Лекция 4

Кө рнекті қ оғ ам қ айраткері, ә діскер-педагаог Е.И.Тихееваның (1865-1941) қ арапайым математикалық ұ ғ ымдарды қ алыптастыру туралы зерттеу жұ мыстары.

Мақ саты: Кө рнекті педагаог Е.И.Тихееваның қ арапайым математикалық ұ ғ ымдарды дамыту ә дістемесінің дамуына қ осқ ан ү лесі туралы ұ ғ ымдарын қ алыптастыру. Негізгі оқ улық ә дістемелік ең бектерімен таныстыру.

Лекцияғ а керекті қ ұ ралдар: Е.И.Тихееваның ғ ылыми ең бектері, оқ улық тар, оқ у-ә дістемелік қ ұ ралдары.

Студенттерді ойландыратын сұ рақ тар:

Кө рнекті педагаог Е.И.Тихееваның қ арапайым математикалық ұ ғ ымдарды дамыту ә дістемесінің дамуына қ осқ ан ү лесі қ андай? Басты ғ ылыми ең бектерінің негізгі мә ні неде?

Лекцияның жоспары:

1. Е.И.Тихееваның қ арапайым математикалық ұ ғ ымдарды қ алыптасрудағ ы ең бегі.

2. Негізгі ғ ылыми туындылары мен ә дістемелері.

3. Ғ ылыми ізденістері.

4. Е.И.Тихееваның ең бектерінің бү гінгі таң дағ ы маң ызы.

Лекцияның барысы:

Ағ арту ісі саласындағ ы белгілі қ айраткер, ә діскер-педагаог Е.И.Тихеева сандық тү сініктердің балада қ алыптасуыны ә рине оның зорлық сыз жә не қ ысым кө рсетуінсіз дамуы барысында жү зеге асырылуы керектігін ұ сынады. Осыдан білім кө леміне, материалғ а жасағ ан ә дістерге қ ойылатын талаптар келіп шығ ады. Бұ л талаптар білімді жең іл жә не зорлық сыз игеруге қ ажетті жағ дайлар жасауғ а келіп тіреледі. Мұ ндай игерудің Е.И.Тихеева ұ жымдық тү рде оқ ыту жағ дайларында емес, ойында жә не кү нделікті балалар ө мірінде қ амтамасыз етуге болады деп санады. Ө зінің «Осы заманғ ы балабақ ша» (1920 ж.), «есеп кішкене балалар ө мірінде» деп аталатын кітаптарында Е.И.Тихеева мектеп жасына дейінгі балалардың жү йелі оқ уына қ арсы пікір айтады.

Ол балалар жеті жасқ а дейін кү нделікті ө мір мен ойын ү рдісінде санай білуге ө здері ү йренуі керек деп санады.

Сонымен қ атар ол (ө мірдің) оқ ытудың бү тіндей стихиялы жү ргізілуіне де қ арсылық білдірді. Балаладың ө мірде алғ ан сандық тү сініктерін бекітуге ол жасағ ан дидактикалық материалмен арнаулы ойын-сабақ тар ұ сынылып отырылды. Санды жең іл жә не елеусіз игеру ү шін Е.И.Тихеева жұ птық карточкалар, лото жә не басқ а ү лгідегі қ ұ ралдар жасағ ан. Бұ дан басқ а ол сандық жә не кең істік тү сініктерін игеруде жү йелілікті қ ажет ететінін айтумен бірге олардың тақ ырыптарының қ ажеттігін тү сіндіріп отырғ ан. Есеп материалы ретінде табиғ и материалдарды – тастарды, бұ тақ тарды, жапырақ тарды, бү ршіктерді, сондай-ақ кішкене ойыншық тарды, тү ймелерді, ленталарды жә не т.б. пайдалануды ұ сынғ ан.

Е.И.Тихеева балалар мең геруге тиісті білім кө лемін де айқ ындады. Мұ нда мектеп жасына дейінгі балалардың математикалық дамуының берік іргетасы болып табылатын алғ ашқ ы ондық ты дұ рыс игеруінің маң ызы ерекше деп атап кө рсетті. Ол балаларды цифрмен таныстыру қ ажет деп санады. Сол ү шін ол бірінде цифрлар, екіншісінде сандық пішіндер жазылғ ан жұ птық карточкалармен жү ргізілетін ойындарды ендірді. Е.И.Тихеева кө рсетілген цифрғ а немесе сандық пішінге сә йкес ұ сақ заттар салынып қ ойылғ ан есептік жә шіктерді пайдалануды ұ сынды. Сондай-ақ бө лменің ә р жеріне жайып қ ойылғ ан ойыншық тар топтарының астына цифрлар салып қ оюды ұ сынды. Осы тапсырмалардың барлығ ының негізінде Е.И: Тихеева балаларды қ осу, азайту амалдарымен жә не цифрлар мен белгілер жазылғ ан дайын карточкалардың кө мегімен олардың «жазылуымен» таныстырды. Мысалдармен қ атар мә селе есептер де ендірілді. Ол ү шін ә рбір қ олайлы жағ дайды пайдалану ұ сынылды. «Баланың екі кә мпиті бар еді. Ол біреуін жеп қ ойды. Есеп кө з алдың да дейді, - Е.И.Тихеева. Қ анша кә мпит қ алды?». Ол ө мір тә жірибесінен суреттер бойынша есептерді қ ұ растыру жә не шешу негізінде балалар тү сінігі бойынша ауызша есептерді шешуге кө ше алады. Сондай-ақ Е.И.Тихеева кішкене ойыншық тарды пайдаланумен балаларды есепті ө здігінен қ ұ растыра білуге ү йретуді ұ сынды. Е.И.Тихеева балалардытү рлі кө лемдегі заттармен таныстыруғ а, олардың арасындағ ы қ атынастарды игеруге: кө п-аз, жуан-жің ішке, ұ зынырақ -қ ысқ арақ жә не басқ аларғ а кө п кө ң іл аударды. Ө лшемдерді ажыратуғ а арналғ ан ойындар арысында 5-6 жастағ ы балаларды кө пшілік қ олданатын ө лшемдердің кө мегімен ө лшеумен таныстыру мү мкін деп санады. Осы мақ сатпен ол балаларды армен таныстырды жә не оны қ алай пайдалануғ а болатынын ү йретті. Сондай-ақ балалар ыдыстың сыйымдылығ ын стаканмен ө лшеу арқ ылы кө лем туралы тү сінік алады. Тү рлі заттардың салмағ ымен жә не кө лемімен таныстыру ү шін Е.И.Тихеева таразыны пайдаланды, салмақ тың кө лемге байланысты қ ызметін ашып берді. Ол ө лшемдердің бұ л тү рлерінің мақ сатсыз тек оқ у сипатында болмауы, алғ ан білімін тә жірибелік есептермен байланстыра отырып, мысалы, «Дү кен ойыны» оларды ойындарғ а қ осу қ ажет екендігін кө рсетіп береді.