Негізгі

Ф КГМА 1-8-22/02

МУ «Организация

Методической работы в

Соответствии с ГОСО

Года» от 4.07.07

Арағ анды Мемлекеттік Медицина Академиясы

Азақ стан тарихы жә не ә леуметтік – саяси пә ндер кафедрасы

Дә ріс

Тақ ырыбы:: Жаң а Уақ ыт мә дениетіндегі батыс еуропалық философия. Жаң а Уақ ыт мә дениетіндегі негізгі рухани бағ дарлар.

Мамандығ ы: « 051301 – Жалпы медицина»

Пә н: «Философия»

Курс: 2

Уақ ыт (ұ зақ тығ ы): 50 минут

Арағ анды – 2008 ж

Кафедраның мә жілісінде талқ ыланып жә не бекітілген

Хаттама №_____ «_____»__________2008 ж.

Кафедра мең герушісі: О.К. Никитина

· Тақ арыбы: Жаң а Уақ ыт мә дениетіндегі батыс еуропалық философия. Жаң а Уақ ыт мә дениетіндегі негізгі рухани бағ дарлар..

· Дә ріс мақ саты: Студенттерді Жаң а Уақ ыт мә дениетіндегі батыс еуропалық философия. Жаң а Уақ ыт мә дениетіндегі негізгі рухани бағ дарларымен таныстыру.

• Дә ріс жоспары:

1. Эмпиризм мен рационализм философиялық дә стү рінің пайда болуы(Ф.Бэкон, Р.Декарт)
2. Эпистемиологиялық идеалдың қ алыптасуы.
3. Жаң а рационалдылық тың қ алыптасуы.
4. Жаң а уақ ыт философиясындағ ы француз жә не энциклопистерінің дә уірі.

· Дә ріс тезистері:

• Иллустрациялық материалдар – кесте.

· Ә дебиеттер:

Негізгі

1. Ә бішев Қ. «Философия» Алматы-2001

2. Бегалинова К.К., Альжанова І.К. «Философия» Алматы-2003

3. Кішібеков Д.К., Сыдыков Ұ. «Философия» Алматы-1994

4. Кішібеков Д.К. «Философия» Алматы-1991

Қ осымша:

1.Мардашвили К.К. «Как я понимаю философию» М- 1990

2.Спиркин А.Г. «Философия»

3.Кохановский Л.В. учебник для Вузов Ростов н-Д: Феникс 1998

· Дә ріс тезистері

Жаң а дә уірдегі ғ ылымның жә не оның ә дісінің қ алыптасып дамуытаным теориясындағ ы қ айшылық тарды шиеленістіре тү спесе, оларды шешудің жалдарын таба алмады.Мұ ның ө зі метафизикалық -механикалық ә дістің таным процесінде ой-пікірге, пайымғ а кө бірек сү йенгенін айқ ын кө рсетеді.Бірақ, біз осы дә уірдегі эмперикалық бағ ытты пайымдаудан шық қ ан, ал рационалистік кө з-қ арастарды, осы кезең дегі ғ алымдар мен ойшылдардың кө з қ арастарына кө ң іл аудара отырып, Бэкон, Декарт сияқ ты ойшылдардың дү ниетанымы мен таным теорияларында ой пікірдің, пайымның ерекше орын алып отырғ анын айтып ө тпесеке болмас. Сол жаң а дә уір философиясы ө кілдерінің бірі Фрэнсис Бэкон (1561 - 1626) еді. Ол лордың баласы ретінде 12 жасында Кембридж университетіне оқ уғ а тү сіп, оны бітірген соң ү ш жылдай Парижде тұ рды. Қ айтып келген соң, біршама уақ ыт қ ұ қ ылық практикамен айналысып, кейін корольдің ү кен мэрін сақ таушы болып қ ызмет атқ арды. Кейін Англия мемлекетінің канцлері болып, елде корольден кейінгі екніші тұ лғ а дә режесіне кө терілді, барон Верулам деген қ ұ рметті атақ қ қ а ие болды. Бірақ ө мірінің қ алғ ан уқ ытын бү тіндей ғ ылымғ а жұ мсады. Ә лемді қ амтитын 6 – кітаптан тұ ратын ең бек жазбақ болып жоспарлаады. Бірақ оның тек екеуін ғ ана жазып ү лгерді. Бірі – «Ғ ылыдардың байсалдылығ ы мен дамуы», екіншісі – «Жаң а органон».

Айталық ағ ылшын ғ алымы Ф.Бэкон «Жаң а органон» атты шығ армасында табиғ атты ө зінің зерттеу нысаны ретінде ала отырып, одан алынғ ан білімнің қ андай ә діспен, қ алай пайда болғ анына назар аударады.Сө йтіп ол философия мен ғ алымда эмперикалық жә не индуктивтік ә дістерінің негізін қ алаушы болды.Бірақ оның ә дісінің бә рі тә жірибиемен тығ ыз байланысты болып, кең кө лемді теорияның туындауына жол аша алмады.Мұ ндай тар ө рістілік Бэкон сияқ ты философқ а танымның ә леуметтік негізін ашып, адамның табиғ атын тү сінуіне жол ашпады.

Ол табиғ атты байлық тың кө зі деп қ арай отырып, оның негізгі мә нін ашып, адамғ а қ атысты жақ тарын аша алмады.Сондай-ақ, ұ лы философтың ғ ылыми жаң алық тарымен бірге, негізгі кемшілігі қ оғ амды, ондағ ы қ атынастарды тү сінуде де айқ ын кө рінді.Ол орта ғ асырдағ ы ақ ылдың адасушысы тамаша кө ркем тілмен суреттеп бере отырып, оның мә нін тү сіндіре алмады.Сондық танда біз ағ ылшынның ұ лы ғ алымы, ә рі философы Ф.Бэконның жаратылыстану саласындағ ы ғ ылыми ең бегін зор бағ алай отырып, оғ ан тә н тар ө рістілік оның ғ ылыми ә дісінде, ә сіресе паиымның шең берін толық шығ а алмағ ындағ ы жатыр дер едік.Бэконның қ олданғ ан ә дістері: индукция, талдау, салыстыру, бақ ылау, эксперимент жасау.Оның философиясы жаратылыстану ғ алымдарына сү йенеді, схоластикағ а, діни идиалистік кө з-қ арастарғ а қ арсы болуы. «Білім-кү ш», «Кү ш-білімде» деген қ ағ иданы насихаттады.Ол материя қ озғ алыс пен ажырамас бірлікте болады деді.Оның пікіріеше дү ниені танып, жалғ ан пікірлерден азат болу ү шін тө рт тү рлі елестерден қ ұ тылу керек деген.Олар: 1)адам табиғ атына тә н емес; 2)ә ркімнің жеке басына тә н емес; 3)нарық (базар) елесі; 4)театр елесі.Олардың қ ұ тылудың басты жолы тә жірибиеге сү йену, зерттеу жасау.Осы елестердің ең қ ауыптысы базар елестері.

Мұ ндай тар ө рістілікті сезе отырып, одан шығ удың жолын ақ ылдан, зердеден іздеген француздың і атақ ты ғ алымы ә рі философы Рене Декарт болды.Оның философиясы зерделі ойдың негізінде дү ниені екі субстанциядан, яғ ни материалдық жә не рухани негіздерден тұ рады деп есептеді.Бұ л екі субстанцияның мә нісі –басқ а заттың бар болуынан тә уелсіз ө мір сү ріп тұ рғ ан зат бір-біріне тбағ ынышты емес, бір-бірінен келіп шық пайды.Айталық материалдық субстанция рухтан немесе санадан пайда болмайды.Сондай-ақ идеалдық субстанция да алғ ашқ ы болып саналады, ол да ө зінің алдына тә уелсіз дербес.Бұ л екеуінің ө зіне тә н ажырамас қ асиеттері, атрибуттары бар.Материалдық субстрацияның атрибуты-тұ рақ немесе ү ріс, ал идеалдық субстранцияның негізгі атрибуты-ойлау.Бірақ жаратылыстану саласымен жан жақ ты айналысқ ан Декарт шын мә нісінде, осындай дуалистік кө зқ араста қ ала алмады.Ол кейбір мә селелерді шешкенде ө зінің осы кө з-қ арасынан ә р-дайым ауытқ ып отырды.Декарт ең алдымен жаратылыстанушы ғ алым болғ андық тан оның ғ ылыми кө з-қ арасы пайымнан гө рі зердені жоғ ары қ ойып, дү ниетаным мә селесін сол арқ ылы шешуге тырысты.Ө йткені ол кө птеген шығ армаларында математиканы аса жоғ ары ьағ алап оны нақ ты дә л шешіп шешуге тырысты.Принциптерін аса дә ріптеді.Философиямен айналысқ ан Декарт математикалық принциптер сияқ ты философияны да абсолюттік негізде тудыру керек деп санады.Сондық тан да ол философияны негізгі бір табжылмайтын нақ ты принцип арқ ылы дамытуды кө здеді.Философия тарихында ә йгілі болғ ан бұ л принцип «кү мә ндә ну» деп аталады.Ұ лы философ ө зінің кү мә ндә ну принципін былай деп негіздеді: «Егер мен кү мә ндә нсам, онда мен ойлай алатыным сө зсіз.Егер мен ойланатын болсам онда мен ө мір сү ргенім».Бұ л принцип маң ызы ең алдымен орта ғ асырлық схоластикалық қ атып семіп қ алғ ан ұ ғ ымдарғ а қ арсы кү ресті.Ерекше кү шейте тү скендігінде.Сонымен қ атар бұ л принцип зерда арқ ылы таным процесіне қ арай бағ ытталғ ан.Жаң а жолды кө рсетіп берді.Атап айтқ анда ол дә л алдымен ешқ андайда кү мә ндануғ а болмайтын деп есептеген діни орта ғ асырлық кө з қ арасты ең дігі жерде толығ ынан талқ андап оның нә тижесінде іске алғ ыссыз етіп шығ арды.Сө йтіп Декарттың кү мә ндә ну принципі ғ ылым мен философияны ескі кө з қ арастардан айрылып жаң алық қ а бой ұ руына мү мкіндіку туғ ызды.Декрт ө з принциптері арқ ылы ғ асырлар бойы ө згермейді деп келген қ июы қ ашқ ан қ ағ идаларды теріске шығ арды.Декарттың бұ л принципінің пайда болуы мен дамуы философия тарихында маң ызды ү лкен жаң алық болып ойлау процесінің іргелі ө рістеуіне жол ашты.Бұ л принцип «Егер мен кү мә ндансам онда менің ойлай алғ андығ ым» деген эмперикалық яғ ни тә жірибиеге сү йенген ә діске қ арама-қ арсы рационалдық ә дістің тууына себебкер болды.Декарттың рационализмі ақ ыл мен зердені аса жоғ ары бағ алап оны білімнің негізгі қ айнар кө зі деп санады.Мұ ндай кө з-қ арас білімнің сезім мү шелеріміз арқ ылы келетініне кү мә н туғ ызды.Ө йткені Декарттың ойынша адамның сезім мү шелері ү немі алдайды.Олар нақ ты білің м жасауғ а дә рменсіз.Олай болса біз ойлау процесінде ақ ылғ а зердеге ғ ана сү йенуіміз қ ажет.Декарттың рационализмі таным процесіндегі тә жірибие мен сенім мү шелерінің ролін анық тай алмағ андық тан ә дістегі сің ар жақ тылық ты тудырды.Сондық тан бұ лар принциптің екінші жартысындағ ы: «Егер мен ойлайтын болсам-онда менің ө мір сү ргенім»деген идея Декарттың фимлософиясында толығ ынан жү зеге асып ө з нә тижесін бере алмады.Демек, бұ л принциптің екің нші жартысы он сегізінші ғ асыр аяғ ында, 19 ғ асыр басында қ алыптасқ ан неміс философиясының қ алыптасуына ү лес қ осқ ан негізгі тұ тқ а болды.Декарттың зердені тым жоғ ары бағ алауы рационалды таным процесін асыра дә ріптеуі сың аржақ тылық ты тудырып ү лкен қ иыншылық тарғ а алып келді.Сондық тан ұ лы ғ алым Декатр білімнің қ айнар кө зін таба алмай, ө зі бір уақ ытта қ атты сынғ а алғ ан діни кө з-қ арастырдың негізгі қ ағ идаларына жармасуғ а мә жбү р болды.Сө йтіп оның рационализмі адамның басында пайда болатын идеялары бар деген қ ате қ орытындығ а алып келді.Декарт логикамен математивканың негізгі ұ ғ ымдары жә не принциптері адамның бойында туа біткен олар тә жірибиеден шық пайды деп уағ ыздады.Қ орыта айтқ анда Декарт космология «дү ниенің қ ұ рылымы» космонология, планеталердың пайда болуы жә не дамуы жайында физика мен физиологияда материалист.Ол ьдү ниенің ө здігінен жаралғ анын оның даму заң дылық тары бар екенін, бірақ олар механикағ а негізделгенін айтты, ал психологияда таным теориясында идеалист болуы.Декарт мен еш нә рсеге сенбекуім мү мкін бірақ сол сенбестікті ойлай алатыныма сенбеуім мү мкін емес. «Ойлай болуы- тірлік кепілі» -деді.Бірақ ойланып келгенде ол материалист екенін анық танытты.Декарт – рационалист.Таным процесінде сезімнен гө рі ойлауды жоғ ары қ ойды.Декаттың философиясы жаң а заман дү ние танымы дамуына ү лкен ә серін тигізді.Ол алдымен материямен қ озғ алыстың арасын диалектикалық тү рде бейнелей отырып заманында ү лкен оқ иғ ағ а айналғ ан жаң алық тар ашты.Солардың ішінде ү лкен ғ алымның айнымалы шама туралы ілімі математикадағ ы жаң а бет алыс болды.Осының арқ асында диференциалдылық жә не интегралдық есептеу қ ажеттігі ө зінен ө зі тү сінікті бола кетті.Ал осы жаң алық ты жалпы жә не тұ тас алғ анда Ньютон мен Лейбниц аяқ тап шық қ ан еді.

· Бақ ылау сұ рақ тары: (кері байланыс)

Эмперизмнің негізін салушы кім?

Рационализмнің негізін салушы кім?

Эмперизм мен рационализмнің жекелігі, ерекшелігі, жалпылығ ы неде?

Ф.Бэконның пікірінше таным саласындағ ы ең қ ауыпты елес не? Не себебті?

Психологияда, таным теориясында идеалис болғ ан Бэкон ба, ә лде Декарт па?

Декарт дуалист па, ә лде материалист па? Ойың ызды дә лектеуге тырысың ыз?