Химиялық қауіпті нысандағы авариялар

Қ атты ә сер ететін улы заттар – бұ л химиялық зат немесе қ оспалар, олар қ оршағ ан ортағ а тө гілген не болмаса шашылғ ан кезде, адамдардың не жануарлардың жаппай зақ ымдануына, сонымен қ атар ауаның, қ ұ мның, судың, ө сімдіктердің жә не ә р тү рлі объектілердің зақ ымдануы.

Химияландырудың қ арқ ындылығ ы шаруашылық қ ызметте Қ Ә УЗ қ олданудың кең інен тарауына жағ дай жасады. Соғ ан сә йкес, кө птеген шаруашылық объектілері, ең алдымен ө неркә сіп кә сіпорындары химия­лық қ ауіпті болып табылады.

Химиялық қ ауіпті объектілер (ХҚ О) болып авария немесе қ ирау кезінде халық тың, жануарлар мен ө сімдіктердің жаппай зақ ымдануы мү мкін объектілер ұ ғ ынылады. Улы заттардың ірі қ орына химиялық ө ндіріс орындары, целлюлоза – қ ағ аз, мұ най ө ндейтін жә не мұ най хи­миялық кә сіпорындары, қ ара жә не тү сті металургиялар, жер тың айтқ ышын шығ аратын кә сіпорындар жатады. Қ Ә УЗ – дің айтарлық тай қ оры сондай – ақ тамақ объектілерінде, ет – сү т ө неркә сібінде, азық – тү лік базаларында, тұ рғ ын ү й – коммуналдық шаруашылық та шоғ ырланғ ан. ХҚ О – ге Қ Ә УЗ санатына негізгі шикізат, екі ортадағ ы жә не негізгі ө нім, жанама ө нім сондай – ақ ө ң деулердің еріткіші жә не қ ұ ралы жатады. Бұ л заттардың қ оры базистік жә не негізгі қ оймаларда, технологиялық аппаратураларда, кө лік қ ұ ралдарында (қ ұ быр ө ткізгіштер, цистерналар) болады.

Қ Ә УЗ сақ тауғ а арналғ ан жер бетіндегі сұ йық қ оймалар топпен орналасады немесе жеке тұ ра алады. Сұ йық қ оймалардағ ы ә рбір топта немесе ү лкен жеке қ оймаларда периметрі бойынша бекітулі опырылымдар немесе оқ шаулағ ыш қ абырғ алар (тұ ғ ыр сирек қ ойылады) орнатылады. Олар тө гілетін Қ Ә УЗ – ді жергілікті шағ ын участкеде ұ стап тұ руғ а мү мкіндік береді, яғ ни булану алаң ын қ ысқ артады.

ХҚ О базистік жә не негізгі қ оймағ а жіберер алдында Қ Ә УЗ - ді уақ ытша сақ тау ү шін, тұ рғ ын жә не коғ амдық ғ имараттардан 300 м қ ашық тық та орналасқ ан тұ йық тағ ы тежіржол қ оймалары қ олданылады. Қ Ә У3 – ді темір жол қ оймаларында сақ тау, ереже бойынша, арнайы цистерналарда жү зеге асырылады. Сақ тау мерзімі 2-3 тә уліктен аспау керек. Алайда, мұ ндай қ оймаларда сақ талғ ан Қ Ә УЗ – дің рұ қ сат етліген мө лшері белгіленбейді, ол уақ ытша қ ойма ретінде пайдаланылатын темір жол станциясындағ ы цистернағ а бақ ылаусыз, ретсіз жинала береді.

Темір жол кө лігі Қ Ә УЗ тасымалдаудың негізгі ә дісі болып табыла­ды. Сонымен қ атар, 40т – дан – 60т дейінгі сиымдылық тағ ы Қ Ә УЗ тасымалдау ү шін ә р тү рлі 0, 1 -0, 8м³ дейінгі сиымдылық тағ ы контейнерлер жә не 0, 016-0, І5м3 сиымдылық тағ ы баллондар пайдаланылады.

Қ Ә УЗ тасымалдаудың кең таралғ ан ә дісі – қ ұ быр ө ткізгіштік ә діс бо­лып табылады. Алайда кө п жағ дайларда ол шағ ын ғ ана қ ашық тық та (цех пен қ ойма арасында) қ олданылады.

Автомобильді кө лікпен Қ Ә УЗ 2 – 6т жү к кө тергіш цистерналармен тасымалданады.

Аварияның нә тижесінен қ оймалардың, цистерналардың, технологиялық сиымдылық тардың жә не қ ұ быр ө ткізгішзердің зақ ымдануы жә не қ ирауы Қ Ә УЗ – дің ауағ а тарауына, содан кейін сол аймақ тың зақ ымдануына алып келеді. Желдің бағ ыты бойынша қ озғ алғ ан Қ Ә УЗ бұ лты он шақ ты километр терең дікке дейін зақ ымданғ ан аймақ қ а орнығ а отырып, ол қ орғ анбағ ан адамдардың, жануарлардың жә не ө сімдіктердің зақ ымдану қ аупін тудырады. Зақ ымданғ ан аймақ дегеніміз – Қ Ә УЗ – дің зақ ымдаушы ә сері байқ алатын аймақ, ал аймақ тың терендігі дегеніміз – зақ ымдалғ ан аймақ кө зінен аймақ шекарасына дейінгі сиымдылық тың, коммуникацияның зақ ымдануы немесе қ ирауы болып табылатын арақ ашық тығ ы.

Қ Ә УЗ тө гілуімен байланысты авариялардың жалпы ерекшелігі -қ ұ рылымның жоғ ары жылдамдығ ы жә не Қ Ә УЗ бұ лтының зақ ымдаушы ә рекеті, ол адамдарды қ орғ ау жә не зақ ымдау кө зін жою бойынша кешіктірмей шара қ абылдауды талап етеді. Бұ л міндеттердің жедел шешімі тек қ ана алдымен ө зі қ амтитын аймақ тың терең дігі мен аумағ ын кіргізетін зақ ымдану аймағ ының масштабы кө рсеткішінің дер кезінде жә не анық болжамының нә тижесінен табылады.

Химиялық қ ауіпті заттардың организмге ә сері бойынша жіктеу

Химиялық зақ ымдану ошағ ына сипаттама

Химиялық зақ ымдану ошағ ының мө лшері химиялық қ ауіпті заттың тө гілу кө леміне, тө гілу сипатына (еркін, тү біне немесе ү йілу), метеожағ дайғ а, заттардың уландырғ ышына жә не адамдардың қ орғ ану дә режесіне байланысты.

Химиялық зақ ымдану аймағ ы химиялық зақ ымдану ошағ ын қ ұ райтын бө лім болып табылады. Ол зақ ымданғ ан ауа бұ лтының алғ ашқ ы жә не қ айталама таралу масштабымен сипатталады. Химиялық зақ ымдануы мү мкін аймақ ты жә не іс жү зіндегі химиялық зақ ымдану аймағ ын ажыратады.

Алғ ашқ ы бұ лттар тек қ ысыммен Қ Ә УЗ қ ұ райтын газгольдерлер жә не сиымдылық тар қ ирағ ан (зақ ымданғ ан) кезде ғ ана пайда болады. Ол аз уақ ыттағ ы ә рекеті кезінде ө лтіретін дозаның бірнеше ретімен артатын жоғ ары концентрациялармен сипатталады. Улы заттардан қ ұ ралғ ан бұ лт ауаның тығ ыздығ ын арттыратын тығ ыздық пен жарым – жартылай алқ аптарды, ойпаттарды, тұ рғ ын ү й ғ имараттарын жә не т.б. жайлайды.

Қ айталама бұ лтының зақ ымдау ә рекетінің алғ ашқ ымен салыстырғ андағ ы ерекшелігі ондағ ы Қ Ә УЗ бұ лтының концентрациясы бір – екі ретке тө мен. Қ айталама бұ лт ә рекетінің жалғ асуы булану кө зінің уақ ытымен жә не жел бағ ытының тұ рақ ты сақ талу уақ ытымен анық талады. Ө з кезе­гінде заттың булану жылдамдығ ы оның физикалық қ асиетіне (молекулалы масса, булану температурасы кезіндегі қ анық қ ан бу қ ысымы) тө гілу алаң ына жә не желдің жылдамдығ ына байланысты.

Химиялық зақ ымдану ошағ ы ХҚ О химиялық аварияның нә тижесінде қ алай пайда болса, ө рт кезінде де солай пайда болады. Мұ ндай жағ дайда термиялық ыдыраулары улы газдар бө летін, кү рделі химиялық қ осылыстар (хлор, аммиак, азот окистерін, кү кіртті ангидридтер жә не т.б.) пайда болатын ірі қ оймаларда болғ ан ө рт аса ү лкен қ ауіп тудырады.

Атмосферағ а улы газдардың бө лінуі синтетикалық ә рлеуіш материалдардың жануы кезінде де болады, мұ ны қ ұ тқ ару жұ мыстарын жү ргізу кезінде ескерген жө н. Қ олда бар Қ Ә УЗ жә не олардың концентрациясы ә ртү рлі қ орғ аныс қ ұ ралдарын жә не қ ұ тқ арушыны жабдық тау қ ажеттілігін анық тайды.

Химиялық зақ ымдану ошағ ындағ ы іс – ә рекет

Атмосферағ а немесе жергілікті жерге Қ Ә УЗ жайылғ анын байқ ағ аннан бастап:

· қ ауіпті аймақ та болуы мү мкін барлық адамдарғ а тез арада хабарлау;

· қ ажет болғ ан жағ дайда Қ Ә УЗ бұ лтының буы қ озғ алып бара жатқ ан аймақ қ а тап болдырмау есебімен оларды жедел кө шіру жү ргізіледі;

· кө мекті қ ажет ететін зардап шеккендерді сонымен қ атар қ ұ рылыс қ ирандыларының немесе ғ имарат бө лшектерінің астында қ алып қ алғ андарды іздеуді ұ йымдастыру қ ажет;

· қ андай да бір себеппен қ ауіпті аймақ тан шығ а алмайтын барлық тұ лғ алар қ ажетті ЖҚ Қ камтамасыз етілулері керек;

· Қ Ә УЗ – дің одан ары тө гілуін тоқ тату ү шін зақ ымданғ ан участкелер ө шіріледі, бекіткіш қ ұ рылғ ылар жабылады;

· зақ ымданғ ан сиымдылық тың тө ң ірегіне, егер солай істеу қ ажет болса, топырақ ү йінділері жасалады немесе шұ ң қ ырлар қ азылады;

· жағ дайды болжау жә не Қ Ә УЗ буымен зақ ымданғ ан ауаның қ озғ алыс бағ ытын анық тау мақ сатында ү здіксіз метеорологиялық бақ ылау жасауғ а ерекше кө ң іл аударылады.

Қ Ә УЗ зақ ымданғ ан аймақ та химиялық барлау ұ йымдастырылады. Ол объектідегі ЖҚ Қ тарта отырып, химиялық барлау аспаптарымен қ амта­масыз етілген, зақ ымданғ ан ошақ ты тексеруден бастайды жә не оғ ан Қ Ә УЗ – дың қ аншалық ты бар екендігі мен олардың ауадағ ы концентрациясын жә не топырақ сынамасының сұ рыпталуын анық тау кіреді.

Зақ ымданғ ан ошақ та химиялық барлау жү ргізу кезінде, Қ Ә УЗ бары ә рбір ғ имараттарда 20-30 м кейін, ү лкен ғ имараттарда 10-15 м кейін аныкқ талады. Қ Ә У3 жиналуы мү мкін участкелерге (жер тө ле ғ имараттарына, нашар желдетілетін жерлерге) ерекше кө ң іл аударылады. Ауаның сынамасын Қ Ә У3 анық талғ ан жерлерден, Қ Ә УЗ сынамасын сұ йық тү рде олардың тамғ ан жерлерінен алады. Авария болғ ан объекті аумағ ынан топырақ тың сынамасы алынады.