Стратегия түсінігі. Стратегияның жіктелуі

Стратегия - кә сіпорынның мақ сатқ а жетуіне арналғ ан біріккенә рекеттер ү лгісі. Негізгі қ ызмет бағ ыттарын анық тайтын шешімқ абылдау ережелерінің жиынтыгы стратегияның мазмұ ны болыптабылады.

Ә дебиеттерде стратегия ү ғ ымына бір-біріне қ арама-қ айшыекі тү рлі кө зқ арас беріледі. Бірінші жагдайда, стратегия – кейбірмақ саттарга жетудің ұ зақ мерзімді нақ ты жоспары, ал стратегияныә зірлеу — кейбір мақ саттарды табу жә не ұ зақ мерзімді жоспардық ұ растыру ү рдісі. Мү ндай қ ө зқ арас арқ ылы болып жатқ ан барлық ө згерістерді болжауғ а болады, ортадағ ы ү рдістер детерминанттысипат алады жә не бақ ылау мен басқ аруғ а бағ ынады деген қ ағ идағ асү йенеді [1].

Екінші жағ дайда, стратегия деп ортағ а, қ ұ ралдарғ а, оның ә рекетететін қ ызметіне, ө ндіріс ішіндегі қ арым-қ атынас жү йесіне, соныменқ атар кә сіпорынның қ оршағ ан ортадағ ы алатын орнының кә сіпорындамуындағ ы нақ ты бағ ытына байланысты ұ зақ мерзімде сапалыанық талуын айтамыз. Мұ ндай кө зқ арас тү рғ ысынан стратегиянытаң далғ ан қ ызмет бағ ыты жә не алдына қ ойғ ан мақ сатына жетудіұ йымдастыруғ а алып келетін фукцияландыру ретінде қ арауғ а болады.

Іскерлік ө мірде стратегия ү ғ ымы ұ йым мақ сатына қ алай жетеді, алдында тұ рғ ан мә селелерді қ алай шешудің жә не оғ ан қ ажеттішектеулі ресурстарды қ алай бө лудің жалпы тұ жырымдамасы ретіндетү сіндіріледі. Мұ ндай тү жырымдама (екінші типті стратегияғ асә йкес келеді) бірнеше ә лементтерді біріктіреді. Ең алдымен, оларғ амиссияны, жалпы ұ йымдастырушылық жә не ө зіндік мақ сатгардыбіріктіретін мақ саттардың жү йесі кіреді. Стратегияның басқ а ә лементі-алғ а қ ойғ ан мақ саттарғ а жетуге бағ ытталғ ан саясатгың немесенақ ты ұ йымдастырушылық ә рекеттер ережелерінің жиынтығ ы [3].

Жалпы жағ дайда кә сіпорында стратегияның мынадай негізгі тө рт тү рі

ә зірленіп, жү зеге асырылуы мү мкін:

- дамудың шоғ ырландырылғ ан стратегиясы - нарық та алатынорынды кү шейту стратегиясы, нарыкты дамыту стратегиясы, ө німдідамыту стратегиясы;

- дамудың біріктірілген стратегиясы — кері сатылық бірігудің жә неілгерілеуші сатылық бірігудің стратегиясы;

- дамудың ә ртараптандырылган стратегиясы – орталық танғ анжә неқ ө лденең ә ртараптандыру стратегиясы;

- қ ысқ арту стратегиясы - жою стратегиясы, «егісті жинау»стратегиясы, шығ ындарды қ ысқ арту стратегиясы.Кез келген стратегияда менеджер ұ зақ мерзімде реттелгенжә неү йлестірілген мақ сатқ а жетуді қ амтамасыз ететін, бір-біріменбайланысты шешім қ абылдай алатын жалпы қ ағ идаларды косады.

Мұ ндай қ ағ идалар тө рт топқ а бө лінеді:

1. Фирманың қ азіргі жә не болашақ тағ ы қ ызметін бағ алаукезінде қ олданылатын ереже. Бағ алау ө лшемдерінің сапалық жағ ынбағ дарлау, ал сан жағ ынан мазмұ нын тапсырма деп атайды.

2. Фирма ө німінің тү рі мен оны ә зірлеу технологиясын, ө зө німдерін қ айда жә не кімге ө ткізетінін, бә секелестерден қ алай асыптү суге болатынын жә не оның сыртқ ы ортамен қ арым-қ атынасынбелгілейтін ереже. Мұ ндай ережелердің жиынтығ ы ө німнің нарық тық стратегиясы немесе бизнес стратегиясы деп аталады.

3. Ұ йым ішіндегі орнатылатын тә ртіп пен қ арым-қ атынастардыреттейтін ереже. Оларды ұ йымдастыру тү жырымдамасы деп театайды.

4. Фирманың кү нделікгі қ ызметін ереже бойынша жү ргізу негізгіжедел тә сілдер деп аталады.

Басқ ару стратегиясында стратегиялардың кө птү рлілігі жіктеугеелеулі тү рде қ иындық туғ ызады. Топтастырылғ ан сипаттамалардың ішінде ең маң ыздылары мыналар:

- шешім қ абылдау дең гейі;

- бә секелестердің басымдық тарының базалық тү жырымдамасына жетуі;

- саланың ө мірлік циклінің сатысы;

- ұ йымның салалық орнының салыстырмалы кү ші.

Бә секелестік кү ресті ү йымдастырудағ ы «қ ызбалық тың»дең гейі. Мысалы, стратегиялардың шешімді қ абылдау дең гейіне байланысты жіктеледі:

- корпоративті;

- іскерлік;

- функциялық;

- оперативті (кейде функң иялық пен бірге қ олданады).

Стратегияны таң дау ұ йымның балама бағ ыттарының дамуын бағ алау жә не ең тиімді стратегиялық баламалардыжү зеге асыру мен таң дауды болжауды зерттейді. Осы жердеболжаудың сандық ә дістері мен балама даму кө ріністерін ә зірлеуді, портфельді талдауды қ амтитын арнайы қ ұ ралдарқ олданылады.Ә леуметтік саланын компанияның саяси тартымдылығ ы мү мкіндіктеріазаматтык мен бә секелестік реттеуші денгейінормалар. Компанияның стратегиялық жай-кү йі, компанияның жеке ұ мтылыстары, жалпыкү ші мен бизнес философиясы, кұ ндылык-ә лсіздіп, бастамашы тар менбә секелі басшылардын корпорабасымдық тар этикалық кағ идалары типті мә дениет [3].

Стратегияны жү зеге асыру дегеніміз - орта жә не ұ зақ мерзімдідеп қ арастыруғ а болатын бағ дарламаларды, бюджетті, тә ртібін ә зірлеуарқ ылы іске асыру. Стратегияны жү зеге асыру ү рдісінде ә рбір басшылық ө зінің алдына қ ойғ ан міндеттерді шешіп, бекітілген фукцияларды іскеасырады. Соң ғ ы шешімді ең жоғ арғ ы басшы қ абылдайды. Стратегияныжү зеге асыру барысында оның қ ызметі бірізді бес кезең нен тү руымү мкін:

Бірінші кезең: орта жағ дайын, мақ сатты жә не дайындалғ анстратегияны терең зерттеу. Бұ л кезең де мынадай мә селелер шешіледі:

- ұ сынылғ ан мақ саттарды, ә зірленген стратегияларды тү зетужә не олардың ө зара сә йкестіктерін, сонымен қ оса қ оршағ ан ортажағ дайларының мазмұ нын анық тау;

- стратегияны жү зеге асыру ү рдісіне дайындық мақ сатынакә сіпорын кызметтері мақ сатының мә ні мен стратегиялық жоспаридеясын енгізу.

Екінші кезең: кә сіпорынның қ олда бар ресурстарын тиімдіпайдалануғ а байланысты шешімдер кешенін ә зірлеу. Бұ л кезең дересурстарды бағ алау, оларды бө лу жә не жү зеге асырылатынстратегиямен сә йкестендіру жү ргізіледі. Ол ү шін ресурстардың дамуынаСыртқ ы Стратегия- Компанияның жә не ішкінақ ты жайфакторбаламалар кү йін таң дау толық тайстратегиямен жауап беретінә сері бағ алау стратегиятуралы ә зірлеу.

Ү шінші кезең де жогары басшылық ағ ымдағ ы ұ йымдастырушылыкқ ұ рылымына ө згерістер енгізу туралы шешім қ абылдайды [7].

Тө ртінші кезең де стратегияны жү зеге асыру ү шін кә сіпорынғ аміндетті тү рде қ ажетгі ө згерістерді енгізу тү рады. Ол ү шін қ арсы тұ румү мкіндіктерінің жоспары қ ұ рылады. Жү ргізілетін ө згерістерді бекітумен нақ гы қ арсы тү руды ең тө менгі шамағ а дейін азайту немесе жоютуралы шаралар кешені жасалады.

Бесінші кезең де жаң адан пайда болғ ан жағ дайлар талап ететінболса, стратегиялык жоспарга тү зетулер жасалады. Стратегияны жү зегеасыру нә тижелері бағ аланады жә не алдың ғ ы кезең дерге тү зетулер жасайотырып, кері байланыс жү йесі арқ ылы ұ йымның қ ызметін бақ ылау іскеасырылады.