Студопедия

Главная страница Случайная страница

Разделы сайта

АвтомобилиАстрономияБиологияГеографияДом и садДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеталлургияМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРелигияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияТуризмФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника






Стилистиканың негізгі ұғымдары мен категориялары.




Стиль кө птеген актегорияғ а ие: функционалды стиль, стилистикалық бояу, стилистикалық қ ұ рал, стилистикалық белгі, стилистикалық мағ ына, стилистикалық норма, стиль қ ұ раушы факторлар, стильдің тілдік жү йелілігі. Бұ лардың ішінде стилистикалық бояу, стилистикалық қ ұ ралдар, стилистикалық мағ ына бір-бірімен тығ ыз байланысты ұ ғ ымдар. Тілдік қ абаттардың бірліктері ө здерінің негізгі мағ ыналарынан тысқ ары, ә рқ илы рең ктерге ие болып келеді. Стилистикалық табиғ аты жағ ынан олар бірдей емес. Тілдік қ ұ ралдар, осындай ерекшелігіне орай, алдымен бейтарап жә не стилистикалық бояулы болып бө лінеді.Тіл жү йесіндегі стилистикалық бейтарап, яғ ни ешқ андай қ осымша рең ксіз қ ұ ралдар қ атынас жасаудың барлық саласында кең інен қ олданылады. Олар стилистикалық бояуғ а ие болмайды. Мысалы, лексикада ү й, қ ол, адам, тау, оқ у, т.б. сө здер. Стилистикалық бояудың екі тү рі ажыратылады: эмоционалды — экспрессивті жә не функционалды. Бұ л жағ дайда, стилистикалық бояуғ а ие тілдік қ ұ ралдарғ а ө здерінің негізгі атаулық, заттық -логикалық, грамматикалық мағ ыналарына ү стемелей, белгілі бір экспрессивті немесе функционалды мағ ыналарды қ оса білдіретін тілдік қ ұ ралдар жатады.. Бұ лар эмоционалды-экпрессивті бояуғ а ие тілдік қ ұ ралдарғ а жатады.Функционалды бояуғ а ие тілдік қ ұ ралдар да болады. Бірақ олардың ара-жігі экспрессивті бояуғ а қ арағ анда ондай айқ ын емес. Экспрессивті-эмоционалды бояу тілдік тұ лғ аның табиғ и қ асиеті болса, функционалды бояу тілдік тұ лғ аны қ арым-қ атынас жасаудың белгілі бір саласында кө п қ олданудан барып пайда болды. Соң ғ ы жағ дайда тілдік дә стү рдің де рө лі бар. Тілдің тұ лғ а — бірліктерінің мағ ыналық -стилистикалық жағ ы мен оларды белгілі салада кө бірек қ олдану дә стү рі арасында қ атаң тә уелділік бар. Белгілі салада тұ рақ ты қ олданудың нә тижесінде тілдік қ ұ ралдың мағ ынасы белгілі стилистикалық мә нге, бояуғ а ие бола бастайды да, кейін тұ рақ ты бекітіледі.Мысалы, ресми стильде қ алыптасатын штамптар («жоғ ары жетістікке жетті», «қ аулы қ абылдады» т.б.) осындай қ олданыстың нә тижесі. Демек, даму барысында функционалды стилистикалық бояу да бірте-бірте тілдік тұ лғ а-бірліктердің олардың мағ ыналарына о бастан тә н, табиғ и қ асиетіне айнала береді. Сондық тан функционалды стилистикалық бояу тілдік қ ұ ралдың мағ ынасынан бө лініп қ аралмайды..Стилистикалық бояуының сипатына орай, тілдік қ ұ ралдарфункционалды бояулы жә не экспрессивті бояулы болып бө лінеді.Функционалды бояулы қ ұ ралдар функционалды стильдердің тү р-тү ріне сә йкес ө зіндік ерекшеліктерге ие болып келеді. Мысалы, ғ ылыми стильдегі терминдер, кө ркем ә дебиет стиліндегі троптар мен фигуралардың тү рлері, ауызекі сө йлеу стиліндегі қ арапайым сө здер мен диалектизмдер функционалды бояулы қ ұ ралдарғ а жатады.Экспрессивті қ ұ ралдарғ а тілдің эмоционалды-экспрессивті бояуғ а ие қ ұ ралдары жатады. Мысалы, эмоционалды рең кі жағ ынан олар кө терің кі салтанаттылық ты білдіретін, немесе мысқ ылды білдіретін, немесе ә шкерелеуші рең ге ие т.б. қ ұ ралдар болып қ еледі: Бұ лар, ә сіресе, жекелеген сө здерге тә н. Ол бояулар сө здердің контекстен тыс жағ дайына да табиғ и тү рде тә н болып келеді. Бұ дан грамматикалық тұ лғ а-бірліктерге қ арағ анда лексиканың эмоционалды-экспрессивті бояуы кең екенін кө реміз. Оның ү стіне грамматикада лексикадағ ыдай стилистикалық бояулардың белгілі бір тұ лғ а-бірліктерге тә ндігі, айқ ындығ ы жоқ. Алайда, бұ л грамматикалық қ ұ ралдардың экспрессивтік мү мкіндігі ә лдеқ айда шектеулі дегенді білдірмейді. Мысалы, синтаксис бейнелеудің ә ртү рлі эмоциональды — экспрессивті бояулы мү мкіндіктеріне кең інен ие. Бірақ онда эмоционалды- экспессивті бояу бір ғ ана тілдік тә сілге бекітілмеген. Ол кө птеген тә сілдердің жиынтығ ынан барып қ ұ ралуы мү мкін (мысалы, сө здердің орын тә ртібі, бірың ғ ай мү шелер, синтаксистік паралельділік). Стильдік қ ұ ралдар туралы мә селе синонимия мә селесімен тығ ыз байланысты. Кө птеген зерттеушілердің кө зқ арасы бойынша, «тілдік қ ұ ралдардың синонимикасы — стилистиканың орталық мә селесі». Стильдердің ө мір сү руінің ө зі белгілі мө лшерде синонимдердің бар болуымен белгіленеді. Бірақ стилистиканың ресурстары синонимдермен ғ ана шектелмейді.Жалпы, тілдің синонимикалық қ ұ ралдары мен функционалды стильдердің ара-қ атынасы мә селесі — ә лі толық зерттелмеген іргелі мә селе. Функционалды стильдерде тілдің синонимикалық байлығ ы ә ртү рлі дә режеде пайдаланылады. Мысалы, кө ркем стильде синонимдер кең пайдаланылса, ғ ылыми, ресми стильдерде керісінше аз жұ мсалады, тіпті мү лде қ олданылмайды десе болады. Стилистикалық мағ ынағ а келетін болсақ, ол стилистиканың негізгі ұ ғ ымдарының бірі.Сө здің мағ ынасы оның тек заттық ұ ғ ымын ғ ана белгілеп қ оймайды. Онда сонымен қ атар сө здің стилистикалық қ ызметіне қ атысты мағ ыналық рең ктері де болады. Стилистикалық мағ ына мен стилистикалық бояу ұ ғ ымдары бір-біріне жақ ын. Стилистикалық мағ ына стилистикалық бояуғ а қ арағ анда тұ рақ ты да жалпы. Стилистикалық мағ ына — тілдік тұ лғ а-бірліктің мағ ыналық қ ұ рылымындағ ы оның лексикалық, заттық, грамматикалық мағ ыналарынан тысқ ары қ осымша белгісі. Бұ л қ осымша мағ ына тұ рақ ты болып, тілдік қ олданымның белгілі жағ дайларында туындап отырады. Сө здің стилистикалық мағ ынасы оның ұ ғ ымдық мағ ынасына ә сер етіп, сө з мағ ынасын белгілі бір бояуларымен қ оса қ абылдауғ а кө мектеседі.Сө йтіп, стилистикалық мағ ына тілдік тұ лғ а-бірліктің мағ ыналық қ ұ рылымының белгілі бір бө лігін қ ұ райды. Бірақ ол тілдік тұ лғ а-бірліктердің ә рқ айсысында ә ртү рлі дә режеде кө рінеді. Экспрессивті бояуғ а ие қ ұ ралдарда айқ ын байқ алса, кейбіреулерінде терең де жатады, тек белгілі контекстік жағ дайда ғ ана анық кө рінеді.

.


Данная страница нарушает авторские права?





© 2023 :: MyLektsii.ru :: Мои Лекции
Все материалы представленные на сайте исключительно с целью ознакомления читателями и не преследуют коммерческих целей или нарушение авторских прав.
Копирование текстов разрешено только с указанием индексируемой ссылки на источник.