Жұмыстың орындалу реті.

Жұ мыс бірнеше кезең дерден тұ рады.

I. Егу материалын дайындау.

As.niger бастапқ ы дақ ылды сусло-агары бар 6 пробиркағ а егеді – бұ л бірінші кварталды кезең. № 1 пробирка екінші кварталдық егуді қ айтадан 6 пробиркағ а егу ү шін қ олданылады; № 2 – мұ ражайда қ алады; № 3 – туындалғ ан споралық егу материалының ү ш стадиясы ү шін 6 пробиркағ а қ айта егуге қ олданылады; № 4 – споралардың ү шстадиялы кө беюі кезінде қ айталап егу жағ дайында пайдаланады; № 5 жә не № 6 – жұ мыс штамның кварталды ауыстырылуының микробиологиялық жә не биохимиялық бақ лауы ү шін пайдаланылады.

Ескі дақ ылды ауыстыру қ ажеттілігі, жұ мыс дақ ылда белсенділігі тө мен жә не лимон қ ышқ ылының биосинтезінің белсенділігінің тө мендеуімен туындайды.

Егу материалының кө беюінің бірінші сатысы қ иылғ ан сусло-агарда жү ргізіледі (а сатысы). Кварталды егу №3 пробиркасынан алынғ ан алты пробирканың кез келгені егу материалын алуғ а бастапқ ы болып табылады. Одан қ иылғ ан сусло-агардың 12 пробиркасын алады, 32 ^оС-де термостатта ү ш тә улік инкубирлейді.

Жұ мыстық мақ саттағ ы егудің осы 12 пробирка ішінен № 1 пробиркасы дә л сондай 12 пробиркағ а келесі егуге пайдаланылуы мү мкін; № 2 мұ ражайда сақ талады; № 3 – Б стадиясының конустық колбаларын егуге жұ масалады; № 11 жә не № 12 биохимиялық анализ жасауғ а тү седі. Егілу аяқ талғ ан соң барлық пробиркадан микробиологиялық бақ ылау ү шін ө лшенді алынады, ол ү шін егіндіні Петри ыдысындағ ы орта бетіне жағ ады.

Егу материалының кө беюінің екінші сатысы (Б сатысы).

1 кг 3-5% уыт сусласына (стандартты сусланы араластыру жолымен дайындалады) сұ йық қ оректік орта (Журавского-Терентьевой): 2 г NH₄Cl; 0, 25 г KH₂PO₄; 0, 25 г MgSO₄ ^.7H₂O; 0, 0125 г FeSO₄ ^.7H₂O қ осады. Ортаны сыйымдылығ ы 1 – 3 л, қ абаты 1 см конустық шыны колбаларғ а қ ұ йяды да автоклавта 1 атм-да 30 мин аралығ ында стерильдейді.

А сатысының 12 – 16 тә улі жастағ ы пробиркалы дақ ылдары (3 – 10 пробиркалары) конустық колбағ а қ оректік орталарды егу ү шін қ олданылады. А стадиясының ә р пробиркасынан, ә рқ айсысының табанының ауданы 2 см² екі ү ш литрлік колбаларғ а егеді. Колбаларды егіп болғ ан соң 3 – 4 тә улік аралығ ында термостатта 32 ^оС температурада ұ стайды, сосын 4 – 6 тә у бө лме температурасында (немесе 6 – 11 тә улік 5 ^оС температурада мұ здатқ ышта) ұ стайды. Конустық колбаларда ө сірілген споралық плёнкалар (Б сатысы) 7 – 15 тә у егуден кейін келесі В сатысы ү шін жұ мсалады. Стерильді жағ дайда плёнкаларды пинцетпен тегіс кюветталарғ а ауыстырады да кептіргіш шкафта кептіреді. Сосын қ ұ рғ ақ конидиилерді шаң сорғ ыш типті арнайы қ ұ рылғ ымен жинайды82 штамм мицелиінің екі пленкасынан шамамен 1 г конидий жинайды.

Ү шінші саты (В). В сатысында арнайы жазық 1000 мл сыйымдылық тарғ а қ ұ йылғ ан, сосын автоклавт 1 атм стерильденілген Журавский ортасын қ олданады (тығ ыздығ ы 7% 10 г/л уыт суслосы NaCl + 1 г/л мочевина). 4 – 5 тә у аралығ ында 32 ^оС температурада егеді, одан соң қ олданғ анғ а дейін 10-12 ^оС жоғ ары емес температурада сақ тайды.

10 – 15 тә у В сатысының споратасығ ыш плёнкаларын қ ұ рғ ақ спораларды дайындау ү шін қ олданады. Ол ү шін пленка саң ырауқ ұ лақ тарын 36 – 38 ^оС температурада 4 – 5 сағ ат кептіреді де спораларды жабық сыйымдылық тарғ а (бюкс) жинайды.

II. Лимон қ ышқ ылын алу сатысы.

II. а. Беттік культивирлеу ү шін сыйымдылығ ы 0, 5 л, табан ауданы 0, 8 дм² конустық колбалар қ олданылады, оларғ а 160 мл-ден қ ұ рамы, г/л: сахароза – 75; NH₄NO₃ – 3 (немесе NH₄Cl – 4); КН₂РО₄ – 0, 5; MgSO₄ ^. 7H₂O – 0, 5; ZnSO₄ ^.7H₂O – 0, 05; FeSO₄ ^. 7H₂O – 0, 25 қ оректік орта қ ұ йяды. Қ оректік ортаны стерилдегеннен кейін, қ ұ рамында 1 мл-де 300 – 350 мың конидийі бар споралық ө лшендімен егеді, 42 – 44 сағ 31 ^оС температурада ө скеннен кейін ө скен пленка астындағ ы қ оректік ерітіндіні қ ұ рамы, г/л: 200 г сахароза + 1, 91 г NH₄Cl сондай мө лшердегі ашыту ерітіндісінің мө лшерімен (ө ндірістік) алмастырады. 4 тә уліктен соң пленка астындағ ыны қ ұ йып алады да ондағ ы қ ышқ ыл мө лшерін титрлеу арқ ылы анық тайды. Плёнка астына 100 мл су қ ұ йяды, қ айнатады, плёнканы сығ ып алады жә не сығ ындыда да қ ышқ ыл мө лшерін анық тайды, оны ашығ ан ерітіндідегі қ ышқ ыл мө лшерімен қ осады. Ә детте штаммы 82, ауданы0, 8 дм² As.niger саң ырауқ ұ лағ ының пленкасы тө рт тә улік ішінде 18 – 22 г қ ышқ ылды синтездейді.

II. б. Терең дік культивирлеу ү шін араластырғ ышы бар зертханалық ферментерлар қ олданылады.

Стерильді ферментёрғ а қ ұ рамы, г/л: сахароза – 125; NH₄NO₃ - 2, 5; КН₂РО₄ – 0, 16; MgSO₄ ^. 7H₂O – 0, 25 стерильді қ оректік ортаны қ ұ йяды.

Қ оректік ортаны споралық ө лшендімен еккеннен соң (1 мл –гі 150 – 200 мың. конидийді) культивирлеуді 6 тә улік аралығ ында 32 ^оС-де бір қ оректік ортада ү здіксіз араластыру жә не стерильді ауамен аэрирлеу (шамамен 1, 0 л/л ^. м) жү ргізеді. Ү рдіс аяқ талғ ан соң ашығ ан массаның кө лемін ө лшейді, ерітіндіні қ айнатып, сү зеді.

Ашығ ан ерітіндіде жә не мицелииде жалпы титрлеу қ ышқ ылдылығ ын, қ ышқ ыл мө лшерін жә не қ алдық қ ант мө лшерін анық тайды, ә детте, штамм 82 терең дік жағ дайда 6 тә лікте 1 л бастапқ ы ерітіндіге 60 – 70 г лимон қ ышқ ылын продуцирлейді.

Лимон қ ышқ ылын бө ліп алуды ә деттік технологиялық нобай бойынша жү ргізеді. КЖ-да мицелийді бө ліп алғ аннан кейін лимон, глюконды жә не қ ымыздық қ ышқ ыл араласпаларының мө лшері, қ анттар қ алдығ ы мен минералды қ оспалар болады. Лимон қ ышқ ылын КЖ бө ліп алу азерігіш тұ з – ү шкальцийлі цитрат тү зу қ асиетіне негізделген. Бейтараптауды шамамен 100 ^оС араластырғ ышы жә не рН 6, 8 – 7, 5 дейін ә к сү ті бар колбада жү ргізеді Осы кезде цитрат пен кальций оксалаты тұ нбағ а отырады, ал кальций глюконатын ерітіндіден бө ліп алып, ә бден ыстық сумен жуады. Кальций оксалаты цитратының араласпасын араластырғ ышы бар колбағ а қ ұ йяды, ү стіне су қ ұ йып, белсендендірілген кө мір қ осады да, араласпаны 60 ^оС-дейін қ ыздырады, кү кірт қ ышқ ылының келесі тең деу арқ ылы есептік мө лшерін береді.

Са₃(С₆Н₅О₇)₂ + 3H₂SO₄ 2C₆H₈O₇ + 3CaSO₄.

Араласпаны 10 – 20 мин қ айнатады. Кальций оксалаты бұ л жағ дайда ыдырамайды. 1, 24 – 1, 26 г/см³ тығ ыздық ты булауғ а сү зілген лимон қ ышқ ылының ерітіндісі, ерітіндіден гипса тұ нбасы шө гіледі, оны сү зіп, 1, 35 – 1, 36 г/см³ тығ ыздық қ а дейін булауды жалғ астырады, бұ л 80% лимон қ ышқ ылының концентрациясына сә йкес келеді. Буланғ ан ерітіндіден кристализаторда затравканы (лимон қ ышқ ылының кристалдарын) енгізгеннен кейін, араластыра отырып жә не 8 – 10 ^оС дейін бірте бірте суыта отырып кристалдауды жү ргізеді. Тү зілген кристаллдарды бө ліп алады, ү лкен емес салқ ын су мө лшерімен жуып, кептіреді. Тауарлы ө нім қ ұ рамында кем дегенде 99, 5% лимон қ ышқ ылы болуы керек (моногидратқ а қ айта есептегенде).

Бақ ылау сұ рақ тары:

1. Жалпы мағ лұ маттар, лимон қ ышқ ылы ө ндірісінің даму тарыхы.
2. Микробиологиялық ә діспен лимон қ ышқ ылын ө ндірудің технологиялық нобайы.
3. Жұ мыс ә дісі. Егу материалын дайындау.
4. Жұ мыс ә дісі. Терең дік культивирлеу.
5. Жұ мыс ә дісі. Лимон қ ышқ ылын бө ліп алу.