Студопедия

Главная страница Случайная страница

Разделы сайта

АвтомобилиАстрономияБиологияГеографияДом и садДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеталлургияМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРелигияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияТуризмФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника






Батыс Еуропа халықтары






Еуропа жер шарының бір бө лігі. Оның жалпы кө лемі 10 млн шаршы шақ ырым. Таиғ аттың географиялық жағ дайының немесе кейінгі кездерде кезең дердің қ олайлы болуы нә тижесінде адамдардың тұ рмысын, мә дениетін жедел дамытуғ а қ олайлы жағ дацй тигізді. Ә сіресе, Батыс Еуропа тұ рғ ындарының ілгерілеуі кейінгі 4 - 5 ғ асыр ішінде алағ кү рт ө рлеп кетті.

Шетелдік Еуропа елдерінде 1961 ж мағ лұ мат бойынша 428 млн халық тұ рады. Бұ л дү ние жү зінің тұ рғ ындарының оннан тоғ ыз бө ліігн қ ұ райды. Шетелдік Еуропада ү лкенді - кішілі 58 ұ лт мекендейді.

Еуропа алағ ашқ ы адам тұ қ ымының ө рбіген женлерінің бірі. Олардың ө алдық тары Оң тү стік жә не Орталық Еуропаның кө птеген жерлерінде табылғ ан. Гейдельберг адамдарының қ алдытары жақ сү йек қ алдық тары Батыс Германиядан бастап, Чехославакияғ а дейінгі жерлерде табылғ ан.. Еуропа жерлеріндегі палоелит дә уірінің бастапқ ы кезең інде аң шылар тайпасы мекендеген. Мезолит жә не неолит кезең дерінде жергілікті тқ рң ындар Еуропның солтү стігіне қ арай жылжып, Скандинавия жә не Британия аралдрын барып қ оныстанғ ан. Бұ л кезең де еуропалық тардың негізгі кә сібі аң шылық, ө сімдік жемісін жинаушылық, балық шылық жә не егіншілік болғ ан. Сол кезден бастап, Еуропаныі ә р тү рлі аймақ тарында лайық ты шару тү рлері келіп шық қ ан. Оның оң тү стігінде жерағ ашпен егін еккен отырық шылық ө мір сү рсе, солтү стікте аң шылар, орманды жерлерде мал ө сірушілер ө мір сү рген.

Шетел Еуропалық тарының этникалық шығ у тегі ә лі кү нге шиеленң скен қ иын мә селелердің бірі. Неолит кезең інің біздің дә уірімізге дейінгі 3 мың ыншы жылдарында бұ л қ ұ рлық та ү ндіеуропалық диалектіде сө йлейтін тайпалар пайда болып, олардың алғ аш шоғ ырланғ ан жері Балтық тең ізінен Карпатқ а дейінгі жерлерді мекендеді деген пікірді беделді оқ ымыстылар тобы айтса, екіншілері ү ндіеуропалық тардың алғ ашқ ы қ оныстары дунай жағ алауына дейінгі жерлер деп тұ жырымдайды. Жалпы алғ анда, б.з.д. 2 – мың ыншы жылдары ү ндіеуропалық тар тү гелдей Еуропа жеріне тарағ ан.

Сол б.д.д 22 мың жылдарда Жерорта тең ізінің ағ ысында шығ ыс елдердің мә дениеті зор алғ ашқ ы іргелі халық тар қ алыптасқ ан. Олар алғ ашқ ы адамзат мә дениетінің эгейлік одан кейінгі эллиндік негізө ін салғ ан. Бұ л мә дениетті жасаушылар Жерорта тең ізінің жағ асында пайда болып, тарихта белгілі қ ұ лшылық мемлекеттер орнатқ ан, сә улетті қ алалар тұ рғ ызғ ан. Ежелгі Рим империясының мә дени жетістігі туралы «Ерте дү ние тарихында» кең тоқ талғ ан. 4 – 5 ғ герман жә не славян тайпалары оң тү стікке қ арай жылжи тү сті. Себебі ол тайпалардың арасында ә леуметтік біраз ө згерістер болғ ан. Соның салдарынн олардың арасында алғ ашқ ы қ ауым қ ұ рылысы ыдырап, оның орнына феодалдық қ оғ ам орнық қ ан. Гермен жә не славян тйпалары қ ұ лдық қ оғ амды бастан кешірмеген. Рим империясының ерте дү ние уақ ыттарымен салыстырғ анда, бұ лардың тұ рмыстық жіне рухани мә дениеттерінің даму дә режесі анағ ұ рлым тө мен болғ ан. Рим империясының бір кездегі тамаша мә дениетін германдық жауынгер тайпалар кү рт жорық тарының нә тижесінде Солтү стік Африканың жә не Пиреней жарты аралы тұ рғ ындарының этникалық қ ұ рамына ә жептеуіп ө згерістер енген. 9 – 10 ғ нормандар келіп, Еуропаның тең із жағ алауын,, Францияныі солтү стік батысынан Жерорте тең ізінің аралдарын дейінгі жерлерді тү гелімен ө здеріне қ аратқ ан. Нормандар сан жағ ынан аз болғ андық тан, олар жергілікті тұ рғ ындармен тұ қ ым араласып, сің ісіп кеткен. 9 ғ Оң тү стік Орал бойынан Дунайдың орта ағ ысына дейінгі жерлерді венгрлер жайлап алып, Венгрия мемлекетінің негізін салғ ан.

Шетелдік Еуропа халық тарын тілі жә не антропологиялық жағ ынан, тө мендегіше жіктеу болады. 1959 ж мағ лұ матқ а қ рағ анда Шетелдік Еуропада 421 млн халық болғ ан. Олардың 96 пайызы ү ндіеуропалық тір семьясына сө йлейді. Бұ л тіл семьясы негізінен, славяндар, 6 млн, поляктар, чехтар, словактар, лужичтер, словенцтер, хорваттар, сербтар, боснилық тар, черногрлық тар, болгарлар, германдық тар, немістер, австриялық тар, эльзастар, гермен – швейарлар, голландық тар, испандар, каталондар, даттар, романдық тар, румындар болып тө ртке бө лінеді. Келтьттер ирландар, гэлдер, уэльцтер, бретондық тар болып жіктеледі. Бұ лардың басқ а ү ндіеуропалық тілге қ осылмайтын Пиренейдің батысында баскилердің тілі бар. Фин, лопар, венгр тілдері угрофин тіл семьясына кіреді.

Шетелдік Еуропа халық тарының антропологиялық жағ ынан еуропейдтік нісілге бірінше рет 1684ж Ф.Бреньн жатқ ызғ ан болатын. Осы нә сілге бө лі ә лі де болса ү стемдік етіп келеді. Бұ л нә сілдің негізгі белгілері солтү стіктегі нә сіл тү рлері ақ шыл, ал оң тү стікте қ оң ырлау болып келеді. Еуропейдтік нә сіл ә рбір аймақ тың ерекшеліктеріне байланысты Жерорта тең ізі динарлық, балтық тақ деп кіші бө ліктерге бө лінеді. Бұ лардың бір – бірімен антропологиялық ерекшеліктері онша айтарлық тай кө п емес.

Еуропа қ ұ рлығ ы табиғ и – географиялық жағ ынан адамдарыдң мекендеуіне қ олайлы, ауа – райы қ оң ыржай. Сондық танда бұ л қ ұ рлық тың ежелгі тұ рғ ындары неолит пен қ ола дә уірінде егіншілікпен айналысқ ан. Тарихи дә уірлердің басқ а да кзең інде бқ л шаруашылық ү здіксіз дамып, аборигендердің тұ рмысына егіншілік шешуде маң ызды роль атқ арғ ан. Ә р жердің жағ дай ерекшеліктерін қ арай егіннің тү рі де ә р тү рлі болып келген. Мысалы, солтү стіке арпа, қ ара бидай, картоп, қ ант кө бірек егілсе, Орталық Еуропада арпа, қ ара бидай, картоп, қ ант, бау – бақ ша жү зім мол ө сірілген. Бұ лардан басқ а оң тү стікте ө сірілген техникалық мә дени ө сімдіктен зығ ыр, қ ұ мық, мақ та, темекі ө сімдіктері бар.

Польшада Ұ лы Отан соғ ысыныі соң ына дейін, оның жалпы тұ рғ ындарының 60 пайызы ауылдық жерде тұ рып, диқ аншылық пен айналысқ ан. Ө ндіріс орындары баяу ө скен. 1944 ж бстап, Польша индустриясы ө скен елге айналып отыр. Онд бірнеше миллиондағ ан жұ мысшы қ ызмет етеді. Егерде 1944 ж ауыл тұ рғ ындарының жерсіз, жартылай жерсіздердің саны кө п болып келсе, Польша республикасы орнағ аннан кейін помещиктердің дері диқ аншыларғ а берілді. Соның нә тижесінде 1 млн 68 мың ауыл тұ рғ ындары жерге ие болды. Польшаның ө ндіріс органдары алғ а ө рлеген сайын ауыл жұ мысының ауыр жұ мыстары механикаландырылып, кө пшілік жұ мыстар машинамен атқ арылды. Егілетін егістердің тү рлері де олардын алатын ө нымде жылдан жылғ а кө беюде. Ертеректе поляктар тары, бидайғ арпа, қ ара бидай, қ арақ ұ мық, сияқ ты дә нді – дақ ылдрды ө сірсе кейін жү гері, асбұ ршқ, кендір, т.б. сондай – ақ бау – бақ ша ө сімдіктері кеі кө лемде ө сіріледі. Жемшө птік мал азық тары егіледі. Ауыл шаруашылығ анда бұ рын қ олданылып келген ортағ асы қ ұ ралдары ығ ыстырылап шығ арылды. Польшадағ ы 30 ж астамырақ уақ ыттың ішіндегі болып отырғ ан саяси, экономикалық ә леуметтік жә не мідени ө згерістер Чехославакия(1989 ж бастап Чехия мен Славакия), Болгарияғ Руминия, Венгрия жіне т.б. шығ ыс Еуропадағ ы елдердің бә ріне ортақ ө згерістер.

Ежелгі кезден егіс қ ұ ралыдарынлағ ы айтарлық тай ө згешіліктеріне қ арамастан, барлық жерде жерлік Еуропада жерді аударып жырту ә дісі кең тарағ ан. Бү кіл Еуропада жалғ ыз, кейіннен бірнеше тісіт соқ алар пайдаоанылады. Еккен егінді кү туде, ө нім жинауда, оны сақ тауда, қ ол кү ші кең інен қ олданылғ ан.

Мал шаруашылығ ында Еуропада ерте заманде пайда болды. Аборигендер сауын жә не еттік бақ тағ ы малдарды кө п ө сірген. Оң тү стікте кү ш кө лік ретінде ірі қ ара малдары пайдаланса, солтү стік аудандарда жылқ ы тү рін кең інен қ олданды. Қ ой мен ешкі жү ні мен еті ү шін ө сірді. Егістік дамығ ан жерлерде мал саны азырақ болса, керсінше, Альпі Карпат, Балқ ан ү стіртіндегі биік жерлерде мал шаруашылығ ы жақ сы дамыды. Балық шылық кә сібі Еуропаның тең із жағ алауынд, Скандинавия, Англия елдеріне ежелден тә н. Бұ л жерлердің тұ рғ ындарының ө мірі, тіршілігі тең ізбен тығ ыз байланысты.

Болгарияның мал шаруашылығ ын қ ысқ аша тоқ талйық. Болгарлардың тұ рмысында мал ө сіру ісі ә сіресе, тү рктердің қ ол астында болғ ан кезең дерінде дамығ ан. Болгария патшалығ ы кезінде де мал шарушылығ ы айтарлық тай қ олғ а алынбағ ын. Бұ л шаруашылыұ тың интенсивтік жолмен ө суіне тек Болгариы Республикасы қ ұ рылғ аннан бастап жағ дай жасалды. Малдардың тұ қ ымын асылдандыруғ а тұ рақ ты жемшө ппен қ амтамасыз етуге жә не ауыр жқ мыстарды машинані кү шімен істеуге ү кімет айрық ша кө ң іл бө лді. Бұ л елде қ ой, ешкі, ірі қ ара малдарды ьжә не шошқ аны ө сіруге айрық ша кө ң іл бө леді. Қ ара малдардан – сиырлар, буйволдарды ө қ сіреді. Буйволды ө сә ркден Болгария Еуропады бірінші орынғ а ие. Ал сиыр ө сруде Болгария Венгриямен парапар келеді. Қ ой ешкіні ө сіруден Болгария Еуропада 1 орынғ а ие болса, шошқ а, ү й қ ұ старынан; тауық, қ аз, тү йе тауық, ү йректерде болгарлдар ертеден – ақ бағ а білген. Болгарияда бал арасын ө сіруге жә не жібек қ ұ ртын ө сіруге айтарлық тай кө ң іл бө лінеді.

Мал шаруашылығ ымен айналысу ісінен венгрлер де қ алыспайды, бірақ венгрлер ерте кезден бастап жылқ ыны ө сірген. Олар малдарды 3 тү рі жолмен жайып, жартылай жайып жә не қ олданы бағ ып ө сіреді. Ә р тү лікті бағ атындарды: жылқ ышыны – «чокош», сиыршыны – «гуияш», шопанды - «юхас», шошұ аны – «каиаз» тдеп атағ ан. Мл бағ ушылардың киімі сол жердің табиғ а географиялық жағ дайына бейімделген. Жаң бырдан желден сақ тану ү шін малшылар шашацн, бетін, қ олын сиырдың тоң майымен майлағ ан. Жылқ ы мен ірі қ арағ а таң ба басқ ан.

Орта ғ асырдың алғ ашқ ы дә уірлерінен бастап Еуропада қ олө нер кә сібі кең ө сті. Бұ л кә сіп ауылда, қ ыстақ та жә не қ алада кең ө ріс алып, диқ андардың тұ рмысына керекті бұ йымдардй кө птеп шығ арғ ан. Сө йтіп, қ олө нершілер мен шаруалардың ө мірі бір – бірімен тығ ыз байланыста болғ ан. Капитализмнің ірі ө ндіріс орындарының батыста кү шті дами бастағ ан кезең дері 18 ғ 2 жартысына 19 ғ басына тура келеді. Осы дә уірде Англия мен Францияда ө ндіріс орындары кү шті жетілген болса, кейін басқ а да Еуропа елдері осындай даму жолына тү сті. Ере дә уірде – ақ Еуропада қ алалар қ ыстақ та, селодан бө лініп шық қ ан. Б.з.д 2000 ж Герцияда, Римде қ алар ө сіп олар қ олө нер кә сібінің мә дени дамудың орталығ ына айналды. Сол кезде салынғ ан қ алаларлың кө пшілігі ә лі кү нге дейін бар. Ауылдық жердің тұ рғ ындарының орналасуы ә р тү рлі. Олардың салыну жү йесінде ө зара ұ қ састық бар. Қ ыстақ тар кө ше – кө ше болып та, хутар болыпта салынды. Капитализм формациясы кезінде ауылдық жердерде фермалар кө бейді. Қ ыстақ тар ұ зынша не қ ораланып орналаса береді. Еуропалық тардың дә стү рі ү й салу тә ртібі оны салардың қ ұ рылыс жағ дайына, жұ рттың ежелден қ алыптасқ ан дә стү ріне байланысты. Еуропаны оң тү стінгінде ү йлерді тастан кө п салса, солтү стігінде ағ аштан салатын болғ ан.

Еуропалық тардың киімдері де халық тай тарихи дамуына сай ө згеріп отырғ ан. Мұ ндай процесті барлық дү ние жү зі тұ рғ ындары бастан ө ткерген. Палеолиттен бастап қ азіргі кү нге дейінгі киім кию салты сан мә рте ө згерген. Бұ л елдердің киімдерінің ө згеруі нә тижесінде ұ лттық белгілеріде жойылып барлық еуропалық тарғ а отқ киім ү лгілері қ алыптасқ ан.Батыс Еуропа капиталистік елдерінің отаршылық саясатының салдарынан еуропалық кастюмдер ауа – райының ыстығ ына қ арамастан Африка, Азия елдеріне тарағ ан. Еуроплық тардың отбасы кіші жұ птық отбасы. Ол капиталистік жеке меншікке негізделіп, христиан дінінің мораліне сү йенеді. Еуроаплық отбасыда ескі кө зқ арастар, діни сенімдер, негізінен, ө згеріске ұ шырағ ан. Оларлы сирек болсада ертеден қ алыптасқ ан патриархаттық, патриархаттық – рулық отбасының қ ө алдық тары кездеседі.

Польшада феодалдық кейін капиталистік қ оғ амдар кезінде халық арасында ә р тү рлі топқ а шлихта, мешндар, място, қ ала тұ рғ ыны хлоптар сияқ ты бө лулер орын алғ ан. Бұ рын жастарды ү йлендіргенде эгзогамияны сақ тай отырып осы бү лінушілікті сақ тауғ а тырысқ ан. Осы кү ні яғ ни демократиялық қ оғ ам ү стем болғ ан кезде былайша сославияғ а бө ліну жойылды. Жастар ү йленгенде ө здерінің тілегі, сү йң спеншің лігі негізінде қ осылды. Чехосавакияның тұ рғ ындары да ү йленуге экзогамиялық тә ртіптеп сақ тағ ан. Жұ птық отбасы кең тарағ ан. Жастар ү йленгеннен кейін оларды ө з алдына бө ліп шығ арып, ө з шаруашылығ ын ө здері жасауғ а жағ дай жасағ ан. Чехтер жастар ү йлену тойын ү лкен салтанатты мереке ретінде ө ткізген. Ескі ү йлену тә ртібі кө неріп, жаң а қ оғ амның негізінде пайда болып, жаң а тә ртіптер халық тұ рмысынан кең орын алуда. Еуропалық тардың қ оғ амдық тұ рмысында ауылдық қ ауымғ а бірлесідің қ алдығ ы біртінге дейін сқ талып келген. Мысалы болгарлардың сербо – харваттардың, албандардың, норвегиялық тардың аралдарында мұ ндай салт жиі ұ шырасады. Капитализм кү штірек дамығ ан елдерде бұ л қ алдық тар жойылып, товарлы капиталистік тү рлер пайда болғ ан. Капитализм алғ а ө рлеуіне байланысты қ алаларды қ олө нер қ алдық тары жойылып, тауарлы капитлистік қ атынас тү рлері пайда болғ ан. Кпитализмнің алғ а ө рлеуінде қ олө нер қ алдық тары дойыоып, жең іл ө ндірістер кү шейе тү сті. Еуропалық тардың басым кө пшілігі христиан дініне сиынды. Мұ ндағ ы аз ғ ана еврейлер мен мұ сілмандардың діндері басқ а. Б.д.д 1 – 2 ғ христиан діні зор беделге ие болып, Рим империясынан кейін 9 – 8 ғ Еуропа елдерін толық қ амтығ ан. Бұ л дін феодолизм қ оғ амын нығ айтуғ а кө п жә рдемін тигізді. Христиан діні батыс католик шікеу жә не шығ ыс правослаыиялық шіркеу болып екіге бө лінген. Біріншісі Рим епископына бағ ынса, екіншісі ұ лттық шіркеулерге бө лініп, ә р мемлекеттің патшаларына императорларына бағ ынып, феодалдық – крепостнойлық қ ұ ылысты сақ тауғ а қ ызмет еткен. Мұ сылман дінін Еуропағ а тү рктер мен арабтр ә келген.

Шетелдік Еуропа халық тарының рухани мә дениеті тым ертеден бастлады. Олардың арасында батырлар жыры кең тарағ ан. Ерте дә уірлдегі Гомер дастандары «Илиада» жә не «Одессей» орта ғ асырдаң бас кезінде герман тайпалрынң қ иялынан туғ ан «Нибелунктар туралы жыр», «Гурдун туралы жыр» секілді эпикалық шығ армалар озық мә дениет ү лгілері. Осындй бай, терең фольклорлық мұ раны ө зге халық тардан жиі кездестіруге болады. Орт ағ сырдың соң ғ ы кезең інде балладалар, семья, солдат тұ рмыстарынан алынғ ан ө лең дер аң ыздар, мақ ал – мә телдер кө птеп шығ арылады. Олады тек қ ана ғ асырдың аяғ ынан бастап, Францияда одан кейін басқ а мә дениетті елдерде халық фольклорын жианп, жарық қ а шығ ару ү рдісі қ олғ а алынды. Біздің зманымызда Еуропа елдерінің Халық шығ армашылығ ы жақ сы зерттелген. Алуан – алуан ө нер тү лері Еуроап елдерінде ерте дамығ ан. Ерте заманғ а халық тық театрлар Герцияда, Римде болғ аны мә лім. Мә дениеттің адан ә рі шырқ ап, дамығ ан кезең і кейінгі капитализм дә уіріне ұ ласады.






© 2023 :: MyLektsii.ru :: Мои Лекции
Все материалы представленные на сайте исключительно с целью ознакомления читателями и не преследуют коммерческих целей или нарушение авторских прав.
Копирование текстов разрешено только с указанием индексируемой ссылки на источник.