Алалиясы бар балаларды тексеру ерекшеліктері

Тексеру кезінде алалиясы бар балаларды сө йлеу тілінің басқ а бұ зылыстары бар балалардан ажыратуғ а кө мектесетін факторлар қ атары ескеріледі. Анамнезді жинағ анда былдырдың жоқ тығ ы немесе шектеулігі назар аудартады. Ата-аналар баланың ү ндемейтіндігі туралы айтып, тү сінетін, бірақ сө йлескісі келмейтінің атайды. Қ атынасқ а тү су мү мкіндігінің жоқ тығ ын ата-аналар кейбір жағ дайларда жалқ аулық деп бағ алайды.

Сө йлеу тілінің орнына қ атынастың эмоциональды жағ ынан кө терің кі тү рінде олар ым-ишара мен мимиканы қ олданады. Алғ ашқ ы сө здері кеш пайда болады, фразалық сө йлеутілі кө п жағ дайда 5—6 жастан соң қ алыптаса бастайды. Ата-аналары баланың сө йлеу тілі кешігіп дамығ анымен басқ а жағ ынан жақ сы жетілген дейді.

Тексеру ә деттегідей баламен бір рет кездескенмен шектелмейді, ә сіресе, егер ол кішкентай болып сө йлеуге ынтасы жоқ болса. Ол басталғ ан логопедиялық жұ мыспен бірге жалғ аса береді.

Баланың қ арым-қ атынасқ а қ алай тү сетіні белгіленеді, онда жалпы жә не сө йлеу тіліне қ атысты кері реакцияларының бар-жоғ ы, олар неде

байқ алатыны, жә не қ алай жойылатыны айқ ындалады. Сабақ тардың барысы

мен материалына баланың кө зқ арасы қ андай екеніне, оның ө згерген жағ дайғ а

деген реакциясына назар аударылады. Ө з жағ дайына, сө здік немесе сө зсіз қ атынас жасау мү мкіндігіне баланың сынмен қ арауы немесе байқ амауы, қ атынасқ а ұ мтылуы жә не ө з сө йлеу тілін тү зетуге қ ұ штарлығ ы белгіленеді.

Ойын, ойыншық тар, кітаптарғ а, оқ у дағ дылары мен біліктеріне деген қ ызығ ушылығ ы айқ ындалады; тексеру кезіндегі баланың белсенділігі мен жұ мыс істеу қ абілеті ескеріледі; ойын жә не оқ у ә рекетінің сипаты анық талады (бала ойынды жалғ астыра алама, ойын ә рекеттеріне еліктей ала ма, тапсырманы орындай ала ма, оқ уғ а мү мкіндігі қ андай дең гейде т. б.). Пішін, кө лем, заттардың орналасқ ан жері туралы білім, тү сінік қ оры анық талады.

Сө з қ орын, сө йлеу тілінің грамматикалық қ ұ рылымын, фонетика-фонематикалық жағ ын тексеру ү шін логопедиядағ ы жалпы қ олданыстағ ы тексеру сызбасы жә не арнайы дайындалғ ан қ ұ ралдар, сө йлеу жаттығ улары, сө зжасам сө зө згертуге арналғ ан тапсырмалар қ олданылады. Балаларды, ә ртү рлі ә рекет жасау барысында ұ зақ уақ ыт динамикалық тексеру қ ажет. Тү сіну мен есту қ абілетінің қ алпы анық талады, ол сенсорлы алалиясы бар балаларды нашар еститіндермен естімейтіндерден жә не сө йлеу тілін қ абылдауы бұ зылғ андардан ажырату маң ызды. Гнозис пен праксис ерекшеліктері анық талады. Латералитаның (латерализация – жұ п

ағ заларының оң -солының ү стемділігі) нақ тылығ ына, қ олдың ұ сақ

моторикасының жағ дайына жә не жалпы қ озғ алыс аясына назар аударылады.

Практикалық дағ дыларды мең геру дең гейі айқ ындалады: ө з-ө зіне қ ызмет

кө рсету, тұ рмыстық ә рекеттер, заттық -тә жірибелік ә рекет.

Арнайы ойын жаттығ улары арқ ылы артикуляциялық моторика— жеке қ имылдарды орындау білігі, артикуляциялық қ алыптарды сақ тай алуы, кезектіліктегі қ имылдарды орындауы, ауысуы, баланың артикуляциялық қ имылдарғ а еліктеу мү мкіндігі, жә не сө здермен сө з тіркестерін қ айталау мү мкіндіктері тексеріледі.

Сө йлемейтін балаларды тексеру қ иынғ а тү седі, сө йлеу тлінің қ орытындысын тек қ ана оларды динамикалық тү рде бақ ылау барысында ғ ана шығ аруғ а болады. Дифференциальды диагностика алалияны сө йлеу тілінің уақ ытша тежеліп дамуынан, дизартриялық бұ зылыстардан, есту қ абілетінің бұ зылыстарынан жә не ақ ыл ойы кемістігінен ажыратуғ а мү мкіндік береді.