Трассаның бұрыштарын өлшеу және бұрыштық өлшеулерді бақылау.

Трассаның бұ рылыс бұ рыштарын ө лшеу ү шін бұ рылы тө бесіне теодолитті орналастырып, бір айналыммен жү рістің оң бұ рышы ө лшенеді (16.3 сурет), содан соң бұ рылыс бұ рышы есептелінеді.. Егер р < 180 болса, онда, бұ рылыс бұ рышы оң болады, ал егер β > 180 болса, онда бұ рылыс бұ рышы сол болады.16.3 сурет

Анық тау формулалары Ө оң =180°-β; Ө сол = β -180°

Анық талғ ан бұ рылыс бұ рыштары арқ ылы, егер бастапқ ы трасса бө лігінің дирекциялық бұ рышы белгілі болса, онда трассаның қ алғ ан бө ліктерінің дирекциялық бұ рыштарын анық тауғ а болады.

Бұ рылыстың басты нү ктелерінің пикеттік орнын анық тау. Жолдың ың ғ айлы трассасы - тура сызық болып табылады. Бірақ та жердің ә ртү рлі жағ дайына байланысты (кө л, батпақ ты жер, ө зен, елді-мекендер, жердің рельефі жә не т.б.), аралық пункттермен ө ту кезінде жә не шеткі пункттердің аралығ ы тым қ ашық болғ анда, екі тура бағ ыттағ ы трасса сызық тары сү йір бұ рышпен қ осылады. Осы екі тү зудің қ осылысқ ан жерінде, жол қ озғ алысы бірқ алыпты

жә не қ ауіпсіз болу ү шін тура сызық тар қ исық пен жанастырылады. Жол практикасында қ исық тың екі тү рі қ олданылады: шең берлі жә не ө ткінші қ исық тар (16.5 сурет).

Соның ішінде жиі қ олданылатын жә не қ арапайым тү ріне жататын 2 шең берлі қ исық тар.

Жолда шең берлі қ исық ты салу ү шін, оның элементтерін не басты нү ктелерін білу қ ажет.

АВ=ВС=Т - тангенс;

АNС=К - қ исық тың ұ зындығ ы;

ВN=Б - биссектрисасы; Д - домер.

Т = Р tgӨ /2;

К = RӨ п /180;
Б = R (зесӨ /2-1);

Д = 2Т-К.

Шең берлі қ исық тың элементтерін (Т, К, Б, Д) берілген формуламен есептеп шығ аруғ а болады немесе арнаулы алдын-ала есептелген таблицаны пайдаланып анық тауғ а болады.

Қ исық тарды пикетке бө лу. Қ исық тарды пикетке бө лу ү шін алдымен басты нү ктелердің пикеттік орнын анық тау керек. Басты нү ктелерінің пикеттік орнын бұ рылыс бұ рыш тө белерінен (ББТ) қ исық тың элементтерін пайдаланып табады. Олардың есептеу формулалары мынадай:

ПКҚ Б = ПКББТ-Т

ПКҚ С = ПКҚ Б + КО

тексеріс

ПКҚ С = ПКББТ + Т-Д

Пикетті қ исық қ а шығ ару. Пикетті қ исық қ а шығ ару ү шін тікбұ рышты координаталар ә дісін қ олданады, яғ ни айтқ анда X, Ү анық тайды.

Қ исық тың негізгі нү ктелерін бекіту. Қ исық тың негізгі нү ктелерінде (ББТ, Қ Б, Қ С) ағ аштан. жасалғ ан бағ андармен бекітеді, ал бағ андарғ а бө лшек тү рінде -алымына нү ктенің атын, ал бө ліміне пикеттік орнын жазады. Егер ББТ болса, онда қ осымша бұ рылыс бұ рышының мә ні жазылады.

Бұ рылыс тө бесін белгілейтін бағ андар жердің бетіндегі заттармен байланыстырылады жә не қ ұ рылыс алаң ынан сыртқ а шығ арылады.

Тү зу мен қ исық тар ведомосі. Тү зу жә не қ исық тар ведомосі арнаулы таблицамен безендіріледі, онда трассаны жерге салғ андағ ы жасалатын ө лшеу нә тижелері кіргізіледі.

Трассаны нивелирлеу " " ортағ а қ ою" " ә дісімен орындалады. Байланыс нү ктелері ретінде кө біне пикеттік нү ктелер алынады, бірақ ү лкен бойлық ең істіктерде байланыс нү ктелері ретінде плюстік жә не икстік нү ктелер алынуы мү мкін. Нивелир станцияда байланыс нү ктелерінің ортасына жуық пен бірдей қ ашық тық та орналастырылады. Трассаның басы ман соң ы ә рқ ашанда мемлекеттік нивелир пункттерімен – реперлерменмаркалармен байланысады. Нивелирлеу жолды жобалауғ а қ ажетті қ ұ жатты- бойлық жә не кө лденең профильдерді алу ү шін қ ажет.

12-СҰ РАҚ Сызық тық бұ рыштық торлар.Қ ұ рылыс торы.

Геодезиялық жұ мыс тә жірибесінде светодальномерлі (жарық тық қ ашық тық ө лшеуіші) техниканың кең інен қ олданылуы сызық тық -бұ рыштық торлардың таралуына ә келді.Сызық тық -бұ рыштық торларда бұ рыштар мен қ абырғ аларының барлығ ы немесе олардың бір бө лігі ғ ана ө лшенеді.Триангуляция жә не трилатерациямен салыстырғ анда сызық тық жә не бұ рыштық тор фигураның геометриясына аз дә режеде тә уелді болады; кө лденең жә не тік жылжулар арасындағ ы тә уелділік айтарлық тай азаяды; сызық тық жә не бұ рыштық ө лшеулер қ атаң бақ ылауғ а алынады. Сызық тық -бұ рыштық торлар айтарлық тай сенімді болады, сонымен қ атар тордың формасы ә ртү рлі бола алады. Мұ ндай торлар орталық жү йе тү рінде, геодезиялық тө трбұ рыш, геодезиялық ү шбұ рыштар торы жә не геодезиялық торлардың екі жақ тары мен сү йеніш пункттері арасындағ ы ү шбұ рыштар тізбесі тү рінде қ ұ рылады.Сызық тық -бұ рыштық тор арқ ылы пункт координаталарын триангуляция жә не трилатерация торларына қ арағ анда 1, 5 есе артық дә лдікпен есептеуге болады.Тек инженерлік-геодезиялық тә жірибеде қ олданылатын кә дімгі сызық тық -бұ рыштық тор болып диогональсіз тө трбұ рыш табылады(оның екі кө ршілес қ абырғ асы жә не барлық бұ рыштары ө лшенген).Диогональсіз тө ртбұ рыштардан тұ рғ ызылғ ан кү рделі торларда ә р тө ртбұ рыштың екі жағ ын ө лшеудің қ ажеті жоқ. Олар алдың ғ ы фигураларды шешуден табылады. Жоғ ары дә лдікті қ ажет ететін бұ рыштық -сызық тық торларда дә лдікті жә не сенімділікті арттыру ү шін тордың барлық қ абырғ аларын жә не бұ рыштарын ө лшейді. Сызық тық -бұ рыштық тор базистерін тура жә не кері бағ ытта ө лшейді, пункттерді теодолиттік жү ріс нү ктелерін бекіткен сияқ ты бекітеді.Тор жобасын ірі масштабтағ ы пландарда қ ұ рады жә не рекогностировка кезінде тексеріп, анық тайды. Ө лшеу журналдарды тексеру жә не ө лшенген бұ рыштар мен базистердің орташа мә ндері жазылғ ан тор схемасының қ ұ рылуымен аяқ талады.Сызық тық -бұ рыштық торлар елді мекен пункттері ү шін едә уір қ олайлы геодезиялық тор болып табылады, ө йткені кө ршілес пункттер арасы жақ сы кө рінеді. Диогональсіз тө ртбұ рыштар негізінен қ ұ рылыс торларын қ ұ ру ү шін қ олданылады.

Қ ұ рылыс торы. Қ ұ рылыс жобасын жергілікті жерге орналастыру ү шін атқ арылатын жұ мыстар қ ұ рылыс алаң ында арнайы сү йеніш торларын қ ұ руды талап етеді. Қ азіргі кезде ө ндірістік жә не азаматтық қ ұ рылыста тікбұ рышты жү йе қ олданылады. Сондық тан жобаның геодезиялық дайындығ ын жең ілдету ү шін сү йеніш торын, қ ұ рылыстың негізгі осьтеріне параллель, қ абырғ алары 100-200м квадраттар мен тікбұ рыштар жү йесі болып келетін қ ұ рылыс торы тү рінде қ ұ рады. Оның пункттерінің орналасу дә лдігін анық тау ±10-20мм кем болмауы керек. Қ ұ рлыс тор негізінен ө ндірістік жерлерде жасалынып, бө лшектеу жұ мыстарының, техникалық жабдық таудың жә не ө ндірістік тү сірістердің негізі болып табылады.

Қ ұ рылыс торын жобалау қ ұ рылыс генпланында жү ргізіледі. Алдымен негізгі қ ұ рылысқ а мү мкіндігінше жақ ын орналастыра отырып, қ абырғ алары 100-200м квадраттар мен тікбұ рыштар пункттерін белгілейді. Қ ұ рылыс торы пункттерін жер жұ мыстарынан пайда болғ ан грунттық бұ зылу зонасынан тыс жерде бө луге тырысады: қ ажет жағ дайда тордың жеке қ абырғ аларын 10м шамағ а дейін ұ лғ айтады немесе кішірейтеді.

Қ ұ рлыстық тордың шаршыларының мақ саты мен салынып жатқ ан обьектінің тү ріне қ арай ұ зындығ ы 100-400м дейін болады. Қ ұ рлыстық торды қ ұ ру дә лдігінің талаптары оның мақ саттылығ ына байланысты. Ірі ө ндірістік кешендерді салу тә жірбиесі іргелес жатқ ан пункттердің орналасу қ ателігінің орт кв мә ні 200м арақ ашық тық та 2см болатынын кө рсетеді. Тордың тік бұ рышы 20секунд орт кв қ ателікпен салынуы керек. Қ ұ рылғ ан торда жергілікті жерге кө шіру жұ мыстары сатыланып орындалады.

Абцисса жә не ординатаның теріс мә ндерін болдырмау ү шін жобаның геодезиялық дайындығ ы кезінде координаттар басы ретінде қ ұ рылыс алаң ының оң тү стік-батыс бұ рышында орналасқ ан тор пунктін алады.

Қ ұ рылыс торларын жобалау мынадай шарттар арқ ылы жү ргізіледі:

1) қ ұ рылыс торы пункттерінің тиімді орналасуы;

2) қ ұ рылыс торы пункттерінің максималды ұ зақ уақ ыт пайдаланылуы;

Қ ұ рылыс торының ролі бө лу жұ мыстарын геодезиялық қ амтамасыз етумен шектелмейді; ары қ арай оның пункттері салынып біткен қ ұ рылыстардың атқ арушы тү сірісі ү шін геодезиялық негізі ретінде қ олданылады.

13-сұ рақ. Ө неркә сіп қ ұ рылыстарын жобалау мен салу кезіндегі геодезиялық жұ мыстар.

Ө неркә сіп кә сіпорындары нақ ты бір ө німдерді ө ндіретін жә не шығ аратын қ ұ рылыстардың кешенін білдіреді. Ө неркә сіп қ ұ рлыстары ө зінің кө лемдік-жобалық, конструктивтік шешімдері бойынша ә ртү рлі болады.

Инженерлік қ ұ рлыс жобасын жерге шығ армастан бұ рын арнайы геодезиялық дайындық тарды жасау қ ажет. Дайындық жұ мыстарында аналитикалық есептер, жобаның геодезиялық негіздемесі, бө лу сызбаларын қ ұ растыру, геодезиялық жұ мыстардың орындалу жобасын қ арастырады. Ө неркә сіп қ ұ рлыстарын жергілікті жерге шығ ару ү шін координаталары белгілі геодезиялық торлар болуы қ ажет. Осы жү йе бойынша қ ұ рлыстардың негізгі осьтерінің координаталары анық талады. Жобаның геодезиялық дайындығ ы аналитикалық есептеулерден тұ рады. Қ ұ рлыс алаң дарындағ ы геодезиялық жұ мыстардың дә лдігін қ амтамасыз ету ү шін арнаулы жоба қ ұ рылады.

Ө неркә сіп қ ұ рлыстарын тұ рғ ызғ ан кезде ө те ү лкен кө лемдегі геодезиялық жұ мыстар жү ргізіледі. Жобаны жерге шығ ару ү шін бө лу торларын тұ рғ ызады. Бө лу торларының пункттерінен ғ имараттардың, қ ұ рымдардың, инженерлік коммуникациялардың бастапқ ы жә не негізгі осьтерін шығ арады. Жекелей бө лу жұ мыстары кезінде конструкцияның ә рбір элементінің жағ дайын жерге шығ арылғ ан жә не бекітілген негізгі оське қ атысты анық тайды. Сондай-ақ технологиялық жабдық тарды қ ұ растыру ү шін іргетастардың, тіректер бө ліктерінің қ алануын орындайды. Ө неркә сіп қ ұ рылыстарын салу кезінде айрық ша орынды ө ндірістік процессті қ амтамасыз ететін технологиялық жабдық тарды қ ұ растыру кезіндегі геодезиялық жұ мыстар алады. Бұ л жұ мыстардың ә дістемесі жә не орындалу дә лдігі кө птеген факторларғ а байланысты. Оларғ а жабдық тардың пішіні, кө лемі, конструктивті ерекшелігі жә не элементтердің ө зара байланыса орналасуына қ ойылатын талаптар жатады.

Бө лудің негізі, қ абырғ аларының ұ зындығ ы 100-200м болатын геодезиялық қ ұ рылыс торы тү рінде қ ұ рылады. Тордың координаталық осьтері міндетті тү рде қ ұ рылыстың негізгі осьтеріне параллель болуы тиіс. Қ ұ рылыс торы ө неркә сіп кә сіпорынының бас планында барлық ғ имараттар мен қ ұ рылымдар кешенінің орналасуын есепке ала отырып, торлардың пункттерінің қ ұ рылыс алаң дарына кірмеуін ескере отырып жобаланады. Бірақ та тә жірбие кө рсеткендей, қ ұ рылыс торлары пункттерінің орналасуын мұ қ ият жобалағ анмен, қ ұ рылыс кезінде олардың кө бі жоғ алып кетеді. Сондық тан келесі жұ мыс сатысы ү шін оларды жаң арту немесе қ айтадан қ ұ ру қ ажет.Қ ұ рлыс торларын қ ұ растыру қ иын ә рі кү рделі.

Жобалаушы қ ұ рылыстың, ғ имаратардың негіздемесін қ ұ рылыс торларының тікбұ рышты координаталар жү йесінде береді, сол себепті оны тек қ ана генпланда жобалау қ ажет. Геодезист координаталарды санап, қ ұ рылыстық негіздемелерді геодезиялық жү йелерге (мемлекеттік немесе жергілікті) аударуына болады. Ол ү шін орналасқ ан жері генпландағ ы торлардың қ андай да бір пункттеріне сә йкес келетін екі пунктті геодезиялық пункттерге бекіту тиіс. Геодезиялық торларғ а пункттердің бекітілуі олардың сақ талуын, барлық геодезиялық жұ мыстардың жең іл орындалуын қ амтамасыз етеді. Ө неркә сіп қ ұ рылыстарында триангуляция, полигонометрия, тірек торларын қ олдануғ а болады.

Ө неркә сіп ғ имараттарының негізгі осьтерін геодезиялық бө лу жә не бекіту, іргетастың жекелей қ ұ рылуын, қ ұ рылыстық конструкциялардың орнатылуын азаматтық қ ұ рылыстарды салғ анда қ олданылатын ә дістермен, жұ мыс ретімен, талаптармен орындайды.

Ө неркә сіп қ ұ рлыстарының негізгі бө лігі болатын колоналардың орналасуына айрық ша мә н береді. Ә рбір колонаның осьтік белгілері іргетастың беткі қ абатындағ ы осьтерге сә йкестендіріліп орнатылады. Колонаны тік жағ дайда теодолиттің, нивелирдің кө мегімен қ ояды. Технологиялық жабдық тардың жобалық орналасуы монтаждық немесе технологиялық осьтерге байланысты. Кейбір кездері цехтар сияқ ты ірі қ ұ рылымдарда жабдық тарды орналастыру ү шін арнайы жобалық -биіктік геодезиялық торларды қ ұ рады. Бұ л мө лшері 20-30м болатын шаршы, тікбұ рыш тү ріндегі қ ұ рылыстық торлар болады.

Монтаждау кезінде ә ртү рлі геодезиялық тә сілдер мен аспаптарды қ олданады. Бұ л кездегі геодезиялық жұ мыстардың ерекшелігі болып, арнайы технологиялық жабдық тарды қ ұ растыруғ а арналғ ан дә лдігі 0, 05-1 мм дейінгі аспаптарды қ олдану табылады.

Мұ нара тү ріндегі ө неркә сіптік қ ұ рлыстарды салу кезінде геодезиялық жұ мыстардың орындалу ретін мұ қ ият бақ ылау қ ажет. Мұ нараларды тұ рғ ызу ү шін арнайы геодезиялық негіздемелерді қ ұ рады, монтаждық жабдық тардың жинақ талуының, тұ рғ ызылуының дә лдігін бақ ылайды. Геодезиялық негіздемелер 2 сатылы болып қ ұ рылады: тірек торы ретінде жә не жұ мыстық технологиялық негіздеме тү рінде. Биіктік геодезиялық негідері 3-тен кем емес реперлерден қ ұ ралуы қ ажет.

Ө неркә сіп қ ұ рылымдарының ішінде айрық ша орында атом электрстанциялары алады (АЭС). Олар аумағ ы шаршы километрді қ амтитын кү рделі ө ндірістік ғ имараттар мен қ ұ рылыстардан тұ рады. АЭС оның негізгі бө лігі энергиялық блоктан, қ осымна бө лшектерден тұ рады. Энергиялық блоктың негізгі жү йелері техникалық бө лім жә не реакторлық бө лім. Реактролық бө лім ө те кү рделі инженерлік қ ұ рылыс тү ріне жатады. Реакторлық бө лімінің бө лу торларының пункттері қ ұ рлыс торларының пункттерімен байланыспауы геодезиялық жұ мыстарғ а кері ә серін тигізеді. Реакторлық бө лімнің конструкциясын 3-ке бө луге болады. Бастапқ ы 2 бө лігінде басқ а да ө неркә сіптерді салуда қ олданылатын геодезиялық жұ мыстар арқ ылы қ ұ рылады. Ү шінші аппараттық бө лімді салу ү шін бірың ғ ай жобалық – биіктік бө лу торларын қ ұ рады. Талаптарғ а сә йкес тірек торы ү шін пункттерді анық таудың орт кв қ ателігі 1мм, жиілендіру торы ү шін 2мм аспауы керек. Белгіні анық тау қ ателігі 0, 5мм артық болмауы қ ажет. Герметикалық қ абатты жабу кезінде трилатерация тә сілімен қ ұ рылғ ан 7-12м болатын бө лу торларын қ олданады. Жабу жұ мыстарынан кейін 2 компариренленген рулетканы қ олданып сызық тық ө лшеу жұ мыстарын жү ргізеді. Ә рқ айсысынан 3 рет есеп алынады. Реакторлық бө лімнің жекелей элементтерін қ ұ ру кезінде сызық тық қ илысу жә не полярлық тә сілдерді қ олданады. Биіктік жү йелері бастапқ ы кезде қ ұ рылып, пландық торлармен біріктіріледі. Белгілер қ ұ рлыстық реперлер арқ ылы белгіленеді.

14 сұ рақ – атқ арушы тү сірістер (орындаушы), мақ саты

Орындаушы тү сірістің негізгі мақ саты – қ ұ рылыстар мен ғ имараттардың жобасын жергілікті жерге кө шіргенде дә лдігін анық тап, қ ұ рылыс салу кезінде жіберген жобадан барлық ауытқ уларды табу болып табылады. Бұ л салынатын қ ұ рылыстың нү ктелерінің фактілі координаталарын, кө лемін, нү ктелер арасындағ ы жеке элементтері мен бө ліктерін анық тау арқ ылы жү зеге асырылады.

Орындаушы тү сіріс қ ұ рылыс салу процессінде оның жекелей кезең дері аяқ талғ аннан кейін жү ргізіліп, дайын қ ұ рылысты тү сірү дің қ орытынды тү сірісімен аяқ талады. 1 жағ дайда – ағ ымды орындаушы тү сіріс жү ргізіледі; 2 жағ дайда – орындаушы басты жоспарды қ ұ ру ү шін тү сірісті орындайды.

Ағ ымды орындаушы тү сіріс

Жеке ғ имараттар немесе қ ұ рылысты ретті салу процессінің нә тижелерін кө рсетеді. Яғ ни, котлован қ азудан бастап, ө неркә сіп ғ имараттарының азаматтық жә не техникалық қ ондырғ ыларын салумен аяқ тайды. Мұ ндай тү сірістердің нә тижелері ә р кезең де атқ арылғ ан жұ мыстардың мә ліметтерін тү зетү лерден жә не жиналымды конструкциялар сапалы қ ұ растыруын қ амтамасыз етуден тұ рады. Бұ л жерде қ ұ рылыс салынып болғ ан соң ө лшеуге болмайтын (бетондалғ ан, грунтталғ ан) қ ұ рылыс элементтеріне аса кө ң іл бө лу керек.

Қ орытынды орындаушы тү сіріс

Бү кіл объект ү шін орындалады, сонымен қ атар пайдалану, қ айта жө ндеу жә не кең ейтілуге байланысты мә селелерді шешу кезінде пайдаланады.

Қ орытынды тү сіріс кезінде ағ ымды тү сірістің мә ліметтері қ олданылады. Сонымен қ атар жер асты мен жер ү сті байланыс, тасымалдау торлары, благоустройство мен тік жоспарлау элементтер материалдары қ олданылады.

Ағ ымды орындаушы тү сіріс ү шін берілген геодезиялық негіз болып: бө лу торларының пункттері, белгілері, осьтерді жә не параллельдерді бекіту тұ стамалары, қ ұ рылыстағ ы қ ондырылғ ан тә уекелдер т.б. болып табылады.

Биіктік негіз болып қ ұ рылысалаң ының реперлері мен белгілеулер табылады. Бұ лар қ ұ рылыс конструкцияларында бекітіледі.

Орындаушы басты жоспарды қ ұ ру ү шін тү сірістің геодезиялық негіздемесі ретінде мемлекеттік жә не бө лу торларының пункттері алынады.

Орындаушы тү сіріс кезінде ә дістер бө лу жә не тү сіріс жұ мыстары кездегілердей болып табылады. Планды қ ұ рылыс конструкциялардың орналасуын тү сіру ү шін тік бұ рышты координаталар ә дісін, сызық тық жә не тұ стамалы қ иылыстыру т.б. ә дістерін қ олданады; ал биіктік бойынша – геометриялық нивелирлеу.

Қ ұ рылыстардың тік жағ дайдан ауытқ уын тіктеуіш, теодалит, тік жобалау аспаптары арқ ылы тексереді. Сонымен қ атар фототеодолит тү сірісі қ олданылады. Орындаушы басты жоспар ү шін тү сіріс тә сілдері, мұ ны қ ұ растыру масштабы мен тү сірілетін объект тү ріне байланысты. Кө бінде аналитикалық жә не тахеометриялық тү сірістерді қ олданады, ал кейбір жағ дайларда – мензулалық.Ағ ымды тү сірістерді технологиялық жабдық тау мен қ ұ рылыс конструкцияларының сенімді орналасуын қ амтамасыз ететін дә лдікпен орындайды. Бұ л ү шін бақ ылау ө лшеулердің орташа квадраттық қ ателігі m – 0, 2-ден кө п болмау керек.Орындаушы басты жоспар тү сіріс ә дістері сә йкес масштабтың графикалық дә лдігін қ амтамасыз ету керек.