Туристік қызметті ұйымдастырудың теориялық-әдістемелік негіздері

Туристік қ ызметтердің ұ йымдастырылуы мен оларды жетілдірудің ұ тымды жолдарын қ арастыруда, іздену жұ мысымызды туризм нарығ ындағ ы кә сіпкерлік субъектілердің туристік қ ызметтер кө рсетуге деген казіргі қ атынастарынан бастадық.

Ө кінішке орай, Қ азақ стан жә не дамығ ан еуропа нарығ ында да туризмде кө рсетілген қ ызметтің сапасына кө п кө ң іл бө лінбейді. Туризм саласында кә сіпкерлер ө з тә жірибелеріне жә не жұ мыс ө тіліне сү йене отырып, іс ә рекет жасайды. Кө птеген туристік кә сіпорындар осы саладағ ы тү бегейлі ғ ылыми зерттеулерсіз жә не сапалы іс-шараларсыз пайдаларын жоғ арылатуғ а мү мкіндіктері болмай, клиенттері мен қ ызмет ө ндірісінің кө лемін кең ейте алмады. Туризм саласындағ ы жоғ ары дең гейдегі сұ раныстың пайда болуы осы саладағ ы ғ ылыми зерттеулер мен басқ а да іс-шараларды жоспарлауғ а кө п кө ң іл бө лу керектігін негіздеді.

Туризм индустриясы кө птеген шағ ын жә не орта кә сіпорындармен сипатталады. Олардың қ азіргі кезде кажетті зерттеу қ ұ ралдары, «ноу-хау», немесе тә жірибелі жұ мыстарды атқ аруғ а жұ мысшыларды жалдайтын қ аражаты жоқ. Олар тек қ ана жарнама жү ргізуді, ө ткізуді жә не нарық ты зерттеу мен ө німді жетілдіру ә рекеттерін жасайды. Бұ л қ ызмет кө рсетудің кө птеген салаларында колданылады. Бә секенің кү шеюі жә не клиенттердің талаптарының кө беюі туристік ұ йымдардың кө пшілігі ү шін маркетингті қ олдануына алып келеді, яғ ни бә секелік кү ресте жетістікті қ амтамасыз ету жә не сыртқ ы орта ө згерістеріне бейімделуі ү шін стратегиялык маркетингтік жоспар қ ұ рады.

Туризм саласының дамуы мен туристік қ ызметтерді, олардың мемлекеттік реттелу мә селесін зерттеуші ғ алымдардың пікірлерін жалпылай келе, біздің кө зқ арасымыз бойынша: «Туризмді дұ рыс ұ йымдастыру - нарық тағ ы кә сіпорынның мінез-қ ұ лқ ының тұ жырымдамасы, стратегиясы жә не тактикасы. Туризмді дұ рыс ұ йымдастырудың мақ саты - сатып алушылардың қ ажеттіліктерін қ анағ аттандыру жә не осының негізінде оның ө суі мен мол пайда табу мақ сатына жетуін кө здейді» - деп тұ жырымдауғ а болады.

Зерттеу жұ мысымызда туризмді ұ йымдастырудағ ы шет елдік тә жірибеге талдау жасай отырып, ұ йымдастырудың екі ү лгісін бө ліп қ арастырдық. Яғ ни, туризмді ұ йымдастырудың еуропалық жә не азиялық ү лгілері.

Туризмді ұ йымдастырудың еуропалық ү лгісі ә лемге ә йгілі курорттарымен танымал Италия, Испания жә не Франция елдерінде қ олданылады. Бұ л елдердегі туризмді дамыту мә селелері кө п салалы министрлік дең гейінде шешіледі. Туристік саламен айналысатын министрліктің бө лімі мемлекеттік реттеу бойынша мынадай іс-шаралар жү ргізеді: нормативтік-қ ұ қ ық тық негізін дайындайды, осы саладағ ы халық аралық ынтымақ тастық ты дамыту мә селелерімен айналысады, статистикалық мә ліметтерді ө ң дейді, аймақ тардың осы бағ ыттағ ы қ ызметтерін реттейді, осы салағ а қ атысты кө рмелер ұ йымдастырады жә не шет елдердегі туристік ө кілдіктерді басқ арады.

Дамығ ан еуропалық елдердегі мемлекеттік туристік ә кімшілік жергілікті басқ ару орындарымен жә не жеке бизнеспен бірлесе отырып тірлік жасайды. Ал, бұ л ө з кезегінде туризмді дамытудағ ы мемлекеттік бағ дарламалардың міндеттерін шешуде жеке қ аржылық ресурстарды тартуғ а мү мкіндік береді. Бұ л саясаттың нә тижесі ретінде туристік қ ызметтерді реттеудегі аралас (мемлекеттік-жеке) меншікті институттарды алуғ а болады.

Туризмді басқ арудың мұ ндай жү йесінің арқ асында, аталғ ан елдер жоғ ары индустриялы туризмі бар ә лемдік туристік орталық тарғ а айналып отыр. Бұ л елдердегі туризмнен келетін кірістер бюджеттің маң ызды баптарына кіреді.

Туризм дамуының бастапқ ы кезең інде мемлекеттік басқ ару органдарының маң ызы ү лкен. Оның себебі, алғ ашқ ы кезең де туристік саланың инфрақ ұ рылымын жасау ү шін қ уатты қ аржылық салымдар қ ажет болады. Мұ ндай қ аржылық кө мекті тек мемлекет бере алады. Мемлекетке кірістер ә келе бастайтын жоғ ары дамығ ан жә не бә секелестік мү мкіншілігі ү лкен туризм саласы қ алыптасқ аннан кейін, мемлекеттік органдар негізінен туризм дамуын реттеуші қ ызметіне ауысады.

Туристік индустрияны ұ йымдастырудың азиялық ү лгісі Тү ркия, Египет, Тунис, Марокко жә не Қ ытай елдерінде таралғ ан. Бұ л ү лгідегі елдерде туристік саланы ұ йымдастыру мен басқ ару беделді ә рі кү шті министрлікке жү ктелген. Бұ л елдерде туризм экономиканың басым бағ ыттарының бірі болып саналады. Мемлекеттің кө мегінің нә тижесінде аталғ ан елдерде туризм мен курорттар жоғ ары ырғ ақ пен дамуда.

Қ азіргі жағ дайда Қ азақ стан ү шін ә лемдік туристік қ ауымдастық та ө з орнын табудың мү мкіндігі туып отыр. Бұ л мақ сатқ а жету ү шін мемлекет осы саланы ұ йымдастыру мен басқ аруды ө з дең гейінде жү ргізуі керек. Қ азақ стан ө зінің туристік ө німімен халық аралық нарық қ а шық қ анына кө п уақ ыт болғ ан жоқ. Сол себептен, қ азақ стандық туристік ө нім ө зінің ө мір сү ру шең беріндегі енгізу кезең інде тұ р. Бұ л кезең де туристік қ ызметтердің сапасын кө теруге қ ажетті табиғ и жә не экономикалық ә леуеттердің дең гейін кө теру керек.

Айтылғ ан мә селелерді қ орыта келе, туристік қ ызметтерді ұ йымдастыру мен реттеу жағ дайларын, туризмнің экономикалық дамудағ ы қ ұ ндылығ ын, кемшіліктерін жә не мү мкіндіктерін бағ алаудың шетелдік тә жірибесін кешенді шолу, отандық туризмді дамытудың талдамалық негіздерін жасауғ а мү мкіндік беретіндігін атап ө туге болады.