Моторлы алалиясы бар балаларды оқыту процесінде ойынның рөлі

Алалиясы бар балаларды сауат ашуғ а ерте жастан, ү йретеді, себебі ол оның

сө йлеу мү мкіндіктерін кең ейтеді. Оқ ылғ ан немесе жазылғ ан материал есінде

тез сақ талып тез бекітіледі жә не сө йлеу ә рекетінің қ алыптасуын қ амтамасыз

етеді. Сауат ашу балағ а сө здермен фразалардың қ ұ рылымын мең геруге

кө мектеседі, оқ у мен жазу арқ ылы ол ө зінің сө йлеу тілін қ адағ алап тү зете

алады. Мұ ндай балалармен сауат ашу кезең і ұ зақ қ а созылып арнайы

тә сілдерді қ олдануды талап етеді. Жазбаша сө йлеу тілін мең гергенде екінші

реттегі дисграфиямен дислексия анық талады.

Мектеп жасындағ ы алалиясы бар балаларғ а оқ ытуды ерекше ұ йымдастыру

қ ажет. Ол сө йлеу тіліның ауыр бұ зылыстары бар балаларғ а арналғ ан мектеп

жағ дайында іске асырылады. Ана тілін оқ ыту арнайы бағ дарлама бойынша

жү ргізіледі. Арнайы мектепте балалар оқ ытумен тә рбиелеумен қ амтамасыз

етіледі, алайда сө йлеу тілі дамуының терең зақ ымдануы олардың ауызекі сө з

арқ ылы қ атынас жасауын шектеп ғ ылымдар негіздерін мең геруде

айтарлық тай кедергі жасайды.

Сө йлеу тілі жең іл тү рде дамымағ ан балалар жалпы білім беру

мектептерінде оқ ып, логопедиялық пунктте сабақ алғ анғ а мү мкіндіктері бар

болғ анымен қ иналады. Логопедиялық сабақ тарда балалардың сө йлеу тілі

дамуындағ ы жеткіліксіздіктері толық тырылады, сө йлеу тілінің жалпылама

функциясымен қ арым-қ атынас функциясын жетілдіру бағ ытында жұ мыс

жү ргізіледі. Кейбір оқ ушыларда оқ у қ иындық тарының жә не оқ удағ ы

сә тсіздік жағ дайлары салдарынан оқ уғ а деген кері кө зқ арасы пайда болады,

сондық тан логопедиялық сабақ тарда олардың таным белсенділігі мен оқ у

ә рекетін дамытуғ а ынталандырылады.

Балаларды мектепте оқ уғ а дайындау ү шін арнайы мектепке дейінгі жә не

медициналық мекемелер (логопедиялық топтар немесе сө йлеу тілі

бұ зылыстары бар балаларғ а арналғ ан балабақ шалар, стационарлар,

санаторийлер) ұ йымдастыру қ ажет. Ә рбір мекемеде балалардың сө йлеу

тілін қ алыптастыруғ а бағ ытталғ ан медициналық -педагогикалық

қ ызметкерлердің бірлескен жұ мысы жү ргізіліп біркелкі сө йлеу тә ртібі

қ амтамасыз етеледі. Тә рбиешілер логопедиялық жұ мысқ а дайындық ты

жү ргізеді немесе оны бекітеді (тү сініктерді қ алыптастыру, сө з қ орын

молайту, сө з орамдарын дамытып анық тау, байланыстырып сө йлеуін дамыту

т.б.). Логопедиялық сабақ тарда балалар сө зжасам сө зө згерту модельдерін,

сө йлем қ ұ рау мен байланыстырылғ ан мә тінді практикалық тү рде мең гереді.

Олардың фонематикалық қ абылдаумен дыбыстық талдауы

қ алыптастырылады.

Мұ ндай баланың сө йлеу тілін дамытудың тиімді кө зі - олардың

қ алыпты, жақ сы сө йлейтін адамдармен қ атынасқ а тү суі болып табылады.

Қ атынас сө йлеу тілі дамуы дең гейімен таным белсенділігін белгілейтін

сө йлеу тілі дамуының бір ғ ана факторы болып есептелмесе де, аса тиімді

мү мкіндіктері мен тұ лғ а ерекшеліктерін ескеріп жұ мыс жеке де жү ргізіледі.

Жұ мыстың дифференциалды тә сілдері тү зету ә серін ө те нә тижелі етеді.

Балалар сө йлеу дағ дыларын оқ ыту мен тә рбиелеудің жағ дайлары

бірдей болғ ан кү нде де біркелкі тү рде мең гермейді. Авторлар алалияны

тү зетудің ә ртү рлі мерзімін атайды: біреулері бірнеше ай жеткілікті десе

(Либманн, 1924), басқ алары жұ мыс жылдар бойы жү ргізілуі тиіс жә не де

болжам айту қ иын дейді (М. В. Богданов-Березовский, 1909). В. К.

Орфинская мен Л. В. Мелехованың пікірі бойынша, жұ мыстың басталу

мерзімі жә не ұ зақ тығ ы туралы мә селе, сө йлеу тілінің дамымауының

сипатына жә не дең гейіне, баланың жеке ерекшеліктеріне қ арай жә не басқ а

факторларды ескеріп, ә рбір жағ дайда жеке шешілуі қ ажет.

Жұ мысты бастауғ а ең жағ ымды жас, ол 3-4 жас, балада білім алуғ а

деген қ ұ штарлығ ы пайда болады, жұ мысқ а қ ажетті белсенділік, саналылық,

қ ызығ ушылық, сын кө збен қ араушылық кезі басталады.

Алалияда жағ ымды динамика келесі факторлады ескергенде айқ ындалады:

сө йлеу тілінің дамымауын ерте анық тау, екінші реттегі ауытқ улардың

уақ ытылы алдын алу, қ алыпты онтогенезді ескеру, лексика-грамматикалық

жағ ының жетілмеуін ескеріп сө йлеу тілінің барлық компоненттеріне жү йелі

тү рде ә сер ету, балаларғ а дифференциалды тү рде қ арау, сө йлеу тілін

қ алыптастырумен қ атар сенсорлы-интеллектуальды жә не аффективті- ерік

аясына ә сер ету, сө йлеу процестерін, ойлауын жә не таным белсенділігін

бірге қ алыптастыру жә не т.б.

51. Алалиясы бар балаларда сө здің буындық қ ұ рамын дамыту (А. К. Маркова бойынша)

• 1 топ - екі ашық буыннан тұ ратын сө здер (бала, ана)
• 2 топ- ү ш ашық буыннан тұ ратын сө здер (қ араша)
• 3 топ- бір буынды сө здер(ү й)
• 4 топ- бір ашық жә не бір жабық буыннан тұ ратын сө здер(кө лік)
• 5 топ- сө здің ортасында қ атар келген екі дауыссыз дыбыстар бар сө здер(парта)
• 6 топ- екі бітеу буыннан қ ұ ралғ ан сө здер(қ ақ пақ)
• 7 топ- екі ашық жә не бір бітеу буыннан қ ұ ралғ ан сө здер(балапан, телефон)
• 8 топ- сө здің басында екі дауыссыз қ атар келген бір буынды сө з(шкаф)
• 9 топ- сө здің соң ында екі дауыссыз қ атар келген бір буынды сө з (қ ант)
• 10 топ- тө рт ашық буыннан қ ұ ралғ ан сө здер