Астықтын натурасын немесе бір литр дәннің салмағын анықтау

Астық топтамаларынан алынатын ұ нның тү сімін алдын ала анық тау ү шін қ олданылатын тә сілдердің ішіндегі ең бір басты кө рсеткіші ол оның натурасы. Астық тын натурасы ө скен сайын оның эндоспермі ү лкен, соғ ан сә йкес ондағ ы қ оректік заттардың қ оры да кө п болады. Демек ондай дә н ә бден піскен, толғ ан, қ абыршақ тары аз болады[14].

Астық тың натурасына оның ылғ алдығ ы да ө зінің ық палын тигізеді. Қ ұ рғ ақ дә ннің натурасы ү лкен, ал ылғ алдылығ ы ө скен сайын ол тө мендейді. Сондық тан егер бидайдың ылғ алдылығ ы оның базистік ылғ алдығ ынан жоғ ары болса, оның ә р процентіне 5 грамм натуралық ө лшемін ү стеме қ осып жазады. Астық тың тазалығ ы да бір литр дә ннің салмағ ын ө згертеді – сабан, топан сияқ ты жең іл қ алдық тар оны азайтады, қ ұ м, тас сияқ ты ауыр немесе ұ сақ заттар оны жоғ арылатады. Сондық тан натураны анық тау ү шін астық ты Ø 6 мм елеуішпен елеп, ірі қ алдық тарын бө ліп алып тастайды, сонан соң бір литр дә ннің салмағ ын ө лшейді. Оғ ан дә ннің бетінің жылтырлығ ы да т.б. физикалық қ асиеттері де ә сер етеді. Бір литр дә ннің салмағ ын мына тө менгі дақ ылдарда ө лшейді жә не олар былай бағ аланады (кесте 3.6.1).

3.6.1 - Кесте Бір литр дә ннің салмағ ы, г/л

Астық тың натурасына пурканың ішіне тығ ыз орналасуы да ә серін тигізеді. Қ азақ станда астық тын натурасын бір литрлік пуркада, ал шет елге шығ арғ анда 20 литрлік пуркамен ө лшейді.

Бір литрлік пурка цилиндрден, толтырғ ыш цилиндрден, воронкалы цилиндрден, пышақ тан, 450 –граммдық жү ктен, таразыда тұ рады (сурет 3.6.1).

3.6.1.Сурет. Литрлік пурканың қ ұ рылысы ПХ-1

1. қ обдыйша

2. тірек

3. 450 г жү к ыдысы

4. салпыншақ

5. сырғ алар

6. иілгіш

7. кронштейн

8. шө тке

9. нұ сқ ағ ыш

10. ө лшегіш цилиндр

11. пышақ

12. жү к

13. воронкалы цилиндр

14. толтырғ ыш цилиндр

15. кілт

16. колонка

17. шкала

18. гірлер

Натура – 1 литр бидайдың салмағ ы, граммен есептейді. Натура деген Натура ә детте тү сетін жү гі бар литрлік пуркада анық тайды. Бидай натурасы неғ ұ рлым жоғ ары болса, соғ ұ рлым онда пайдалы заттектер кө п, содан ол сапалы. Жоғ ары толғ ан дә н, жақ сы жетiлген, оның эндосперм ү лесінде проценті кө п. Қ олайсыз жағ дайларда дә н массасының қ алыптасуы оның қ абық шасы эндосперм салмағ ымен салыстырғ анда ө седi, ал эндосперм салмағ ы тө мендейді, ол дайын ө нiмнiң шығ ымын тө мендетеді.

Натура дә ннің кұ рамындағ ы бө тен заттары жә не олардың мө лшеріне байланысты. Органикалық заттар натураны тө мендетеді, ал минералды-жоғ арлатады. Бiрақ, негiзi зиянды заттар натураны тө мендетеді.

Натурағ а дақ ылдың орналасу тығ ыздығ ы ә сер етедi: орналасу кө п болса, соғ ұ рлым натура жоғ ары.

Бір литрлік дә ннің салмағ ын анық тау. Ең алдымен натураны анық тау ү шін астық тын орташа сынамасын саң ылауының Ø 6 мм електен ө ткiзiп iрi жарамсыз қ оспаларың алып тастайды, ә бден араластырады. Жұ мыс жағ дайына дайындап пурканы жинайды. Пурканың жә шігінің ішінде ә р деталдың ө зінің орны бар. Оларды шығ арып алып, жә шіктің қ ақ пағ ындағ ы ө з орындарында орналастырылады[17].

Мұ ны зертханада қ ұ растырып ү йренген жө н. Пуркамен жұ мыс істеу ү шін қ ұ растырғ анда, ә р пурканың барлық бө лшектерінде бір нө мір болады жә не пурканың ішінде 450 – граммдық жү гі мен таразының екінші басына ілетін ыдысының салмағ ы бірдей болатынын тексеріп алу керек.

Тексеріп алғ ан соң пурканы ө з орнына орналастырады, оның ү стің гі жағ ындағ ы ойық қ а пышақ ты орналастырады да, оның ү стіне жү кті орналастырады. Содан соң оның ү стіне толтырғ ышты қ ояды. Воронкалы цилиндрге аз толтырмай бидай салып, толтырғ ыштың ү стіне орналастырады.

Содан кейін ақ ырын, сілкімей воронканы ашады, Астық толтырғ ышқ а тү седі. Міне содан кейін пышақ ты суырып алу керек. Сонда жү к ө з салмағ ымен пурканың ішінде тө мен қ ұ лап тү седі, онымен бірге астық та қ ұ йылады. Астық қ ұ йылып болғ ан соң пышақ пен кеседі, яғ ни жү ктің ү стінен дейін дә л бір литр. Пышақ тың ү стіндегі артық дә нді тө гіп тастап, пышақ ты шығ арып қ ойып бір литр дә ннің массасын ө лшеп табады.

Бұ л анық тауды екі рет жү ргізеді. Егер екеуінің орташа кө рсеткішін шығ арып, оны бір литр дә ннің массасы ретінде пайдаланылады. Қ ұ жаттарғ а жазғ анда оны жинақ тайды, дө ң гелектейді.Ол ү шінші цифр 5-тен жоғ ары болса, оны келесі нө лге дейін кө бейтеді, ал одан тө мен болса оны тө менгі нө лге дейін азайтады, яғ ни 5 г-ғ а азайтып жазады.

Осындай тә сілмен тура 1 литр дақ ыл алынады. Егер 1-литр бидайдың салмағ ы 785 г жә не одан жоғ ары болса ол жоғ ары болып есептеледі, егер натура 784-765 г аралығ ында жатса; бұ л ортадан жоғ ары болып есептеледі; 764-725 г болса орташа; 725 г тө мен — тө менгi болып есептеледі.

Ылғ алданғ ан кезде дақ ылдың натурасы азаяды. Дақ ылдың сусымалы натурасы тө мендейді. Натурағ а ә сер ететін кө птеген факторларды ескере отырып, бұ л кө рсеткіш бидайдың сапасына толық бағ а бере алады, мысалы 1000 бидайдың салмағ ы, ылғ алдылығ ы, бө тен заттардың болуы.