Бизнес-жоспар негізгі мақсаты мен тараулары

Бизнес – жоспардың негізгі тараулары мынадай болып келеді:

1. қ ысқ аша суреттеме

2. бизнес пен оның жалпы стратегиясы

3. нарық жә не маркетинг стратегиясы (маркетинг жоспары)

4. ө ндіріс пен пайдалану

5. басқ ару жә не шешім қ абылдау процесі

6. қ аржы жоспары

7. тә уекел факторлары

1. Қ ысқ аша суреттеме.

Бұ л тарау жоспардың маң ызды тарауларының бірі. Қ ысқ аша суреттеме жасауғ а арналғ ан сұ рақ тардың бақ ылау тізімі: бизнес қ ұ рылу жә не ө су кезең дерін суреттейтін қ ысқ аша тарихы, бизнес пен бизнес жү ргізілетін ортаның даму сапаларын қ ысқ аша суреттеу; акциялар мен жауапкершіліктің бө лінісіне қ ысқ аша суреттеме, стратегиялық шешімдер қ абылдауда басшылық тың қ атысуын қ ысқ аша суреттеу (мә селен, қ айта ө ң деу жә не маркенг кезінде ө німнің қ ысқ аша қ ұ ны туралы кө рсеткіштер); ұ сынылатын бизнес-жоспарды қ алай іске асыру қ ажеттілігін сипаттайды. Сонымен қ атар бұ л бө лімде басшылық пен қ ызметкерлер жайлы айтылады – штаттың жинақ талуы, білім дең гейі, бизнестің осы саласындағ ы жұ мыссыздық дең гейі, жинақ талғ ан тә жірибені қ ысқ аша сипаттау (кү шті жақ тарын кө рсетеді).

2. Бизнес пен оның жалпы стратегиясы.

Бұ л тарау компанияғ а мұ қ ият суреттеме беруді қ арастырады. Бизнес пен оның жалпы стратегиясын суреттеуге арналғ ан сұ рақ тардың бақ ылау тізімі: бизнес ұ йымдастыруын, оғ ан қ атысу формасын, директорлар кең есін суреттеу, жоғ ары кә сіби қ ызметкерлер қ ұ рамы мен басқ ару, бизнес мақ сатын суреттеу, экономикалық артық шылық тары қ андай болады. Бизнес стратегиясын суреттеу, қ азіргі таң да бизнес қ ай сатыда тұ р, келесі 3-5 жылда қ андай ө су сатысы болуы мү мкін, ө нім мен қ ызмет ү лгісінің негізгі сипаттамаларын суреттеу (бә секелестермен салыстырғ анда бағ а мен қ ұ н сапасы), бизнестің кез-келген теріс сипаттамалары, олардың жойылу жә не немесе тү зетілу жолдары, ережелері мен оларды сақ тау жолдары, басқ ару стратегиясы мен маркетинг стратегиясын суреттеу, оларды ескеру жолдары, мә селен, шығ ындарды қ ысқ арту ү шін, неғ ұ рлым қ осымша табыс алу ү шін, ө нім сапасы бойынша алдың ғ ы орынды иелену ү шін; нарық тың жалпы суреттемесі; қ андай нарық қ а қ арай ұ мтылу керек, осы бизнес жаң а сұ ранысқ а ие ме немесе қ азіргі сұ ранысты қ анағ аттандырып отыр ма? Кімдер ө німді сатып алады (мысалы, кө терме сатып алушылар, экспортерлер ме); кімдер бә секелестер жә не олардың нарық тағ ы ү лесі қ андай? (олардың кү шті жә не нашар жақ тары).

3. Маркетинг талдауы мен маркетинг стратегиясы бизнестің алдын-ала болжанушы кірісіне бағ а береді.

Бұ л тарау мыналардан қ ұ рылуы тиіс:

- ө неркә сіп секторын талдау, оның қ ұ рылымы бизнестің табысты болуына мол ә сер етеді;

- тұ тынушылар қ ажеттілігін талдау, ө йткені бизнес нақ ты немесе сауда жасаушылардың немесе жеке меншік дү кені бар, ө німді қ айта ө ң деушілер болып табылатын кө терме сауда жасаушылардың жә не тү пкілікті пайдаланушылардың қ ажеттіліктерін қ анағ атандыруы тиіс;

- бә секелестерді талдау;

- кү шті жә не нашар жақ тарды, мү мкіндіктер мен қ ауіптерді талдау (КНМҚ), мұ нда бұ рын суреттелмеген барлық аспектілер ескеріле отырып, қ азіргі нарық қ а талдау жасалады.

4. Ө ндірісі пен пайдалану.

Бұ л сатыда бизнес қ ұ ру, кең ейту жә не қ ұ рылымын ө згерту бойынша шешім қ абылданғ андығ ы, жоспарды іске асыру ү шін уақ ытша жуық кезең белгіленгендігі қ арастырылады. Осы тарауда, ө ндіріс процесі мен жұ мысты ұ йымдастыру мұ қ ият суреттелуі қ ажет, бағ ағ а ә сер ететін барлық факторларғ а кө ң іл бө лінеді. Мұ нда кә сіпорынның даму жоспары, ө ндірістік кә сіпорын мен жабдық тарды сатып алу, ө ндірісі жоспары мен ө німді шығ ару есебі, ө ндірістік факторлар (ө ндіріс процесін іске қ осуғ а арналғ ан барлық қ ажетті шығ ындар), ө ндіріс пен пайдалану жоспары (қ олма-қ ол қ аржы ағ ындарын есептейді), ө ндірістік кә сіпорындарды сатып алу (реконструкция), ө ндірістік факторлар (негізгі шикізат материалдары, энергия, қ ораптау материалы, штаттық қ ызметкерлердің ең бек ақ ысы, техникалық қ ызмет кө рсетуге арналғ ан шығ ындар), Ө ндірістік жоспар (жыл ішіндегі шикізаттар жеткізілімінің ауытқ уы, жыл ішіндегі ө німге тү пкілікті сұ раныс, дайын ө німді сақ тау шарттары, кү тілуші қ олайсыз ауа – райы кезең дері), Сапаны бақ ылау жү йесі; басқ ару жә не шешім қ абылдау процесі (басқ ару тобы маркетинг, қ аржы жә не ө ндіріс саласындағ ы дағ дыларды мең геруі керек, кә сіпорынды басқ арудың ұ йымдық қ ұ рамын схемалық суреттеу, жобағ а қ андай сыртқ ы кең есшілер тартылады? Кә сіпорынды басқ ару жү йесінің тү рлі бө лімшелері арасында жауапкершілікті бө лу.

5. Қ аржы.

Бизнес-жоспарыдың қ аржы бө лімінде келесі негізгі сә ттер бейнеленуі тиіс: пайдалылық (кә сіпорынның бизнеске қ атысушылар ү шін жеткілікті дә режеде тартымды болуына бағ а береді). Қ олма-қ ол ақ ша ағ ыны (осы бизнестегі инвестициялар қ ауіпсіз екенін, қ атысушылардың тиесілі тө лемдердің кестеге сә йкес тө ленуін бағ алауғ а мү мкіндік береді). Жоспарлаудың ұ зақ тылығ ы.

6. Тә уекел факторлары.

Тә уекел ә серін басқ ару бизнесте жолығ атын негізгі тә уекелдерді шынайы бағ алаудан басталады. Тә уекелдің екі тү рі бар. Техникалық тә уекел жә не қ аржы тә уекелі. Техникалық тә уекел (шикізаттың болмауы, ө німнің тө лем сапасы, мемлекеттік нормативтерді сақ тамау, ө ндіріс технологиясы ә сер ететін жаң а сыртқ ы тә уекел). Қ аржы тә уекелдері: сезімталдық (бизнес кө рсеткіштерінің кейбір ө згерістерін тым сезімтал болса, компания басшылық тары оларды ү немі бақ ылап отыруы тиіс. Мысалы, электр немесе шикізат тұ тыну бағ асы 25 процентке ө ссе немесе сату бағ асын немесе ө німді шығ ару кө лемін 20 процентке тө мендету сияқ ты.) пен шығ ынсыздық ты талдауы, пайда мен шығ ын мө лшері едә уір дә режеде сату дең гейіне байланысты, ол ә детте белгілі бір дә лдікте қ иын болжанатын ө лшем болып табылады [1].

Бизнес жоспар кә сіпкерге келесідей сұ рақ тарғ а жауап береді:

- отандық немесе шетелдік нарық қ а шығ у ү шін қ андай ө нім шығ ару немесе қ андай іс-ә рекет тү рімен айналысу керек;

- ұ сынылып отырғ ан ө нім немесе қ ызметке нарық тық сұ раныс қ алай болады жә не ол қ алай ө згеріп отырады;

- бизнес жобаны жү зеге асыру ү шін керекті ресурс жә не оның мө лшері қ андай?

- қ ажетті шикізат қ анша тұ рады жә не тұ рақ ты серіктестерді қ айдан табуғ а болады?

- ө ндірісті ұ йымдастыру ү шін жалпы кететін шығ ын мө лшері;

- жалпы тү сетін пайда жә не оны бизнес жобаның мү шелері арасында қ алай бө лу керек;

- ө німнің немесе қ ызметтің нарық тағ ы бағ асы қ алай қ ойылады жә не оғ ан бә секелестердің ә сері;

- бизнес тиімділігінің кө рсеткіштері қ андай жә не оны қ алай кө теруге болады?

Бизнес-жоспар келесідей проблемаларды шешуге мү мкіндік береді:

- кә сіпорынның нақ ты қ ызмет бағ ыттарын, оның нарық тағ ы мақ саты мен орнын анық тау;

- ұ зақ мерзімді жә не қ ысқ а мерзімді бизнес мақ саттарын, стратегиясын жә не оғ ан қ ол жеткізу тактикасын қ ұ ру, сондай – ақ белгіленген мақ сатта іске асыруғ а жауапты тұ лғ аларды анық тау;

- тұ тынушыларғ а ұ сынылатын туаралар мен қ ызметтердің қ ұ рамы мен кө рсеткіштерін тіркеу;

- нарық ты зерттеу, жарнама жасау, сатуды ынталандыру, бағ а жасалымы, сату арналары бойынша маркетинг жү йесін анық тау;

- басқ аруды ұ йымдастырудың қ ұ рылуын тиімділеу;

- кә сіпорынның қ аржы жағ дайын жә не қ олда бар қ аржы материалдық ресурстардың сә йкестілігін, қ ойылғ ан мақ сатқ а жету мү мкіндіктерін бағ алау [2].

Бизнес – жоспар жасаудың мү мкін мақ саттары:

1.Жаң а коммерциялық ұ жым қ ұ ру.

2.Жұ мыс істеп тұ рғ ан коммерциялық ұ йым шең берінде инновацияларды пайдалану.

3.Жұ мыс істеп тұ рғ ан кә сіпкерлік қ ұ рылымдарда іс-ә рекеттің жаң а тү рлерін жү зеге асыру.

4.Пайдасы аз, шығ ындары жоғ ары кә сіпкерлік бірліктерді қ аржылық қ алпына келтіру

5.Инвесторларды тарту (кридиторларды қ оса: мемлекеттік, коммерциялық)

6.Қ ұ нды қ ағ азда эмиссиясын жасау.

7.Коммерциялық ұ жымның иммиджін сақ тау мақ сатында іә -ә рекеттік жарнамалау.

8.Инвестициялық жобалар тиімділігін негіздеу

9.Территориялардың дамуы (дамудың федеральды – мақ саттық, аймақ тық – мақ саттық бизнес – жоспары).

10.Мемлекеттік кә сіпорындарды жекешелендіру бойынша ұ сыныстарды негіздеу.

11. Жобаларды жою (жабу)

Бизнес-жоспарлаудың фактілік бағ ытына қ арай оғ ан мынадай ақ параттар кіруі қ ажет:

- бизнес- жоспар мақ саттары

- коммерциялық ұ йымның ө ндірістік, материалдық, қ аржылық, ең бектік, сыртқ ы факторлар есебі (ө тіс нарығ ын бағ алау, бағ а дең гейі) т.б. мү мкіндіктерін сипаттау

- материалдық - техникалық жә не қ аржылық қ олдауғ а қ ажеттілік

- кә сіпкерлік іс- ә рекетті басқ ару жү йесі мен оның жү зеге асуына

бақ ылау жасау;

Бизнес – жоспар ә детте мыналардан тұ рады:

1. титулдық бет

2. резюме

3. ү йымның сипаттамасы жә не оның бұ л саладағ ы дә режесі (егер ұ йым

қ ұ рылып, нарық та жү зеге асып жатса)

4. ұ сынылатын жобаның маң ызы, ө німдерді, жұ мыстарды, қ ызметтерді

сипаттау

5. маркетинг стратегиясы

6. ө ндірістік жоспар

7. ұ йымдастырушылық жоспар

8. қ аржылық жоспар

9. қ аржыландыру стратегиясы

Резюме ақ параттық (мә ліметтік) бө лім болып табылады. Ол бизнес жоспардың негізгі идеяларынан тұ рады. Резюмеде сипатталады:

1. болашақ кә сіпкерлік жобаның басты мақ саты

2. ұ сынылатын ө німнің, жұ мыстар мен қ ызметтердің қ ысқ аша сипаттамасы (ө німді, жұ мыстар мен қ ызметтерді ө ндіру мен жү зеге асыру кө лемі, олардың сапалы сипаттамасы мен ерекше белгілері)

3. жобаның соң ғ ы нә тижелері (тү сім, пайда)

4. оның бә секелестік артық шылық тары

5. қ ойылғ ан мақ сатқ а жету жолдары мен ә дістері

6. жобаны жү зеге асыру мерзімі

7. оны жү зеге асырумен байланысты шығ ындар (жеке жә не несиелік қ ұ ралдар)

8. кү тілетін нә тижелер мен тиімділік (салымдардың), яғ ни бө лінген қ аржылардың орнын толтыру, тә уекел дең гейі, жоспарланғ ан нә тижеге жетудің кепілденуі

9. нә тижелерді пайдалану облысы

Коммерциялық ұ йымды сипаттау бө лімінде кә сіпкерлік іс-ә рекеттің қ ысқ аша сипаттамасын, ұ йымдастыру қ ұ рылымын, қ аржылық дә режесі, жә не ұ йымның беделін (абройын) қ ысқ аша айтылуы керек:

1. ұ йымның толық жә не қ ысқ артылғ ан атауы

2. почталық адрес, тіркелген мемлекет, банктегі есептік шот нө мері, банк аты, факс, тел.№

3. ұ йым кө лемі, акционерлік капитал, активтер, айналымдар мө лшері сату кө лемі

4. ұ йым меншігінің сипаттамасы

5. капитал мен бақ ылау сипаты

6. ұ йымның пайда болғ ан жылы мен даму жолу

7. іс-ә рекет саласының тү рі

8. шығ арылатын ө нім мен таратылатын ө німдердің тү рлері, негізгі тауарлар немесе тауарлар топтары мамандандыру бағ ыты

9. экспорт пен импорт номенклатурасы, (атауы) сыртқ ы жә не ішкі нарық тағ ы ұ йымның аталатын орны, сол елдің экспорттағ ы ү лесі

10. ө з операцияларын қ андай банктер арқ ылы орындайды?

11. ұ йымның иесі

12. кә сіпкерлердің ұ лттық одақ тарына енуі

13. басқ а ұ йымдармен ө ндірістік-техникалық жә не басқ а да байланыстары

“Маркетинг стратегиясы” бө лімінің мазмұ ны мынадай болуы мү мкін:

1. бә секелестердің болуы

2. еркін жұ мысшы кү шінің болуы

3. материалдарды, конструкцияларды, қ ұ рылыс машиналарды, автотранспорт т.б. тү рлерін табу

4. тапсырмаларды алу жағ дайларын талдау

5. келісімдік бағ а тү рін бекіту

6. иновациялық іс-ә рекет

Инновациялық іс-ә рекет деп – жаң а ғ ылыми, ғ ылыми – техникалық

жә не олардың эканомиканың материалдық саладағ ы таралуымен

байланысты іс-ә рекет деп тү сіндіріледі.

Экономикалық ә дебиетте инновациялық кә сіпкерліктің ү ш негізгі тү рін кө рсетуге болады:

- ө нім инновациясы

- технологиялар инновациясы

- ә леуметтік инновациялар

Ө нім инновациясы тү сінетін тү сімнің жоғ арлауын, нарық тағ ы ү лесінің кең еюін, клиентураның сақ талуын, мә ртебенің (престиж) жоғ арлауын қ амтамасыз етеді.

Технологиялар инновациясы ең бек ө німділігін жоғ арлатуғ а, ресурстардың экономикасына, компаниялық ұ йым пайдасын жоғ арлатуғ а мү мкіндік береді, қ ауіпсіздік техникасын жү зеге асыруғ а, фирмашілік ақ параттық жү йелерді тиімді пайдалануғ а мү мкіндік береді. Ә леуметтік инновациялар компаниялық ұ йымның гуманитарлық саласының жоспарлы тү рде жақ саруының жалпы процесі. Ол нарық тағ ы жұ мысшы кү шінің мү мкіндіктерін кең ейтіп, ұ йым персоналын қ ойылғ ан мақ сатқ а жетуге бейімдейді.
Инновациялардың дамуының қ орғ аушы кү ші нарық тық бә секелестік болып табылады. Тиімді инновацияларды мең герген коммерциялық ұ йымдар ө ндіріс шығ ынын тө мендетуге соғ ан сә йкес таралатын ө німдердің жұ мысын, қ ызметінің қ ұ ның тө мендетуге мү мкіндік береді.Нә тижесінде кә сіпкерлік қ ұ рылым басқ а ұ йымдармен бә секелестіктеріндегі позициясын бекітеді.
Инновациялық ә рекеттің тү пкі мақ саты- жаң а ө німдерді игеру, оның пайдалы ө ндіріс инновациялық іс-ә рекет ұ жының маркетингтік іс-ә рекетінің бө лігін қ ұ райды.

Инновациялық іс-ә рекеттерінің негізгі мақ саттары:

1. жаң а ө нім тү рлерін мең геру

2. жаң а материалдарды пайдалану

3. жаң а технологияларды мең геру

4. жұ мыстарды жақ сарту, қ азіргі заманғ а сай

5. жаң а тауарларды енгізу

6. жаң а нарық ты бекіту

“Ө ндірістік жоспар” бө лімінің басты мақ саты – ө німдердің жұ мыстардың қ ызметтерді шығ арудың жоспарланғ ан кө лемін қ ажет мерзімге, талапқ а сай сапамен ө ндіруге мү мкіндігі бар екенін кө рсету.

Мына сұ рақ тар қ амтылады:

1. коммерциялық ұ йымның жұ мыс істеу процесінің сипаттамасы

2. тапсырыстар сипаттамасы жә не оның қ алыптасу принциптері

3. негізгі фондтар

4. негізгі материалдық ресурстарды алу жағ дайы

5. жеткізіп берушілер абройы, олармен жұ мыс істеу тә жірибесі

6. техникалық жылжу (даму) бойынша шаралар

7. сапалы бақ ылау формалары, бақ ылауды қ амтамасыз ететін шығ ындар

8. қ оршағ ан ортаны қ орғ ау жү йесі, қ алдық тарды пайдалануды асыру[3].