Жалпы сипаттамасы

Қ абаттан мұ найды алу жә не қ абатқ а ә сер ету жұ мыстары ұ ң ғ ыма арқ ылы жү зеге асады. Ұ ң ғ ыманың тү п аймағ ы (ПЗС) – барлық процестер қ арқ ынды жү ретін облыс болып табылады. Бұ л жерде, сұ йық тың қ озғ алу жылдамдығ ы, қ ысым градиенті, энергия шығ ыны, сү зілу кедергісі ө те ү лкен болады. Кен орнын игерудің тиімділігі, ө ндіру ұ ң ғ ымасының ө німі, айдау ұ ң ғ ымасының тұ тымдылығ ы жә не ұ ң ғ ымамен сұ йық ты кө теруге арналғ ан қ абат энергиясы ұ ң ғ ыманың тү п аймағ ындағ ы жағ дайына тікелей байланысты [1].

Қ абаттан сұ йық ты алу кезінде немесе қ абатқ а сұ йық айдау кезінде ұ ң ғ ыма тү бі аймағ ының сү зілу кедергісін жою ү шін жұ мсалатын энергияны бір қ алыпта сақ тап қ алу ө те маң ызды. Шегендеу қ ұ бырларын перфорациялау жұ мыстары ұ ң ғ ыманың тү п аймағ ына қ ысқ а мерзімде ә ртү рлі жиелікпен қ абатқ а толқ ынмен соқ қ ылап ә сер ететін кристалдардың кө мегімен жү зеге асады.

Мұ най ө ндіру процесінде қ абаттан ө ндірілетін сұ йық тар - мұ най, су жә не газ ө ндіру ұ ң ғ ымасының тү п аймағ ы арқ ылы ө теді, ал қ абатқ а айдалатын барлық су кө лемі су айдау ұ ң ғ ымасының тү п аймағ ымен ө теді.

Бұ л процестер қ абат ішінде қ ысымғ а жә не температурағ а байланысты жү реді. Нә тижесінде, ұ ң ғ ыманың тү п аумағ ын сү згі есебінде қ арастыратын болсақ, онда термодинамикалық тең есудің бұ зылуы нә тижесінде ә ртү рлі кө мірсутегі компоненттері (шайыр, асфальтендер, парафиндер жә не т.б.) жә не ә ртү рлі тұ здар бө лінуі мү мкін.

Сү зілу кедергісін жә не қ абаттың тү п аумағ ындағ ы энергетикалық шығ ынды тө мендету, сонымен қ атар ұ ң ғ ыманың тү п аумағ ының ө ткізгіштігін жә не сұ йық ағ ынының жылдамдығ ын жоғ арылату мақ сатында ұ ң ғ ыманың тү п аумағ ына ә сер ету іс-шараларын жү ргізу керек.

Ұ ң ғ ыманың тү п аумағ ына ә сер ету ә дістерін негізгі ү ш топқ а бө луге болады: химиялық, механикалық, жылулық.

Химиялық ә діспен ә сер ету ұ ң ғ ыма тү п аумағ ында ө ткізгіштік нашарлап кеткен жағ дайда, қ абат жынысын немесе элементтерді еріту кезінде қ олданылады, мысалы: тұ з немесе темір шө гінділері жә не т.б. Мұ ндай ә сер ету ә дістеріне қ арапайым тұ з қ ышқ ылымен ө ң деу ә дісі жатады.

Механикалық ә діспен ә сер ету қ атты тау жыныстарғ а тиімді, яғ ни ұ ң ғ ыманың тү п аумағ ына қ осымша жарық тар салып, қ абатта сү зілу процесін жақ сартады. Бұ л тү рге қ абатты сұ йық пен жару (ГРП) ә дісі жатады.

Жылулық ә діспен ә сер ету тек қ ана ұ ң ғ ыманың тү п аумағ ында қ атты жә не тұ тқ ыр кө мірсутегілер, яғ ни парафиндер, шайырлар, асфальтендер қ атып, тұ рып қ алғ ан жағ дайда, сонымен қ атар тұ тқ ыр мұ найдың сү зілуін жақ сарту ү шін қ олданылады. Ә сер етудің бұ л тү ріне ұ ң ғ ыманың тү п аумағ ын терең ге арналғ ан электр қ ыздырғ ыштармен, бумен жә не басқ а да жылу тасығ ыштармен жылыту ә дістері жатады.

Сонымен қ атар ұ ң ғ ыманың тү п аумағ ына ә сер етудің жоғ арыда аталғ ан ү ш ә діске ұ қ сас келетін басқ а да ә дістері бар. Мысалы: ұ ң ғ ыманы термохимиялық ө ң деуді қ абат жынысына химиялық ә сер ету ә дісімен байланыстыруғ а болады, сол сияқ ты арнайы енгізілген заттардың химиялық реакциясы кезінде ү лкен кө лемде жылудың бө лінуінде жатқ ызуғ а болады.

Сол себептен, қ абатқ а ә сер ету ә дісін таң дамас бұ рын, толық кен орны бойынша қ абаттың термодинамикалық шарттарын, ұ ң ғ ыманың тү п аумағ ының жағ дайын, сонымен қ атар тау жынысының жә не сұ йық тың қ ұ рамын мұ қ ият тү рде зерттеп алу қ ажет.

Бақ ылау сұ рақ тары:

1. Ұ ң ғ ыма тү біне ә сер етудің негізгі мақ саты?

2. Химиялық ә діспен ә сер ету қ андай кеніштерге тә н?

3. Жылулық ә діспен қ андай мұ най кеніштеріне ә сер етеді?