Мәтіндік жүйенің түсінігі мен ондағы WORD редакторы

Қ азіргі компьютерлік технологияларда орындауғ а болатын кес келген операция бұ л ортада жү зеге асырыла береді. Мысалы, басқ а ортада дайындалғ ан мә тіндік фрагменттер, кестелер, суреттер сияқ ты неше тү рлі объектілерді байланыстыра отырып осы ортағ а енгізуге болады. Жалпы, Word редакторында типография жұ мысына керекті баспа материялдарын теруден бастап, олардың оригинал – макетін толық жасауғ а дейінгі барлық жұ мыс орындалады. Мұ ндай қ ұ жаттар мен кестелерді кө рікті етіп, безендіруге қ ажет кө птеген дайын шаблондар, стильдер, жазылып бірден орындалатын ішкі макропрограмалар тілі, қ арапайым графиктік бейнелерді салатын аспаптар жә не т. с. с. жетіп артылады.

MS WORD - мә тіндік қ ұ жаттарды дайындауғ а, тү зетуге жә не қ ағ азғ а басып шығ аруғ а арналғ ан Windows жү йесінің қ осымша программасы.Ол-мә тіндік жә не графикалық информацияларды ө ң деу барсында жү зден аса операциялды орындай алатын ең кең тарағ ан мә тін редакторының бірі.

Қ азіргі компьютерлік технологияларда орындауғ а болатын кез келген операция бұ л ортада жү зеге асырыла береді. Мысалы, басқ а ортада дайындалғ ан мә тіндік фрагменттер, кестелер, суреттер сияқ ты неше тү рлі объектілерді байланыстыра отырып осы ортағ а енгізуге болады. Жалпы, Wordредакторында типография жұ мысына керекті баспа материялдарын теруден бастап, олардың оригинал – макетін толық жасауғ а дейінгі барлық

жұ мыс орындалады. Мұ ндай қ ұ жаттар мен кестелерді кө рікті етіп, безендіруге қ ажет кө птеген дайын шаблондар, стильдер, жазылып бірден орындалатын ішкі макропрограмалар тілі, қ арапайым графиктік бейнелерді салатын аспаптар жә не т. с. с. жетіп артылады.

Бұ л бағ дарламады жұ мыс жасаудың даму қ арқ ыны келесідей дамиды:

Пуск – Программы - Microsoft Office - Microsoft Office Word, жұ мыс ү стелінде конмә тіндік менюді шақ ырып Создать - Microsoft Office Word, ашылғ ан бума ішінде Файл – Создать - Microsoft Office Word командаларын орындап жаң адан мә тіндік редакторды жү ктейміз де керек мә тінді тереміз.

Іс-қ ағ аздарды қ азақ тілінде теру ү шін біз мә тә ндә к редактордың, яғ ни Microsoft Office Word бағ дарламасының тілін аустыру қ ажет. Ол ү шін Пуск- Панель управления – Язык и региональные стандарты командасын орындап «Языки» вкладкасын ашып «подробнее» батырмасын шертеміз де «добавить» командасын беріп қ азақ тілін тілдер мә зіріне қ осып алмыз да, оны есептер тақ тасында «тілдер панелінде» қ азақ тілін таң дап аламыз.

Теріліп алынғ ан мә тінді тексеріп шығ арып оны басып шығ арамыз. Ол ү шін келесі команданы орындау қ ажет Файл – Печать жә не «ОК» батырмасын шерту немесе стандарттық панелінде «печать» батырмасын шерту арқ ылы қ ағ аз беіне тү сіреміз.

Содан соң бұ л қ ұ жаттың алдағ ы уақ ыттың керек-керек еместігіне қ арай оны сақ таймыз. Файл – Сохранить как... командасы сол қ ұ жатты қ андай атпен жә не қ ай жерде сақ тау керектігін қ амтамасыз етеді немесе стандарттық панельде «сохранить батырмасын шертеміз.

Мә тіндік редактордын шығ амын Оң жақ ү стінжегі «х» батырмасын шертеміз немесе Файл – Выход командасын орындаймыз.

Microsoft Office Word бағ дарламасында кейбір қ ұ жаттардың шаблондары сақ талғ ан. Мысалы, резюме, хаттар, есептер жә не т.б. Оларды іске қ осу ү шін Файл – Создать командасын орындаймыз да оң жақ бетте шық қ ан сұ хбаттық терезеде «шаблоны» бө лімінде «на моем компьютере» батырмасын шерткенде қ ұ жаттар тү рлері алдымызғ а шығ ады.

WORD редакторын тағ айндау, іске қ осу жә не онымен жұ мыс істеуді аяқ тау

WORD-пен жұ мыс істеуді бастау ү шін Windows жү йесінің басқ а программалары сияқ ты оны бастапқ ы нұ сқ алық (инсталляциялық) дискеттерден немесе компакт-дискіден компьютерге жазып орналастыру қ ажет.
Орналастырылғ ан WORD редакторын іске қ осу бірнеше тә сілмен жү зеге асырлады:

1. Басқ ару тақ тасындағ ы Іске қ осу (Пуск) менюінің Орындау (Выполнить) командасының кө мегімен, бұ л тә сіл редактордың қ осымша параметрлерін іске қ осуғ а арналғ ан.

2. Программалардың Microsoft Office тобындағ ы WORD шартбелгісінде тышқ анды екі рет шерту арқ ылы.

3. Windows жү йесінің Сілтеуіш (Проводник) терезесін пайдалану арқ ылы.

4. WORD редакторына дайындалғ ан қ ұ жаттың шартбелгісіне тышқ ан курсорын жеткізіп, оны екі рет шерту арқ ылы т.б.
Редактормен жұ мысты аяқ тау кез келген стандартты тә сілдермен жү ргізіледі:

- Файл→ Шығ у (Выход) меню командасын таң дау арқ ылы;

- WORD негізгі терезесінің жү йелік менюіндегі Жабу (Закрыть) командасын таң дау;

- тышқ ан курсоры терезе тақ ырыбы аумағ ында тұ рғ анда курсорды сол жақ шеттегі жү йелік меню белгісіне алып барып, тышқ анды екі рет шерту немесе батырманы бір рет басып, менюдің Жабу (Закрыть) командасын таң дау;

- редактор терезесінің тақ ырыб жолының оң жақ жоғ арғ ы бұ рышындағ ы Жабу батырмасын (Х) басу;

- Тікелей Alt+F4 пернелерін басу.

Егер программамен жұ мысты аяқ тау барысында мұ ның алдында ө згертіліп, бірақ дискіге жазылмағ ан қ ұ жат бар болса, онда редактор экранғ а қ осымша сұ хбаттасу терезесін шығ арып, ө згертілген қ ұ жатты дискіге жазу (Иә -Да) керектігін, ал жазбасаң ыз (Жоқ -Нет) оны да растап беруің ізді ө тінеді. Қ алауң ыз бойынша, редакторда ә рі қ арай жұ мыс істей беруің ізге де (Болдырмау-Отмена) болады.

Терезеде Widows жү есінде кездесуге тиіс стандартты кө птеген элементтер бар.

Қ алып жолында мұ нан басқ а қ ара тү ске боялып белгілі бір режимнің іске қ осылып тұ рғ анын, ал сұ р тү сті болса - іске қ осылмағ анын білдіріп тұ ратын жұ мыс режимі индикаторлары бар:

ЗАП - макрокомандаларды жазу (записать) режимі іске қ осылғ ан екпінді кү йде екенін кө рсетеді;

ИСПР - тү зелетулерді (исправления) белгілеу режимі екпінді кү йде, олар қ ұ жаттың соң ғ ы ң ұ сқ асына қ андай ө згерістер енгізілгенін білдіреді;
ВДЛ - белгілеулерді кең ейтетін (Расширить выделения) F8 пернесі екпінді кү йде, яғ ни фрагментті ерекшелеп алып, оны кең ейту режимі іске қ осылғ ан, бұ л режим ерекшелеу мө лшелерін F8 арқ ылы кең ейтуге болатынын (бір символғ а, сө зге, сө йлемге т.б.) кө рсетіп тұ рады. Ерекшеленген мө лшерді кішірейту - Shift + F8 арқ ылы, ал ерекшелеуді тоқ тату - Esc арқ ылы орындалады;

ЗАМ - символдарды аустыру режимі екпінді кү йде, символдарды ығ ыстырып енгізу режимі орындалса, ол сұ р тү ске боялады. Бір режимнен екіншісіне ауысу - INSERT пернесін басу арқ ылы жү ргізіледі.
Сонымен, жоғ ардағ ы режимдерді іске қ осу немесе қ оспау режимдері белгілі бір пернелік командалармен орындалады. Оғ ан қ осымша, сол режимді қ арама – қ арсы кү йге ауыстыру қ алып жолына жалғ аса орналасқ ан қ ажетті индикаторғ а тышқ ан курсорын жеткізіп, оны екі рет шертумен де орындалатынын білген дұ рыс.

Цифорлық таң балары бар кө лденең жә не тік жылжу белдеулері мә тін ішіндегі курсор тұ рғ ан орынды бағ дарлау мү мкіндігін береді.Бірақ бұ л жылжу белдеулері Word редакторында бұ рынғ ыдан маң ыздырақ қ осымша функциялар атқ арады.

Кө лденең орналасқ ан сызғ ыш (белдеу) арқ ылы тышқ ан кө мегімен:

- абзац алдындағ ы жаң а жол басын;

- беттің сол жақ жә не оң жақ шеттерінде қ алдырылуғ а тиіс бос орындар (поле) аумағ ын;

- мә тін аралық тарындағ ы кесте бағ аналарының енін

- кө лденең табуляция позицияларын ө згертуге, олардың жаң а мә нін бекітуге болады.

Тышқ ан курсорымен осы шамалардың мә ндерін ө згерткенде олардың тек сол абзацқ а қ атысты екенін естен шығ армағ ан абзал.
Ал енді тік орналасқ ан сызғ ыш, терезенің сол жақ жақ тау бойында орналасқ ан.Оның кө мегімен беттің жоғ арғ ы жә не тө менгі жақ тарында қ алдырылатын бос орындар алмағ ын жә не де кестелер жолдары биіктігін ө згертуге болады. Тік сызғ ышты кө рсетпей, алып тастауғ а болады, онда сіздің мә тіндерің ізде берелетін орын ұ лғ аяды. Дегенмен ол бейнеленіп тұ рса, мә тінді форматтау жұ мыстары жылдамырақ орындалады.
Қ арап шығ у режимдерінің батырмалары қ алып-кү й қ атары маң ындағ ы кө лденең жылжу алабының сол жақ шетінде орналасады да, олар мыналардан тұ рады:
- кә дімгі режим батырмасы – бұ л қ арап шығ у режимі келісім бойынша редакторғ а кіргенде бірден қ абылданады. Ол мә тінді форматтау элементтерін қ арапйым тү рде кө рсете отырып, беттерді бө лу шекараларын пунктир – сызық шамен бейнелеп, символдарды тексеру, тү зету жә не қ арап шығ у процесін жылдам орындайды.

- беттерді белгілеу режимі мә тін қ ағ азда қ алай орналаса, айнытпай солай бейнелейтін режим болып есептеледі, мұ нда форматтау, мә тінді тү зету ө те ың ғ айлы, ө йткені қ ағ аз шеттері айқ ын кө рініп тұ рады.
- қ ұ рылым режимі, қ ұ жатты толық бейнелемей, теқ тақ ыраптарын кө рсете алады, сол себепті мә тін тақ ыраптарын бастан аяқ қ арап отырып, оны бақ ылау мү мкіндіктерін береді. Ал оны т ү йіндемей, ашылғ ан кү йде бейнелесек, ө те кө лемді мә тін ө ң делгенде, оның белгілі бір бө ліктерін тү гелдей аустыруғ а, кө шіруге жә не оның қ ұ рылымын байқ ап отыруғ а ың ғ айлы режим болып саналады.

Аспаптар тақ тасы командалар мен іс - ә рікеттерді жылдам орындау ү шін ең ың ғ айлы жағ дай жасайды. Оны пайдалану тышқ ан қ олтетігінің немесе соғ ан ұ қ сас басқ а қ ұ рылғ ының кө мегімен жү ргізіледі. Аспаптар тақ тасының белгілі бір командасын орындау сол командағ а сә йкес батырманы тышқ анмен шерту арқ ылы орындалады. Бұ л тақ таны ә рқ ашанда пайдалануғ а болады, ө йткені, қ алауымыз бойынша, ол қ ұ жат терезесінің жоғ арғ ы жағ ында тұ рақ ты кө рініп тұ рады.

Меню жолының тө менгі жағ ында Стандарты жә не Форматтау ә рікеттерін ғ ана атқ аруғ а арналғ ан Аспаптар тақ тасы орналасқ ан. Бұ л екі тақ тадан басқ а Word редакторында бірсыпыра ә рекеттерді атқ аратын тақ талар (Сурет салу, Кө мек алу жә не т.б.) бар. Нақ ты тақ талар мен олардың ә р тү рлі батырмаларының атқ аратын қ ызметі жұ мыс барысында тү сіндіріледі.
Терезенің негізгі элементінің бірі болып, бірнеше мә тіндік қ ұ жаттар қ атар орналаса алатын терезелерден тұ ратын, ашық тү ске боялғ ан жұ мыс алмағ ы (рабочая область) болып саналады.

Word іске қ осылғ ан соң, экранда 1- қ ұ жат (Документі) деген бос Терезе пайда болады. Қ ұ жаттың бұ лай аталу себебі Word программасы іске кіріскен кезден бастап, бұ л сіздің 1-қ ұ жатың ыз болып саналады.Келесі қ ұ жат 2-нө мірлі, онан кейін 3-нө мірлі т.с.с. болып ә рбір келесі қ ұ жат нө мірі осылай ө сіп отырады. Егер ашылғ ан 1-қ ұ жат жабылса да, осы тереземен жұ мыс істеп отырғ анда (осы сеанс кезінде) даярланғ ан келесі мә тін 2-қ ұ жат болып нө мірленеді.
Жаң а қ ұ жат ашарда Word оны қ ұ ру ү шін белгілі бір шаблонды (нұ сқ аны) пайдаланады. Нұ сқ а жаң а қ ұ жатты форматтау параметрлерін анық тайды. Бұ л параметрлерге шрифтегі таң балар сызылымы, парақ айналасындағ ы бос қ алдырылатын ө рістер (поля) мә ні, табуляция символдары жә не т.б. жатады.Нұ сқ алардың бұ лардан басқ а мынадай элементтері болуы мү мкін:
- мә тін (мысалы, жоғ арғ ы немесе тө менгі колонтитулдар немесе бет нө мірлері);

- кестелер (таблицалар);

- тө ртбұ рышты жақ таулар (керегелер);

- графикалық бейнелер;

- кейбір арнайы қ ұ ралдар (макрокомандалар, батырмалар, айта берсек аспаптар тақ тасы) жә не т.б.

Алдын ала келесім бойынша, жаң адан ашылғ ан қ ұ жат «Кә дімгі» нұ сқ а (шаблон «Обычный») бойынша жасалады.Word редакторын алғ аш қ ы рет компьютерге орналастырғ анда оның қ ұ рамына мынадай стандартты нұ сқ алар кіруі тиіс, олар: іс қ ағ аздары, қ ызмет жазбалары; газет беттері; т.б. типтегі қ ұ жат тү рлері. Бұ л нұ сқ алар ішінде бірден толтырылуғ а тиіс стандарты ө ріс жолдары (Кімге, Кімнен, Дата) мен дайын сө з тіркестері болғ андық тан, олар ә ркімнің уақ ыттарын тиінді пайдалануды қ амтамасыз етеді. Арнаулы нұ сқ аларды пайдалану дайындалғ ан қ ұ жаттарғ а біркелкі стиль береді.

3. «Қ ұ жат ашу» сұ хбат терезесiнiң мү мкіндіктері.

«Қ ұ жат ашу» терезесінің тек бір функциясы ғ ана - файлдың аты мен орны белгілі болғ анда оны ашу жолын қ арастырады. Бірақ бұ л сұ хбаттасу терезісінің ә рбір адамғ а берер біраз мү мкіндігі баршалық.

Сонымен, «Қ ұ жат ашу» терезесінің (немесе оның Аспаптар тақ тасы) қ осымша мү мкіндіктері:

- файл іздеуді жү зеге асыр;

- мә тіндік қ ұ жат ашу;

- файлды басқ а орынғ а орналастыру;

- файлды қ иып алу (алмасу буфері арқ ылы);

- файлдың кө шірмесін алу;

- жарлық ты дйындау;

- файылды жою;

- файл атын ө згерту;

- файл қ асиеттерін қ арап шығ у;

- файлды ашпай-ақ, оны жылдам қ арап шығ у;

- файылдағ ы мә ліметті тек оқ у ү шін ашу;

- файлды қ ағ азғ а басып шығ ару;

- бумадағ ы файлдарды реттеу.
Негізінен алғ анда, «Қ ұ жат ашу» сұ хбат терезесі кішігірім информациялық іздеу жү йесінің функциясын атқ ара алады. Жоғ арыда кө рсетілген барлық іс - ә рекеттер «Қ ұ жат ашу» сұ хбат терезесінің басқ ару тақ тасы мен тышқ анның оң жақ батырмасы арқ ылы ашылатын конмә тіндік жанама менюлер жү йесі кө мегімен орындалады. «Қ ұ жат ашусұ хбат» терезесінің басқ ару тақ тасы кө рсетілген, ал тө менде батырмалардың атқ аратын қ ызметтері кө рсетілген.

«Қ ұ жат ашу» терезесінің басқ ару тақ тасы батырмаларының атқ аратын қ ызметтерін былай суреттеуге болады (солдан оң ғ а қ арай):
Бір дең гей жоғ ары ө ту - бумалар сатысымен жоғ ары бір дең гейге ө туді жү зеге асырады.

Ө з буманды ашу - ө зің нің пайдалануына арналғ ан буманы ашады.
Ө з бумаң а орналастыру - қ ұ жатты ө з бумаң а орналастырады.
Майда белгілер - бумалар тізімін олардың шартбелгілері (пиктограммалары) мен атын жазу арқ ылы бейнелейді..
Егер файл туралы кесте кө мегімен информация берілген мә ліметтер жеткіліксіз деп санасаң ыз, Қ асиеттерін шығ ару батырмасын басу қ ажет. Сол кезде берілетін қ осымша мә ліметтерден іздеп отырғ ан керекті файылың ыз осы екенін (немесе осы емес екенін) анық тай аламыз. Алдың ғ ы сабақ та файл туралы қ осымша информация енгізу керектігі айтылып еді, енді «Қ ұ жат ашу» сұ хбат терезесі арқ ылы файл іздегенде сондай информацияның қ ажеттілігіне кө зің із толық жетеді.

Ішкі мазмұ нын шығ ару батырмасын пайдаланып қ ұ жатты ашпай - ақ, оның бас жағ ынын жылдам қ арап шығ уғ а болады. Бұ л мү мкіндік іздеу жү йесі арқ ылы ішкі мә тіні ұ қ сас бірнеше файл тапқ анда ө те қ ажет болады. Табылғ ан файлдар ішінен керегін оқ и отырып осылай анық тайды. Ішкі мазмұ нын шығ ару батырмасы арқ ылы табылғ ан файлдар мә тінінің бас жағ ын қ арап алып барып, тек керектісін ғ ана терезеге шығ аруғ а болады.
Бірінші қ ұ жатты даярлау ү шін «Кә дімгі» нұ сқ асын пайдаланайық. Бұ л нұ сқ а кейін информация енгізетін, ал ә зірге бос қ ұ жат терезесін ашарда қ ажет. Ө йткені ә зірше бұ л қ ұ жатқ а оның мә тінін форматтау немесе безендіру жө нінде арнайы талап қ ойылғ ан жоқ.

«Кә дімгі» нұ сқ асымен бос қ ұ жатты даярлау ү шін:

1. Файл → Даярлау (Файл → Создать) командаларын таң дап алу қ ажет. Мұ ның нә тижесінде «Қ ұ жат дайындау» сұ хбат терезесі пайда болады.

2. Сол терезеден «Кә дімгі» нұ сқ асын таң дап алып, ОК батырмасын басу керек.

3. Осы ә рекетті басқ а жолмен де – Ctrl + N пернелерін немесе стандартты аспаптар тақ тасында «Жасау» (Создать) батырмасын басу арқ ылы да іске асыруғ а болады. Осылардың нә тижесінде де «Кә дімгі» нұ сқ асына сә йкес жаң а қ ұ жат ашылады, бірақ мұ нда экранғ а сұ хбат терезесі шығ арылмайды.

Басқ а форматтардағ ы файлдарды ашу.

Word редакторында WordPerfect, Works, WordStar, DOC-қ а арналғ ан Word жә не т.б. форматтарда даярланғ ан файлдарды ашуғ а болады. Ол ү шін Файл → Ашу (Файл → Открыть) командаларының Файл типі жолындағ ы керекті типті таң дау керек, ә йтпесе барлық файлдарды қ арап шығ уғ а рұ қ сат беретін «Барлық файлдар» деген жолды таң дап, солардың ішінен қ ажеттісін таң дау керек.