Ыманы тұз қышқылымен өңдеу

Қ ұ рамында карбонатты тау жыныстары бар мұ най коллекторын қ ышқ ылмен ө ң деу ұ ң ғ ыма тү п аймағ ындағ ы қ абаттың ө ткізгіштігін жоғ арылатады жә не сә йкесінше ұ ң ғ ымағ а сұ йық тың ағ уын қ арқ ындатады немесе айдау ұ ң ғ ымаларының тұ тымдылығ ын жоғ арылатады.

Ұ ң ғ ыманы тұ з қ ышқ ылымен ө ң деу, басқ а ө ң деу ә дістерімен салыстыр-ғ анда арзан болуымен, қ арапайымдылығ ымен жә не қ абат жағ дайларында қ олданғ ан кезде жақ сы нә тиже беруіне байланысты кең інен тарағ ан ә діс болып есептеледі.

Қ ұ рамында мұ най кездесетін тау жыныстарында ә ктастар, доломиттер жә не карбонатты цементтеуші заттар жиі кездеседі. Мұ ндай тау жыныстарын тұ з қ ышқ ылы жақ сы ерітеді, нә тижесінде келесі негізгі реакция жү реді.

Ә к тасқ а ә сер еткен кезде

2HCL+CaCO₃ =CaCL₂+H₂O+CO₂

Доломитке ә сер еткен кезде

4HCL+CaMg(CO₃)₂ = CaCL₂+MgCL₂+2H₂O+2CO₂

Кальций хлоры (CaCL₂) жә не магний хлоры (MgCL₂) – бұ л тұ здар, қ ышқ ылды тасу кезінде суда жақ сы ериді жә не реакция нә тижесінде тү зіледі. Кө мірқ ышқ ыл газы (CO₂) белгілі қ ысымда (> 7, 6 МПа) ұ ң ғ ымадан бө лініп шығ ады, ол да суда ериді.

Тұ з қ ышқ ылының ә ктаспен реакциясы сандық салыстырмасы тү рінде келесі тү рде жазылады:

2HCL+CaCO₃ =CaCL₂ +H₂O + CO₂

2(1+35, 5)+40+12+3*16 =40+2·35, 5+2·1+16+12+2·16

Сонымен таза 73 г тұ з қ ышқ ылы HCL ә ктаспен ә рекеттесіп, толық нейтралданғ ан кезде 100 г ә ктас ериді. Осыдан 111 г кальций хлорының еріген тұ зы, 18 г су жә не 44 г кө мірқ ышқ ыл газы тү зіледі. Осығ ан байланысты, 1 кг ә к тасты еріту ү шін келесі кө лемде таза тұ з қ ышқ ылы HCL керек:

х= = 730 г.

1 литр 15%-ды қ ышқ ыл ерітіндісінде 161, 2 г таза HCL бар. Осығ ан байланысты, 1 кг ә ктасты ерітуге

у= л ерітінді қ ажет болады.

Доломитке тұ з қ ышқ ылымен HCL ә сер ету кезінде

146 г + 184, 3 г =111 г + 95, 3 г + 36 г + 88 г.

Сонымен, таза 146 г тұ з қ ышқ ылымен HCL 184, 3 г доломит (CaMg(CO₃)₂) ә рекеттесіп, толық нейтралданғ ан кезде 100 г ә ктас ериді. Осыдан 111 г кальций хлорының еріген тұ зы, 95, 3 г MgCL₂, 36 г су жә не 88 г кө мірқ ышқ ыл газы тү зіледі. Осығ ан байланысты, 1 кг доломитті еріту ү шін келесі кө лемде таза тұ з қ ышқ ылы HCL керек:

х= = 792, 2 г (HCL)

немесе у= л тұ з қ ышқ ылының 15%-ды ерітіндісі.

Бірақ та, қ ышқ ыл қ ұ рамында ә рқ ашан ерімейтін қ ышқ ыл тұ нбалары кездеседі. Осындай тұ нбалардың қ абат қ уыстарына тұ рып қ алуы ұ ң ғ ыма тү п аумағ ының ө ткізгіштігін тө мендетеді.

Мұ ндай қ оспаларғ а келесілерді жатқ ызуғ а болады:

- Хлорлы темір (FeCL₃), темір оксиді гидратының Fe(OH)₃ гидролизденуі нә тижесінде тү зіледі.

-Кү кірт қ ышқ ылы (H₂SO₄)ерітіндіде кальций хлорымен CaCL₂ ә рекеттескенде гипс (CaSO₄*2H₂O) тү зіледі.

- Қ ышқ ыл ерітіндісіне коррозияғ а қ арсы қ осылатын реагент қ оспалары (мысалы ПБ-5 ингибиторы).

Ұ ң ғ ыманы ө ң деу ү шін 10-15% шамасындағ ы таза тұ з қ ышқ ылының ерітіндісі қ олданылады, егер мө лшері одан кө п болса ерітінді ө те тұ тқ ыр болады. 10÷ 15%-ды тұ з қ ышқ ылының ерітіндісінің қ ату температурасы минус 32, 8⁰С.