Дәннің тығыздығы

Дә ннің тығ ыздығ ы деп бір дә ннің кө лемдік массасын немесе дә ннің салмағ ы мен оның кө лемінің арасындағ ы қ атынасты айтады.

Оны халық аралық (СИ) бірліктер системасы бойынша кг/м³-пен белгілейді. Дә ннің тығ ыздығ ы арқ ылы оның сапасын болжауғ а болады. Неге десең із, толық піскен, толғ ан дә ннің тығ ыздығ ы ә детте жоғ ары болады. Ол дә ннің химиялық қ ұ рамына, анатомиялық бө ліктерінің арасындағ ы қ атынастарғ а да қ атынасы бар.

Дә ннің қ ұ рамы кү рделі. Олардың қ ұ рамындағ ы заттардың тығ ыздығ ы 1, 161-ден 1, 480-ге дейін, оның ішінде клейковинаның тығ ыздығ ы – 1, 24 – 1, 313-ге дейін ө згереді. Крахмалдың тығ ыздығ ы – 1, 48 – 1, 61 г/см³; клечатканың – 1, 250 – 1, 404; майдың тығ ыздығ ы 1, 0-ден сә л тө мен – 0, 924 – 0, 928 г/см ³.

Дә ннің ішінде де бос қ уыстар болады. Мысалы, ұ нтә різдес эндоспермде, олар оның тығ ыздығ ың тө мендетеді, сондай-ақ артық ылғ алдылық та тығ ыздық ты тө мендетеді. Бірақ орташа астық дақ ылдарының дә ндерінің тығ ыздығ ы (кг/м ³) тө менгідей болады (кесте 3.4.1):

Дә ннің тығ ыздығ ы ө лшеуіш цилиндрге(сурет 3.4.1) арқ ылы ө лшеу. 100 г таза дә ннің ішіне су қ ұ йылғ ан ө лшеуіш цилиндрге немесе бюреткағ а салады.

Цилиндрдегі судың дә н салар алдындағ ы жә не дә н салғ аннан кейінгі

кө лемін анық тап жазып алады да дә ннің кө лемін табады[11].

3.4.1. Сурет. Ө лшегіш цилиндр

3.4.1 - Кесте Ә ртү рлі дә нді дақ ылдардын тығ ыздығ ы, кг/м ³

Содан кейін оның салмағ ы мен кө лемінің қ атынасы арқ ылы оның тығ ыздығ ын табады. Ол:

Мұ ндағ ы: P – дә ннің массасы (100 г); V – оның кө лемі см³ . бұ л ә діс оң ай, бірақ дә лдігі кемдеу ә діс.

Егер тығ ыздық ты ө те дә л анық тау керек болса, онда дә нді ә ртү рлі тығ ыздығ ы жоғ ары тұ здардың ерітіндісіне салып анық тайды. Ол ү шін бұ л тұ здардың қ ойылтылғ ан ерітінділеріне салып ө лшеу керек. Егер дә ннің тығ ыздығ ы 1 г/см³ -тен жоғ ары болса натрий селитрасын пайдаланады: 1, 00 – 1, 380 г/см³, поташтың – 1, 550 – г/см³-ке дейін т.б, ал тығ ыздығ ы тө мен, жең іл дә нді, егер оның тығ ыздығ ы 1, 0 г/см ³-тен тө мен болса, онда спирттің ерітіндісін дайындайды. Ә ртү рлі тұ здардың 20⁰С-дағ ы ерітінділерін былай дайындайды (кесте 3.4.2).

3.4.2 – Кесте. Ерітінділерді дайындау рецептурасы

Бірінші топтағ ы дақ ылдардың – бидай, қ ара бидай, арпа жә не сұ лы дә нінің тығ ыздығ ын анық тағ анда 50 дә нді (тарыдан 100 дә нді) санап алып сол ерітіндіге салады. Содан кейін ақ ырындап су қ ұ я бастайды. Сонда ерітінді сұ йылып, тығ ыздығ ы азая береді де, бір кезде – қ ашан дә нмен ерітіндінің тығ ыздығ ы тең елген кезде, дә н біртіндеп судың тү біне шө ге бастайды. Осы 50 дә ннің 25- і судың тү біне шө гіп, қ алғ ан 25 - і судың бетінде қ алғ ан кезде су қ ұ юды тоқ татып, ареометр мен ерітіндінің тығ ыздығ ын ө лшейді. Осы тығ ыздық сол ерітіндіге салынғ ан дә ндердің орташа тығ ыздығ ына тең болады. Дә ннің тығ ыздығ ын А.И. Казанцевтін приборымен немесе пикнометрмен де ө лшеп табуғ а болады.