Сөз қолданудағы стильдік қателер.

Стилистика тілдің қ олдану заң дылық тарын зерттейтін ғ ылым болғ андық тан, тілдік белгілердің дұ рыс қ олданылу нұ сқ асын кө здейді. Тілдік қ ұ ралдарды дұ рыс, ұ тымды қ олдана білудің қ оғ амдық ү лкен мә ні бар. Тілдік белгілерді сұ рыптап қ олдану заң дылық тары ә детте айтылатын ойдың мазмұ нына байланысты. Ойлау жұ мысының нә тижесін тіл сө з арқ ылы бейнелейді. Ал сө з арқ ылы жеткізілетін ой мен оның мазмұ нының арасында тығ ыз байланыстылық болады. Егер ой тү сініксіз болса, онда ой да тү сініксіз шығ ады. Стилистика ә деби нормадан ауытқ ымай, тілді тек дұ рыс қ олдануды ү йретеді, ә деби тілдің стильдік сапасын кө рсетеді. Мысалы: «Палеонтолог – мамандар бұ л тең із корольдары планетамыздың дамуындағ ы тас кө мір дә уірінде болғ ан деп топшылайды, бұ дан ү ш жү з миллион жылдай бұ рынғ ы ол кезде «дү ние шатырының» қ азіргі алып таулы аймағ ы орнында ұ шы қ иырына кө з жетпейтін мұ хит шалқ ып жатқ ан». Сө йлемді тү сіну ө те қ иын. Айтылатын ойды сауатты жеткізе білмеу тек сө йлеушінің не жазушының жалпы мә дениетінің тө мендігін ғ ана білдіріп қ оймайды, тү сіністікті қ иындатады. Баяндау тү рінде жазылғ ан материалдарда қ арапайым жә не жергілікті ерекшелік сипатындағ ы сө здерді қ олдануғ а болмайды. Бірақ, стилистикалық бұ л талап ескеріле бермейді: «Ө су, ө рлеу жылдарының ә перген жең істерін кө з алдың нан тағ ы ө ткергің келеді». Мына бір хатқ а зейін салсақ: «Айтпағ ыл кө п ретте келіншектер от басында қ алып қ ояды. Кейде кү йеуінің бір мезгіл орынсыз ашуына киліксе ү ндемейді. Бірақ, ә ркім де ө мірдегі, ө з еншісіндегі қ ызық тан қ ұ р қ алмауы керек емес пе? Тұ рмысқ а шық қ асын тоқ ырау керекпе? Жоқ. Осығ ан орай ә ріптестерім, жас келіншектердің кө ң ілін-дегілерін білгім келетінін де жасырмаймын». Хат қ ысқ а жазылғ ан. Мұ нда автордың ойы тү сініксіз, жас келіншектерді нендей игілікті, жақ сы істерге шақ ыратындығ ын айқ ын, нақ тылы жеткізе алмағ ан. «Кү йеуінің бір мезгіл орынсыз ашуына киліксе ү ндемейді», «тұ рмысқ а шық қ асын тоқ ырау керек пе?» дегендерді қ алай тү сінуге болады? Тілді бұ лайша қ олдану логикалық қ ате болып есептеледі. Сол сияқ ты сө йлеу тілі ың ғ айында жұ мсалатын «апай» сө зінің жә не ресми қ атынаста қ олданылатын «жолдас» сө зінің газетте қ олданылуы да дұ рыс емес. Сонымен қ атар қ алыптасқ ан сө здердің де талғ амсыз қ олданылуы да жиі кездеседі: «Олар сонау бір кездегі Қ ажымұ қ анның арманын іс жү зіне асырап келеді» т.б.

47. Сө з образы. Стилистикалық бояулы сө з ө рнектері. Тілдің лексикалық қ азынасындағ ы сө здердің мағ ынасын, прагматикалық мақ сатын айқ ындап ә рі қ олданысқ а дұ рыс енгізу мә селесі стилистика ғ ылымымен тығ ыз байланыста болады. Безендіруші стилистика сө з образына арналады. «Образдылық», «бейнелілік», «кө ркемдік» – ө те кү рделі стилистикалық категория. «Образ» терминінің астарында семантикалық ерекшелік пен прагматикалық мақ сат, стилистикалық ә сер қ атар ү йлесіп айтылады. Стилистика ғ ылымында «образ» деген сө з ә р тү рлі мағ ынада қ олданылады. Образдылық – эстетикалық идеалдың шындық тұ рғ ысынан қ абылданғ ан формасы, сө з – образ оның жеке қ олданысы. Сө здің образдылық қ а енуі ө зінің тура мағ ынасынан ауыспалы мағ ыналарғ а ойысуы, сө здің образды мағ ынағ а ие болуы ө зінің алғ ашқ ы номинативті мағ ынасының қ ызметін жоғ алтып, ерекше бояуғ а енуі болып табылады, ал экспрессивтілік бояу стилистикалық ә сер береді, автордың сө зі прагматикалық мақ сатын айқ ын танытып отырады. Сө здің образғ а енуі оның мағ ыналық ө згеріске тү суін бағ алау функциональдық стильдердегі эстетикалық қ ызметін кө рсету болса, екіншіден, бір стильден екінші стильдің сө з образдарының да ү лес салмағ ын танып білуіне тікелей қ атысын анық тап береді. Сө з образы лингвостилистика тұ рғ ысынан ә ртү рлі семантикалық -стилистикалық категорияның кө ркемдік функциясын анық тайды. Образды троптық жә не троптық емес деп бө луді белгілі мә тін арқ ылы тү сіндіру қ олайлы. Ә серлі сө здің жасалу тә сілі сан алуан болып келеді. Соның ішінде ерекше байқ алатын стилистикалық амал-тә сіл – тең еу. Тең еу – ерекше стилистикалық тә сіл, мә тінде кө рнекті орын алатын ә серлі сө з. Ә серлі сө з стилистика ғ ылымында эмоционалды-экспрессивті лексикағ а да жә не кө ркем ойғ а, мазмұ нғ а қ ұ ралғ ан сө йлемге де байланысты айтылады. Тең еудің семантикалық -стилистикалық мә нін айқ ындайтын амалдардың қ атарына метафора, эпитет, метонимия, синекдоха, гипербола, синоним тең еулерді жатқ ызады, сондық тан жасалу жолдарын бірнеше топтарғ а бө ліп кө рсетеді. Тең еудің кө ркемдік сипаты кө ркем ә дебиетте, ауызекі сө йлеу стилінде ұ қ сату ә рі бейнелілікке қ ұ ралады. Тең еудің керкемдік сипаты кө ркем ә дебиет стилінде, ауызекі сө йлеу стилі жә не публицистикалық стильде ұ қ сату мен бейнелілікке қ ұ рала отырып, адресанттың айналасындағ ы зат қ ұ былыстың субьективті, обьективті тең елетін заттардың жалпы сипатын санада сақ талғ ан.