Оқушылар ұжымы – тәрбие ұйымдастыру ортасы

Оқ ушылар ұ жымы – ортақ мақ сат жә не қ оғ амдық іс-ә рекет арқ ылы біріккен тұ рақ ты бірлестік. Жақ сы ұ йымдасқ ан оқ ушылар ұ жымының белгісі – жағ ымды қ оғ амдық пікір, жоғ арғ ы жауапкершілік, ө зара сенім. Ұ йымшыл ұ жым ғ ана саяси, адамгершілік, мә дени жағ ынан ө седі, ұ йымдастырушылық дағ дығ а ие болады. Ұ жымда шығ армашылық белсенділік, достық, жолдастық байланыс нығ аяды. Сондық тан тату-тә тті, мақ сатшыл ұ жым тә рбиені ұ йымдастырудың негізі болып табылады. Бала ұ жымда жеке тұ лғ а ретінде қ алыптасады. Отбасы, балабақ ша, мектеп, сынып, спорт секциясы, кө ркемө нер студиясы, т.б. ұ жым тү рлеріне жатады. Бұ лардың барлығ ында да балалардың ә леметтенуі, қ оғ амғ а бейімделуі жү зеге асады. Ұ жымда ө мір сү ре білу, қ оршағ ан ортамен санаса білу адамның ә леметтік дамуының жоғ арғ ы сатысы. Тә жірибелі ұ стаздар оқ ушыны ұ жымда тә рбиелеу мен жеке тә рбиелеуді табиғ и тү рде ү йлестіреді. Себебі, сыныпта да ерекше назар аударатын, жекелеп тә рбиелейтін оқ ушылар болады. Бұ л тә рбиеші жұ мысындағ ы ә ртү рлі жиелі емес, тұ тас процестің екі жағ ы.

Тә рбие тә жірибесі мектеп оқ ушыларының бойындағ ы жауапкершілік, ұ жымшылдық достық, жолдастық, ө зара кө мек сияқ ты бағ алы адамгершілік қ асиеттерді тек ұ жымда ғ ана қ алыптастыруғ а болатындығ ын дә лелдеп отыр. Педагогтың басты міндеті – ұ жымдағ ы ә р оқ ушының қ абілетін танып, ө з орнын табуына жағ дай жасау, ә рбір баланы кө шбасшы болуғ а, ө зін-ө зін басқ ара білуге тә рбиелеу. Ө з мә селесін шеше алатын адам ғ ана жоғ ары мемлекеттік мә селелерді шеше алатындығ ы айқ ын.

Ұ жым ішіндегі сыйластық сезімін қ алыптастыруда ұ стаз басты рө л атқ арады. Алайда, ешбір ұ стаз оқ ушығ а сыныптас жолдасын кү шпен сыйлата алмайды, ә ртү рлі шараларды ұ жымдастыру арқ ылы бір ұ жымғ а біріктіреді. Оқ ушылар ұ жымы педагогикалық басшылық ты қ ажет етеді, бірақ ә кімшілік бейлеп –тө стеуге жол беруге де болмайды. Оқ ушылардың дербес шығ армашылығ ын, белсенділігін шебер бағ ыттап отыру керек. Оқ ушылардың ынтасын жоғ алтып, артық мазасызданып қ амқ оршы болу да негізсіз.

Оқ ушылар ұ жымы 3 кезең нен тұ рады. Ұ жымның даму кезең дерін ұ лы педагог А.С.Макаренко айқ ындағ ан. Ол балалар ұ жымының даму мақ сатына, іс-ә рекетінің мазмұ нына, тә ртібіне, балалардың арақ атынасы тә уелдігіне байланысты жіктеді.

1. кезең де оқ ушылар ұ жымы жеткіліксіз ұ йымдасқ ан топ. Сондық тан

мұ ғ алім сынып ө мірін ұ йымдастыру ү шін жұ мысты талап қ оюдан бастайды. Талап іс-ә рекет барысында орындалуғ а тиісті нақ ты міндеттер. Талап қ ою –балаларды мінез-қ ұ лық нормасына ү йрету, ә леуметті тә жірибеге тарту. Мұ ндай жағ дай бастауыш сыныптарда жә не ә р мектептен біріктірілген оқ ушылардың жоғ ары сыныптарында болуы мү мкін. Бұ л кезең де ұ жым ә рекетін белсенді ынталы оқ ушыларғ а сү йеніп орындау керек. Мұ ндай тә сіл белсенді жұ мыс істейтін оқ ушылар тобын кө бейтуге жә не балалар мен мұ ғ алімдерді жұ мысты бірлесіп істеуіне ә сер етуі мү мкін. Бірінші кезең барысында мынадай мә селелері ескерген жө н.

- Ұ жымды нығ айтуғ а бағ ытталғ ан мақ саттарды анық тау.

- Ұ жым іс-ә рекетінің дамуы.

- Жеке адам арасындағ ы қ арым-қ атынас іскерлік жә не гуманистік

қ атынастың пайда болуы.

- Барлық ұ жым мү шелері қ олдайтын белсенділердің іріктелуі.

Бұ л кезең де мұ ғ алімнің негізгі қ ызметі –оқ ушылардың ұ жымдық іс-ә рекетін ұ йымдастыру, оларды ә ртү рлі іс-шараларғ а қ атыстыру, ұ жымды балағ а педагогикалық ық пал жасайтын ортағ а айналдыру.

2. кезең де ұ жым ө зін-ө зі басқ аруғ а, дағ дыланады, яғ ни сыныпжетекшісінің ұ йымдастырушылық қ ызметі тұ рақ ты ұ жым органдарына кө шеді. Сондық тан бұ л кезең де белсенді топпен жұ мыс істеудің маң ызы зор. Мысалы: жұ мысты бірігіп жоспарлау, ә ртү рлі оқ у-тә рбие, қ оғ амдық ең бек тапсырмаларын орындау, ә рбір ұ жым мү шелеріне кө мектесу, іс-ә рекетін бақ ылау.

Мұ ғ алімнің қ ызметі – коммуникативтік қ ызмет, яғ ни балалармен байланыс жасау, оқ ушылардың ынтасын арттыру, жалпы міндеттерді орындауда барлық оқ ушылардың кү ш-қ уатын нығ айту.

Ұ жымның бұ л даму кезінде қ ос ық пал жасау принципі қ олданылады, яғ ни тұ лғ ағ а талап қ ою ұ жым арқ ылы жү зеге асырылады.

3. кезең белсенді топтың жә не ұ жым іс-ә рекетінің дамуымен

сипатталады. Онда қ оғ амдық ө мірдегі деректерді, қ ұ былыстарды бағ алауда қ оғ амдық пікір пайдаланылады.

Бұ л саты – ұ жымның ө рлеу кезең і. Ұ жым ө міріндегі іс-шараларды бірлесіп орындаудың арқ асында ұ жымдық гуманистік қ атынастар дамиды. Демек, ұ жымда бір – біріне ілтипатты болу, жолдатарының қ уанышына, мұ қ таждығ ына тіл қ атуғ а дайын тұ ру, мінез-қ ұ лық нормасын сақ тау, нормағ а бағ ыну сияқ ты қ асиеттер пайда болады. Ұ жым қ оғ амдық пікірмен сипатталады. Қ оғ амдық пікір – бұ л ұ жым мү шелерінің талаптар мен пікірлерді бағ алаудағ ы бірлігі. Бұ л бірілікті ұ жым одан ә рі дамытып кейбір ұ ғ ымдар мен қ ұ былыстар жайындағ ы пікірлерді мақ ұ лдайды немесе кінә лайды, демек, ұ жымдық талқ ылау, бағ алау, жариялылық ә рекеттілігі –қ оғ амдық пікірдің негізгі ерекшелігі.

Оқ ушылар ұ жымын қ алыптастыру мен нығ айтудағ ы аса маң ызды мә селелердің бірі –ұ жымның даму болашағ ын жоспарлау перспективасы. Осығ ан орай А.С.макаренконың теориялық мұ расына сү йеніп, оның жақ ын, орта жә не алыс перспективаларын еске тү сірген жө н.

Жақ ын болашақ (перспектива) – бұ л кү нделікті ө мірде жү зеге асатын, жеке адамды ә ртү рлі іс-ә рекетке ынталандыру, қ ызық тыру. «Егер балалар алдынан қ уанышты, қ ызық ты істер кү тпеген болса онда олар ө мір сү ре алмайды. Адам ө мірін шын ыталандыру– ертең гі қ уаныш» - дейді А.С.Макакренко.

Орта болашақ (перспектива) – бұ ғ ан балалар лагеріне бару, жыл сайын ө ткізілетін ә н, сурет сайыстарына қ атысу, ә дебиет, эстетикалық жә не этикалық тақ ырыптарғ а пікірталас ө ткізу, т.б. шаралар жатады.

Алыс болашақ – бұ л ұ жымның немесе жеке адамның бір істі ұ зақ мерзімде орындауғ а талаптану мақ саты. Алыс болашақ қ а мамандық ты таң дау, білім алу мектеп бітіргеннен кейін халық шаруашылығ ында жұ мыс істеуге тілек білдіру немесе орта жә не жоғ ары арнайы оқ у орындарына тү су сияқ ты мақ саттар жатады.

Адамдар алыс болашақ арқ ылы мү мкіндігінше ұ жымғ а, Отанғ а пайда келтіру тиіс. Ол перспетива жақ ын жә не орта болашақ пен мызғ ымас байланыста жү зеге асады.

Даму болашағ ын оқ у жә не тә рбие барысында тиімді пайдалануда ә рбір мұ ғ алімнің міндеттері: біріншіден, дамуды баланың, сыныптың, мектептің пайдасы ү шін таң дап ала білу, екіншіден, оқ ушылардың жас ерекшеліктері жә не жалпы дайындық дә режесін ескеру.

Ұ жым ө мірінде дә стү рдің тә рбиелік маң ызы зор. Дә стү р ұ жым қ ызметін нығ айтады, оны тұ рақ ты, ық палды жә не тартымды етеді. Ұ жымның жалпы ө мірінде дә стү рдің кө птеген тү рлерін байқ ауғ а болады, мысалы, мектеп мерекесі, сайыстар, олипиядалар, соң ғ ы қ оң ырау, ағ а ұ рпақ тың мұ расын ұ қ ыптылық пен кү туге ү йрену, ұ жым абыройы ү шін кү ресу.

Дә стү р – бұ л тарихи қ алыптасқ ан бір буыннан екінші буынғ а беріліп отыратын қ оғ амдық ө мірдегі, ұ жымдағ ы адамдардың қ атынастарын кө рсететін нормалар мен принциптер.