Ымаларды жөндеу жұмыстарына арналған техникалар

Ұ ң ғ ымаларды жер асты жө ндеу ү шін кө теру жабдық тары жә не механизмдері, сонымен қ атар арнайы қ ұ ралдар қ ажет. Ө ндірісте негізінен екі тү рлі кө теру жабдық тары қ олданылады: жылжымайтын жә не жылжымалы. Жылжымайтын кө тергіш жабдық тары - бұ л арнайы пайдалану вышкалы (мұ нара) жә не жылжымайтын мачталар [7, 8].

Мұ наралар (ВЭТ22х50 - пайдалану қ ұ бырларғ а арналғ ан мұ нара биіктігі 22 м, жү к кө тергіштігі 500 кН) қ ұ бырлардан дайындалады, жә не ұ ң ғ ымада бұ рғ ылау мұ нарасының орнына орнатылады. Мұ наралар қ имасы бойынша тө ртбұ рышты тө рт тіректі аяқ ты, яғ ни бұ л берік тұ руын қ амтамасыз етеді. Бұ л рамалы конструкция бірнеше белдікті. Бірнеше белдіктерден жердегі якорғ а бекітілген троспен тө рт жақ қ а керілген. Бұ л кө лбеу кү штерден мұ нараның беріктігін қ амтамасыз етеді (жерден жә не басқ а да кө лбеу кү штерден). Тө менгі белдіктерде қ ұ бырлар тү сіретін мостиктер болады. Жоғ арғ ы белдікте таль жү йесінің кронблогына алаң арналғ ан. Пайдалану мұ нарасы бұ рғ ылау мұ нараларына қ арағ анда тө мен, оның биіктігі 22 ÷ 24 м.

Мачталар екі аяқ ты, екі тіректі болады. Тік тұ ру жағ дайын тартулармен қ амтамасыз етеді. Мачталардың кө тергіштігі мұ нараларғ а қ арағ анда едә уір аз, бірақ ұ ң ғ ымаларды жер асты жө ндеуге жеткілікті. Кө теру салмағ ы 150 жә не 250 кН, тіректің жоғ арғ ы бө лігі кронблокпен жалғ асқ ан қ ұ быр форма тү рінде жасалынады. Мачталар жү ру ү шін баспалдақ тармен жабдық талғ ан, кей кездері штанг ілетін қ ұ рылғ ылар жә не жоғ арыда жұ мыс істеу ү шін алаң дармен жабдық талады.

Жылжымайтын мұ наралар мен мачталар календар уақ ытының 2-3% ғ ана қ олданады, сондық тан олардың орнатылуы ұ ң ғ ыманы ө те жиі жө ндеуде ғ ана ө з шығ ынын ақ тайды. Басқ а жағ дайларда бұ лар металл жә не ақ шалай ресурстарды есепсіз шығ ынғ а ә келіп соқ тырады. Сондық тан кә сіпорындарда телескопиялық мачталы жә не жиналатын вышкалы (мұ нара) жылжымалы агрегаттар, жылжымалы мачталар қ олданады [7, 8].

Мысалы ПТМТ-40 телескопиялық мачта (жылжымалы телескопиялық қ ұ бырлы мачта) бір секциясын кө терудегі биіктігі - 15м, кө теру салмағ ы 450кН, екі секциясын кө терудегі биіктігі – 20 м жә не кө теру салмағ ы 250 кН.

Мұ нара жә не мачтаның таль жү йесінде жоғ ары бө лігінде орналасқ ан кронблок жә не крюк ілінген таль блогы болады. Кронблокта роликті подшипникте шкивтер орналасқ ан ось болады. Шкивтер канат ролик ойығ ынан жылжып кетпес ү шін катамамен жабылғ ан. Ось кронблок рамасына бекітілген тілекте орналасады. Подшипниктерді майлау осьте орналасқ ан каналдар арқ ылы жү зеге асады. Таль блогынан қ ұ рылысы кронблок қ ұ рылысына ұ қ сас, бір ерекшелігі таль блогында крюкті ілетін ось жә не серьга болады. Кронблок жә не таль блоктың роликтер саны таң дап алынғ ан таль жү йесінің жабдығ ына тә уелді. Ә детте қ олданылатын жабдық тар кронблок жә не таль блогының шкивтер сандарының қ атынасы 2× 2, 4× 3 немесе 5× 4.

Таль канаттары алты ө рімді болады. Ә р ө рім ө з алдына диаметрі 19мм сымнан ө рілген. Алты ө рім органикалық материалды ө зекшеге ө ріледі.

Кейбір жерасты жө ндеу агрегаттарында крюк таль блогына конструктивті қ осылғ ан.

1КПШ-10 крюгі штанга элеваторларын ілу ү шін арналғ ан. 1КН-15 крюгі-бір штропалы қ ұ быр элеваторымен жұ мыс ітеуге арналғ ан, КН-25 жә не КУ-50 екі штропалы қ ұ бырлы элеваторымен жұ мыс істеуге арналғ ан.

Таль жү йесін қ озғ алысқ а тү сіретін жетек ретінде шығ ырлар қ олданады. Шығ ырлар мачтасы жоқ машинада орнатылуы мү мкін. Бұ л комплексті кө тергіш деп атайды. Егер автомашинада немесе тракторда таль жү йесімен жабдық талғ ан лебедка жә не мачта орнатылғ ан болса, онда бұ л комплексті агрегат деп аталады. Кө тергіштерді ұ ң ғ ымада жылжымайтын вышка немесе мачта болғ анда немесе жылжымалы мачталарда қ олданады.

Канаттың (арқ ан) керілу кү ші 75 кН. Кө тергіш механизмін басқ ару трактор кабинасына жинақ талғ ан. Жер асты жө ндеу агрегаттарының тү рлері: «Азинмаш-37А» А509, КОРО-80, УПТ1-50 (15.1-сурет).

15.1-сурет. УПТ1-50 кө тергіш қ ондырғ ысы:

1 – беріліс қ орабы; 2 – бір барабанды лебедка; 3 – ауа компрессоры; 4 – мұ нараның алдың ғ ы тірегі; 5 – жарық тү сіру фары; 6 – таль жү йесінің мұ нарасы; 7 – басқ ару тетігі; 8 – машина жү ргізушісінің кабинасы; 9 – гидро кө тергіш домкрат; 10 – мұ нараның артқ ы тірегі

ЛПТ-8 кө теру шығ ыры-жер асты жө ндеудегі қ ұ м пробкаларын жууда штанга қ ұ бырларымен тү сіріп-кө теру операцияларын жү ргізуге арналғ ан. Шығ ыр Т-140-1-3 тракторында жабдық талғ ан.

Кө тергіш «Азинмаш-43П» Т-100МБ жә не қ арапайым Т-100м тракторында жабдық талады.

Жер асты жө ндеу агрегаттарының мачталары жұ мыс істеу барысында канаттармен бекітіліп қ ойылады. «Азинмаш 37А» жү к кө теру салмағ ы 280кН 18 метрлі телескопиялық вышкалы, КРАЗ-2555 ү ш осьті автомашинада жабдық талғ ан (15.2-сурет).

15.2-сурет. АзИНмаш-37А кө теру қ ондырғ ысы:

1 – таль жү йесі; 2 - мұ нара; 3 – кү штік беріліс; 4 – алдың ғ ы тірек; 5 – оператор кабинасы; 6 - лебедка; 7 – мұ нараны кө теруге арналғ ан гидроцилиндр; 8 – артқ ы тірек.

Бақ ылау сұ рақ тары:

1. Ұ ң ғ ымаларды жер асты жө ндеу ү шін қ андай техникалар қ олданылады?

2. Жылжымайтын мұ наралар мен мачталар қ андай операцияларды

жү ргізуде қ олданылады?

3. Жылжымалы кө теріп-тү сіру қ ондырғ ылары қ айда жабдық талып

орнатылады?

15.3. Тү сіріп-кө теру жұ мыстарына арналғ ан қ ұ ралдар

жә не механизмдер

Ұ ң ғ ымада қ ұ бырларды жә не штангаларды тү сіріп-кө теру жұ мыстары барысында қ ұ бырларды жә не штангаларды ұ стап тұ ру ү шін элеваторлар, қ ұ быр жә не штанг резбаларын бекітуге жә не босату ү шін кілттер қ олданылады [7, 8].

Элеваторларды - блокты жә не тө лкелі деп бө луге болады.

- Блокты элеваторларғ а ЭТАД жә не ЭХЛ жатады. Олар екі штропада ілінеді.

- Тө лкелі бір штропалы элеваторлар келесі тү рде дайындалады: ЭГ, ЭЗН, ЭГА жә не т.б. Мұ ндай элеваторлардың салмағ ы екі штропалы элеваторлардың салмағ ына қ арағ анда бірнеше есе тө мен.

ЭГ тү ріндегі элеваторлар соң ы ұ лғ айтылғ ан жә не тегіс қ ұ бырлардың барлық ө лшемдері ү шін арналғ ан жү к кө тергіштігі 16, 50, жә не 80 тонна, ЭЗН-ө лшемі 48, 60, 73, 89 жә не 114 мм соң ғ ы бө лігі ұ лғ айтылғ ан қ ұ бырлар ү шін 15, 25 жә не 50т. ЭТА тү рлі элеваторлар СКҚ барлық ө лшемдері ү шін жү к кө тергіштігі 32, 50 жә не 80 тонна.

Штангалы элеваторлар ЭШН жә не ЭШУ тү рінде дайындалады жә не олар 12÷ 25 мм ө лшемді штангаларды кө теруге арналғ ан. Элеваторлардың жү к кө тергіштігі 5 ÷ 20 тоннағ а дейін. Кілттер қ ұ бырларғ а жә не штангілерді қ олмен босатуғ а жә не бекітуге жә не механикаландырылғ ан жұ мыстарғ а арналғ ан. Қ ұ бырлы кілттер қ олмен жұ мыс жасау ү шін келесі тү рлерде дайындалады: КТН, КТНМ, КТД, КТГУ жә не шынжырлы.

Автоматты кілттер тү рлері КТМ, КСМ, КТГУ. КТМ кілттері қ ұ бырларды ұ стауғ а жә не қ ұ бырларды бекітуге жә не босату ү шін автоматты қ ұ бырғ а айналу моментін беруге арналғ ан. Штангаларды бекітуге жә не босату ү шін негізінен КШН кілттері қ олданылады. Бұ л штангалардың квадратының белгілі ө лшемде квадратты пазасы болатын қ олды кілттер.

Резьбаларды бекіту жә не босату механизмі АПР автоматымен жү зеге асады. АПР автоматы корпустан тұ рады. Корпусқ а электр қ озғ алтқ ышының білігі червякты берілістің білігіне қ осылады. Червяк қ алақ шасы квадратқ а отырғ ызылғ ан.

Бір элеватормен жұ мыс жү ргізуді автоматта болатын спайдермен жү зеге асырады. Спайдердің сыналы ұ стағ ышы қ ұ бырды ұ стау алдында жоғ ары жағ дайда болады.

Ортадан тепкіш сорапты қ ондырғ ылармен тү сіріп-кө теру жұ мыстары барысында ә детте қ ұ бырларды бекіту жә не босатуғ а арналғ ан қ арапайым автоматтарды қ олдану мү мкін емес, себебі қ ұ бырмен бірге кабель жү реді. Кабельді қ ұ бырды кө теру ү шін 470-00А арнайы механикалық кілттер дайындалғ ан.

АПР автоматтан басқ а СКҚ бекітуге, ал босату ү шін кө біне КМУ-32 жә не КМУ-50 механикалық кілттер қ олданылады [7].

АШК-ТМ электржетекті штангалы автоматты кілттер штангалы бекітуді жә не босатуды механикаландырады. АШК-ТМ кілттер диаметрі 16, 19, 22 жә не 25мм штангалармен жұ мыс жасауғ а арналғ ан. Жоғ ары айналу моменті 980Н∙ м, айналу жиілігі 11, 5с^-1, салмағ ы 170 кг.

Бақ ылау сұ рақ тары:

1. Элеватордың негізгі тү рлері мен атқ аратын қ ызметі қ андай?

2. Ұ ң ғ ымада қ ұ бырларды жә не штангаларды тү сіріп-кө теру жұ мыстары

қ алай жү зеге асады?

3. Автоматты кілттердің басқ а кілттерден айырмашылығ ы қ андай?