Халықаралық сауданың альтернативті теориялары

Халық аралық сауданың альтернативтік теориялары мыналарды қ амтиды:

1) Ауқ ым нә тижесі немесе тө мендеуші шығ ындар теориясы.

2) Тауардың ө мірлік цикл теориясы.

3) Техникалық ү зіліс теориясы.

4) Ұ қ састық ты қ алау теориясы

5) Сала ішілік сауда теориясы.

1. Ауқ ым нә тижесі қ ызметімен байланысты теория ө ндіріс шығ ынының тө мендеуіне жә не ең бек қ абілетінің жоғ арлауына мү мкіндік туғ ызады, ө ндіріс тө лемінің ө суі жү реді, ел тар ішкі нарық қ а кездеседі, ішкі нарық та бө лінбеген артық шылық пайда болады, яғ ни сыртқ ы нарық қ а шығ у қ ажеттілігі туады. Ө ндіріс кө лемінің ө суі → тар ішкі нарық → артық шылық → сыртқ ы нарық қ а шығ у.

2. Альтернативтік теорияның негізгі танымал теориясы 1966 ж. американдық ғ алымдар Раймонд Вернон, Кин Дельберг, Уэльстер ойлап тапқ ан тауардың ө мірлік цикл болып табылады. Бұ л теорияғ а сә йкес ә р бір жаң а ө німді ө ндіру оны нарық қ а енгізу, кең ею, кемелдену жә не қ артаю тә різді кезең ді қ амтитын циклден ө теді. Бұ л теория неліктен тауарды экспортшы ел ө ндіруден бас тартып, ол тауарды импорттайтындығ ын тү сіндіруге маү мкіндік береді. Бұ л теория бойынша тауарлар ө зінің дамуында 4 кезең нен ө теді:

1. Тауардың пайда болуы. Тауар бірнеше елдің біреуінде ғ ана пайда болады. Жаң а ө німді ішкі нарық ү шін ө ндіре бастағ ан циклдің бірінші кезең інде оғ ан деген сұ раныс ө те кө п емес. Мұ ндай сұ раныс тауарды сатып алу туралы шешім қ абылдайды. Оның бағ асына ерекше мә н бермейтін табысы жоғ ары адамдарғ а ұ сынады.

2. Ө німнің кең еюі кезең інде (тауардың ө суі) ішкі нарық тағ ы сұ раныс жедел ө сіп, ө нім кө пшілікке танымал бола бастайды. Ел тауарды экспорттай бастайды. Себебі, ол шық қ ан елінде де, шет елде де сұ ранысқ а ие.

3. Кемелдену кезінде ішкі нарық кө лемі жоғ ары дең гейге жетеді. Ө ндірістік технология толық стандарттады. Бұ л біліктілігі тө мен жұ мыс кү шін пайдалануғ а ө ндіріс шығ ынының бағ аны тө мендетуге тауарлар пайда болғ ан елдің ішкі нарығ ына ене бастағ ан жаң а фирманың тауарлар ө ндірісіне қ ол жеткізуге мү мкіндік береді.

4. Тауардың қ ұ лдырауы. Циклдің соң ғ ы кезінде ө нім қ артаяды. Оны ө ндіру қ ысқ ара бастайды. Бағ аны бұ дан ә рі тө мендету, кемелдену кезіндегі сияқ ты сұ раныстың ө суіне ә келмейді. Кө п жағ дайларда бұ л кезең де тауардың орнын басатын жаң а тауарлар пайда болады.

3. Ө ндіріс факторына бірдей елдің арасындағ ы сауданың дамуы елдердің бірінде техникалық ө згерістер арқ ылы пайда болғ ан делінеді. Егер елдер техникалық прогресте ә р тү рлі сатыда болса жә не бұ л қ атынастар тұ рақ ты болса, онда бұ л елдерде келесі сауда қ атынастары орнайды: дамығ ан елден дамушы елге тауарлар ағ ымы жү реді. Заң дылығ ында ескі тауарлар экспорттарды, тауарлар жетекші елде айналасынан шығ ып қ алғ ан тауарлар тү рлері.

4. Ұ қ састық ты қ алау теориясы нақ ты елде ө ндірілетін тауарлар жинағ ы жә не ассортиментті бұ л ел тұ рғ ынына қ ажет тауарлар тізімімен сә йкес келмейді. Елдер негізінен экономикалық дең гейі жағ ынан жақ ын елдермен сауда жасайды. Ел тек бірнеше тауарлар тү рін ө ндіруге маманданады, қ алғ анын ол басқ а елдерден импорттайды. Егер ел дең гейі бойынша тө мен болса, онда оның экспорттайтын тауардың кең ассортименті болмайды.

5. Сала ішілік сауда. Елден бір тауар тү рін экспорттады жә не импорттады. Сондық тан ө німнің бір бірімен тең есуі орын алады.