Жасанды оптикалық анизотропия

Оптикалық изотропты заттардың, егер оларғ а механикалық кернеу тү сірілсе (Брюстер, 1816), олар электр ө рісіне (Керр, 1875) немесе магнит ө рісіне (Коттон жә не Муттон, 1905) орналастырылса, онда анизотропты болып шығ атындығ ы тә жірибеде байқ алғ ан. Осының нә тижесінде зат оптикалық ө сі механикалық деформацияның, электр немесе магнит ө рісінің тиісті бағ ыттарымен дә л келетін бірө сті кристалдың қ асиетіне ие болады.

Барлық осы жағ дайларда пайда болатын оптикалық анизотропияның ө лшемі-бұ л кә дімгі жә не ө згеше сә улелердің оптикалық ө ске перпендикуляр бағ ытындағ ы сыну кө рсеткіштерінің мына айырмасы болады

(деформация жағ дайында),

(электр ө рісі жағ дайында), (8)

(магнит ө рісі жағ дайында),

мұ ндағ ы , , - тұ рақ тылар, заттың қ асиеттеріне тә уелді, - деформацияны тудыратын кернеу, жә не - сыртқ ы электр жә не магнит ө рістерінің кернеуліктері. айырмасы оң да, теріс те мә ндер қ абылдай алады; ол жә не жарық тың толқ ын ұ зындығ ына да тә уелді.

Жоғ арыда кейбір пайдаланылғ ан заттың айрық ша қ асиеттерімен байланысты, ол арқ ылы ө ткен сә уленің табиғ и қ осарланып сынуы жайында айтылды. Бірақ сә уленің қ осарлана сынуын қ олдан жасанды тү рде алуғ а да болады. Шынында да, кристалдардағ ы қ осарлана сыну себебі анизотропия болып табылады, сондық тан анизотроптық қ асиеттері жасанды пайда болғ ан кристалдық емес заттарда (сұ йық жә не аморфты) да азды-кө пті қ осарлап сыну болуы тиіс деп кү ту керек.

Оптикалық біртекті денелердің кө пшілігінің изотроптылығ ы статистикалық сипатта болады, яғ ни осындай денелердің изотропты болуы бұ ларды қ ұ райтын молекулалардың бейберекет (хаостық) орналасуының орташалануы нә тижесінде алынады. Жеке молекулалар немесе молекулалардың топтары анизотропты болуы да мү мкін, бірақ осы микроскопиялық анизотропия орташа алғ анда жеке топтардың ө зара кездейсоқ орналасуы нә тижесінде білінбей кетеді де, макроскопиялық орта изотропты болып қ алады. Бірақ егер осындай денеге қ андай да бір сыртқ ы ә сер бір басым бағ ыт беретін болса, онда анизотроптық тың макроскопиялық білінуіне ә келетін анизотропты элементтердің қ айта топтасуы мү мкін.

Жеткілікті кү шті сыртқ ы ә сер басында изотропты болғ ан элементтерді деформациялауы мү мкін, осының нә тижесінде алғ ашында болмағ ан макроскопиялық анизотропия пайда болады.

Жеткілікті сыртқ ы ә серлер, мысалы, сығ у немесе созу туғ ызатын механикалық деформациялар кезінде білінуі немесе сыртқ ы электр жә не магнит ө рістерімен іске асырылуы мү мкін. Кейбір жағ дайларда, мысалы сұ йық тар немесе пластикалық денелер ақ қ ан кезде, жасанды анизотропия пайда болуы ү шін ө те ә лсіз ә серлер де жеткілікті болатындығ ы белгілі.

Сә уленің қ осарлана сынуын туғ ызатын жасанды анизотропияның кейбір жағ дайларын қ арастырайық.