеттілігін анық тау ү шін қ ажет.

Ауыртпалығ ының дең гейіне байланысты жарақ аттардың емдеу-тасымалдау сипаттамасы.

Соғ ыстағ ы жаралылар мен науқ астар туралы халық аралық гуманитарлық қ ұ қ ық.

Ұ рыс даласында жә не ә скери қ имыл алаң ында жаралылар мен науқ астардың мә ртебесі халық аралық келісімдермен анық талғ ан, оларды халық аралық қ оғ амдастық тың кө пшілік мемлекеттері ұ станады (Қ азақ стан Респупликасы осы келісімдерге 1993 жылы қ осылды). Халық аралық гуманитарлық қ ұ қ ық бө лімі Женева конвенцияларында анық талғ ан, соның бірі былай аталады: “Қ олданыстағ ы армиядағ ы жаралылар мен науқ астардың жағ дайын жақ сарту туралы.., ” соғ ыс кезіндегі жаралылар мен науқ астардың, ә скери қ ызметтегі жаралылар мен науқ астардың жә не азаматтарғ а байланысты қ арулы қ ақ тығ ыстағ ы жақ тардың міндеттерінің жете белгілейді.

“Жаралылар” мен “науқ астар” терминдерімен, жарақ аттанғ ан, ауырғ ан немесе басқ а физикалық не психикалық бұ зылымды немесе мү гедек болғ ан ә скери қ ызметкер де жә не азаматтар да белгіленеді, олар медициналық кө мек кө рсетуді немесе қ арауды қ ажет етеді жә не қ андай да бір қ астық қ имылдарғ а бармайтын, бұ л ұ ғ ым жү ктілерге, жаң а туғ ан сабилерге жә не басқ аларғ а байланысты, жү кті ә йелдер не ә лсіздер осы кезде медициналық кө мекті жә не қ арауды қ ажет етуді талап етеді. Жаралылар мен науқ астарғ а денсаулығ ының жағ дайына қ ажет ететін кө мек кө рсетеді жә не қ аралады. Қ арсы жақ тың қ ұ зырындағ ы жаралылар мен науқ астар кез келген хирургиялық операцияларғ а қ арсы болу қ ұ қ ығ ына ие, бұ л жағ дайда оның қ олы мен келісімі бар ө тінішті медициналық қ ызметкерлер алу керек.

Жаралылар мен науқ астарды басқ а медициналық мекемелерге ауыстыруғ а кө мек кө рсетілуі керек, осығ ан медициналық кө рсеткіштер болғ ан кезде.

Жаулап алынғ ан жаралы жә не науқ ас комбатанттар ә скери тұ тқ ындар болып қ ала береді.

Ә скери тұ тқ ындар ү шін медициналық кө мек қ остан сыртта кө рсетілгенде, қ ажетті қ ауіпсіздік шаралары қ арастырылады (мысалы: кү зетпен қ озғ алу, госпитальдағ ы кү зеттегі бө лме).

Медициналық жазулар.

а) Қ ан қ ұ ю ү шін қ ан тапсырғ ан не тері алмастырғ ан ә рбір дерек туралы.

б) Мү мкіншілігінше, ә рбір медициналық процедурағ а байланысты, ә скери тұ тқ ындарғ а байланысты жә не де қ арулы қ ақ тығ ыстан бостандығ ынан айырылғ ан басқ аларғ а да қ арулы кү штердің қ атарындағ ылармен жасалынатындарғ а мед.жазулар жү ргізілуі керек!