Вернадскийдің екінші заңы. Өнеркәсіп дамуының биосфераға әсері қандай? Сипаттаңыз

Сананың биосфералық рө лі заң ы немесе Вернадскийдің екінші заң ы. «Биосфера- ноосфера» концепциясы. Жү з жылдан астам ауқ ыт бұ рын 1875ж. Австралиялық геолог Эдуард Зюсс «биосфера» терминін алғ аш рет қ олданғ ан болатын. 1926ж. Орыс минералогы В. И. Вернадский 2 лекциясы жарық қ а шық ты. Сол лекцияларда ол Зюсстың ең бектерінен кейін 50 жылдан соң биосфера концепцияларының негізгі қ ағ идаларын тұ жырымдады. Биосфера ретінде Вернадский жер қ ыртысының бү кіл геологиялық тричы бойында тірі организмдердің ә серіне ұ шырығ ан барлық қ абаттарын тү сінді.

Биосфера – ерекше биос - ө мір жә не тіршілік, «Sphaira» (сфера) шар, қ оршағ ан орта деген сө здерінен алынғ ан, яғ ни жер шарындағ ы адамзаттың жан-жануарлардың, ө сімдіктердің жә не басқ а тірі организмдердің тіршілік ететін ортасы деген мағ ына береді. Бұ л терминді 1875 жылы бірінші рет Австрияның атақ ты геологы Э. Зюсс ғ ылымғ а енгізді. Бірақ биосфера жә не оның жер бетінде жү ріп жатқ ан процестері туралы ілімнің негізін салғ ан академик В.И. Вернадский болды. Осы ілім бойынша, биосфера +50 %-дан – 50 % -ғ а дейін температурасы болатын термодинамикалық қ абат болып саналады. Биосфера негізінен ү ш қ абаттан қ ұ рылады. Олар: атмосфера (газ кү йіндегі), гидросфера (су), литосфера (қ атты) қ абаттар.Ноосфера – ақ ыл қ абаты. Ноосфера гректің «ноос»- ақ ыл сө зінен шық қ ан, ақ ыл қ абаты деген ұ ғ ымды білдіреді. Адам биосферағ а ә сер етеді жә не адам ақ ылынан жиі ауып кетеді. Ноосфера туралы ілім Вернадскийдің ғ ылымы іс- ә рекеттерімен байланысты. Француз математигі Э. Леруа 1927 жылы ноосфера туралы ұ ғ ымды енгізді. Вернадский биосфераны оқ ытуды дамыта отырып ноосфера ұ ғ ымына терең ғ ылыми маң ыз берді. Ол ортаны жә не қ оғ амды қ ұ руда маң ызды рө л атқ арды. Ноосфера биосфера дамуының жоғ ары стадиясы деп қ арау керек. Ол ондағ ы адамзат қ оғ амының дамуымен байланысты. Адамзат табиғ ат заң дарын таниды, техниканы жоғ арғ ы дең гейіне дамытатын тұ ғ ырлы планеталық кү ш.

Органикалық дү ние эволюциясының бірнеше кезең дері:

Бірінші кезең — заттардың биологиялық айналымы пайда болып, биосфераның қ алыптаса бастауы. Екінші кезең — тіршіліктің кү рделене тү сіп, кө п жасушалы организмдердің пайда болуы. бұ л екі кезең ді ғ ылымда биогенез, яғ ни тіршіліктің толық мә нінде пайда болу кезең і деп атайды.Ү шінші кезең і — Биосфера эволюциясында адам қ оғ амының пайда болуымен ерекшеленеді. Биосфера эволюциясының келесі жаң а кезең і — қ азіргі дең гейі. Мұ ны ғ ылымда ноосфера кезең і деп атайды. Грекше " noos" ақ ыл-ой, сана, " sphaira" — шар деген ұ ғ ымды білдіріп, " саналы қ абық " деп аталады. Ноосфера — адамның санасы, ақ ыл-ойы шешуші рө л атқ аратын биосфераның жаң а эволюциялық дең гейі.Ноосфера ұ ғ ымын ғ ылымғ а 1927 жылы француз ғ алымдары Э.Лepya мен П.Тейяр де Шарден енгізді. Олардың ұ ғ ымы бойынша ноосфера биосферадан да жоғ ары дең гейдегі, бү кіл ғ аламшарды қ амтитын " ойлау қ абығ ы". 1930—1940 жылдары В.И. Вернадский ноосфера туралы ілімді дамытып, терендете тү сіндірді. Ол ноосфераны биосфера эволюциясының жаң а сапалы дең гейі, биосфера мен адам қ оғ амының байланысында пайда болғ ан деп қ орытынды жасады. В.И. Вернадскийдің пікірі бойынша: " Ноосфера — табиғ ат пен қ оғ ам заң дылық тары ө зара бірігіп ә сер ететін біртұ тас жоғ ары жү йе". Биосфераның ноосферағ а ұ ласуы кезінде бү кіл адамзат бірігіп шешетін мә селелерге ерекше кө ң іл бө лу қ ажеттігін ғ алым атап кө рсетті. Ноосфера кезінде бү кіл адам баласының ақ ыл-ойы, санасы, ғ ылымы жә не ә леуметтік ең бегі бір арнағ а тү суі керек. Адам мен табиғ ат арасындағ ы қ арым-қ атынасты адамның саналы ақ ыл-ойы басқ арғ ан кезде ғ ана жең іске жетеді деп атап кө рсетті. Ноосфера кезінде табиғ ат пен қ оғ ам арасындағ ы ө зара байланыс айқ ын байқ алады. Бұ л кезде бү кіл адамзат ү шін ғ ылымды дамытып, табиғ аттың да, қ оғ амның да бір-бірімен ү йлесімді ө ркендеуіне жол ашылу керек. Бұ л кезде ә рбір жеке тұ лғ аның да ө суіне кө ң іл бө лінеді. Биосфераның ноосферағ а ауысу кезең іне орыс ғ алымы М.И.Будыко терең талдау жасағ ан (1984 ж.). Ол биосфераның қ алыптасуында адамзат қ оғ амының біртұ тас екендігін ұ мытпау керектігін ерекше ескертті. Қ азіргі кезде ғ ылыми-техникалық прогресс бү кіл Жер шарын қ амтып отыр. Энергияның жаң а кө здерін бү кіл адамзат бірлесе отырып, пайдалануғ а басты назар аудару кө зделуде. Ноосфера кезінде Жер бетіндегі барлық халық тың тіршілік дең гейін жә не қ оғ амның қ ажетін кө теру ү шін биосфераның қ алыпты жағ дайын сақ тауғ а айрық ша кө ң іл бө лінеді. Соң ғ ы жылдары экологиялық мә селелер — бү кіл адамзатты толғ андырып отырғ ан кү рделі мә селелердің біріне айналып отыр. Қ оғ амның ө ркендеп дамуы, табиғ ат байлық тарын ұ қ ыпты пайдаланумен тығ ыз байланысты. Қ азір табиғ ат байлық тарын дұ рыс пайдаланбаудан жә не технологиялық процестердің жетілмегендігінен қ оршағ ан ортаның ластануы адамның денсаулығ ына да қ ауіп тө ндіруде. Адам денсаулығ ын сақ тау, адамның ү зақ ө мір сү руіне кажетті жағ дай жасау — қ оғ амның басты міндеті. Ол ү шін қ оғ ам мен табиғ ат арасындағ ы ү йлесімді байланысқ а ерекше назар аударылады. Осығ ан сә йкес казіргі кездегі ә леуметтік экология ғ ылымының басты мә селесінің бірі—адам денсаулығ ына зиянды жағ дайларды болдырмау. XX ғ асырдың 60-жылдарынан бастап ауқ ымды тү рде экология ғ ылымы да қ алыптасып келеді. Оның зерттейтін басты бағ ыттарына да ә леуметтік экология жә не адам экологиясы жатады.