Дәріс. Радияциялық қауіп. Иондық сәулерлерден қорғану. Электромагниттік сәуле, түрі, бастауы. Қорғаныс амалдары.

Радияциялық апат бұ л ядролық -энергетикалық қ ұ рылғ ылардың қ ауіпсіздік ережелерінің бұ зылу салдарынан радиактивті элементтердің жә не иондық сә улелердің қ оршағ ан ортаны ластауы. Радиактивті ластану жә не радиациялық сә улелену аварияның басты факторы болып табылады. Радиациялық сә улелену адам ағ засына (қ ан айналымы, жү йке жү йесіне, асқ азанына) жә не оның дамуына иондық сә улелердің ө туімен кері ә серін тигізеді. Радиоактивті ластану –альфа, –бета жә не –гамма иондық сә улелерінің ә сер етуінің жә не апат кезінде ядролық реакциядан радиактивті элементтер мен заттардың (радиоактивті шлак, шаң, ядролық азық тың бө ліктері) бө лінуінен, сонымен қ атар ә ртү рлі радиоактивті сә улелердің шығ уының нә тижесінде пайда болады.

Радиациялық апатқ а қ алай дайындалу керек?

Мекенің ізге жақ ын орналасқ ан барлық радиациялық қ ауіпті объектілердің қ ұ рамын анық тап, олар туралы толық та, нақ ты мағ лұ мат алының ыз.

Жабдық тың дұ рыс жұ мыс жасап тұ рғ андығ ына, радиациялық қ ауіпті объекті жө нінде хабарландыруды жақ ын жерде орналасқ ан ЧС-тен білуің ізге болады.

Радиациялық апат кезінде ә рекеттерің ізді рет ретімен орындау жө нінде инструкцияны назар аударып оқ ың ыз. Апат кезінде қ олданылатын қ ажетті заттардың қ орын жинап қ ойың ыз.

Радиациялық апат туралы хабарлағ ан кезде не істейміз?

Кө шеде жү рсең із тыныс алу органдарың ызды орамалмен жә не шарфпен бү ркеп, тезірек ғ имаратқ а кіруге асығ ың ыз. Ғ имаратқ а кірген соң, киім кешегің ізді шешіп, оны пластиктен жасалғ ан пакетке салып, душ қ абылдаң ыз. Терезе, есіктерің ізді жауып қ ойың ыз. Теледидар немесе радио қ осып болғ ан апат жө нінде жергілікті билік органдарынан толық мағ лұ мат алың ыз. Бү кіл вентиляция, терезедегі барлық тесіктерді жауып, бітеп, қ ажеттілігі болмаса, ол жерге жақ ындамаң ыз. Вакумдық ыдыстарда су қ орын жинаң ыз. Ашық азық -тү ліктерінің зді полиэтилендік қ аппен қ аптап, тоң азтқ ышқ а салың ыз.

Тыныс алу мү шелерін қ орғ ау ү шін респиратор, мақ тадан жасалғ ан таң ғ ыш немесе матадан жасалынғ ан таң ғ ышты сулап қ олданың ыз. БАҚ -тың хабарландыруынан кейін колий йодын бір таблеткадан 7 кү н бойы ішің із, ал балалар ү шін ¼ бө лікті таблеткадан берің із. Калий йоды жоұ болса, йод ерітіндісін бір стакан суғ а 3-5 тамшы, ал балалар ү шін 1-2 тамшы қ осып қ абылдаң ыз.

Радиактивтң ластанғ ан аумақ та не істеу керек?

Радиактивті заттардың ағ зағ а ә серін ә лсірету ү шін:

- ғ имараттан қ ажетілігі болмаса шық паң ыз, шық қ ан жағ здайда респиратор, плащ, резенке етік жіне қ олғ ап киіп шығ ың ыз,

- ашық ортада шешінбең із, отырмаң ыз, темекі шекпең із, ашық су аумағ ында суғ а тү спең із, саң ырауқ ұ лақ, жеміс-жидектер ж инамаң ыз.

- Ғ имаратқ а кірер алдында аяқ киімің ізді жуып, сыртқ ы киімің ізді қ ағ ып, сү ртіп киің із.

- Суды тек таза тексерілген кө здерінен алып, ал азық тү лікті дү кендерден сатып алың ыз.

- Тамақ ішер алдында қ олың ызды, ауызың ызды 0, 5 пайыздық ерітіндідегі ас содысымен шайып жуың ыз.

Осы берілген мағ лұ маттар сізге сә улелену аурыуынан алдын алуына кө мектеседі.

Радиациялық жең іліс.

Радиациялық жең іліс апат болғ ан орынына байланысты радиациялық –гамма жә не –бета сә улелерінің сұ йық, аэрозольді, газ тү рінде болады. Ол нақ ты шарттарғ а байланысты (апат тү ріне, орнату типіне, аумақ ауданына) адамғ а ә сер етуі мү мкін:

-Радиактивті ә ртү рлі газ;

- сыртқ ы ортаның ластанғ ан объектілерінің ә сер ететін сә улесі;

-тыныс алу жолында, терідегі жіне кө здің сыртқ ы кабыршағ ында радиактивті заттардың болуы;

- қ ұ рамында нуклидтер бар ауа, тамақ ты қ олданғ анда;

Ә рбір ү йлесімді компотненттердің ә сер етуі ә р тү рлі болады. Ә рбір жағ дайда радиациялық жең істің денеге «қ осымша» сә уле ә сер етуі, оның таралу кезең іне, мө лшеріне байланысты болады.

Алғ ашқ ы кө мек (кейінгі қ алдырылмайтын ә рекеттер). Қ ажет:

-иондық сә улеленуден қ орғ ану;

- радиопротектор, тұ рақ ты йодты қ абылдау;

- жақ ын арада профилактикалық -ем мекемелеріне жү гә ну керек;

- дезактивация жасап, яғ ни ыссы су мен сабынмен щеткамен жуыну керек.

МЕханикалық жарақ ат немесе термиялық кү йік шалу кезінде істеген жө н:

- Жарақ аттты дезинфицириялық сумен жуу керек

- Радионуклидтерден айыру ү шін перекиспен обраюотка жасаң ыз.

- Жарақ ат сыртына асептикалық таң ғ ышпен байлаң ыз:

- Сезімсіздендіргіш таблеткасын берің із.

Жоғ арыда кө рсетілген сыртқ ы сә улеленуден қ орғ ану ә рекеттерінің негізі болатын-гамма сә улеленудің қ айнар кө зі рентгендік жә не нейтрондық сә улеленулермен жұ мыс жасағ анда да таралады.

Рентгендік жә не кейбір нейтрондық сә улеленудің қ айнар кө здері тек ө здеріне тә н қ ұ ралдардың іске қ осылуымен ғ ана ә сер береді; сө ндірілген қ ұ ралдар сә улеленудің қ айнар кө зі болып табылмайды; сондық тан олар ешқ андай қ ауіп тө ндірмейді. Сонымен қ атар, нейтрондық сә улелену қ осымша сә улелену қ айнар кө зі бола алатын жә не қ ұ ралдардың сө ндірілген кү йінде де ә сер етуін туындататын кейбір нейтрон сә улесін қ абылдайтын заттарды қ оздыра алады.Осыны еске ала отырып, осындай қ осымша ионданатын сә улеленудің қ айнар кө здерінен қ орғ анудың ө зіне тә н жолдарын қ арастыру керек.

Ағ зағ а тү сетін, кейін ішкі сеулеленуге ә келіп соқ тыратын айқ ын тү рде қ ауіп тө ндіретін ионданатын сә улеленудің қ айнар кө здерінің ашық тү рімен жұ мыс жасағ анда, сыртқ ы сә улелену қ ауіпінде болдырмау ү шін, жоғ ары да айтылғ ан ә рекеттердің бә рін орындау қ ажет.Ә р тү рлі ішкі сә улеленудің алдын алу бағ ытына арнаулы ә рекеттердің толық кешені қ арастырылады.Олардың барлығ ы дерлік радиоактивті заттардың ағ зағ а ә сер етуін жә не осы заттардың беткі теріге жә не сілемейлі қ абаттарына зиянын ескертеді.

Радиоактивті заттармен жұ мыс істеу ү шін арнаулы жұ мыс орны жабдық талады.Жұ мыс бастамас бұ рын, жоспарда немесе жабдық талу алдында, қ ызметкерлердің сә леленудің қ айнар кө здерімен жә не олардың пайда болуына ә сер ететін қ айнар кө здерімен байланыс жасамауын толық тү рде бө лменің қ орғ алуын қ арастырады.Сипаты мен кү штілігі ә р тү рлі қ айнар кө здерімен жұ мыс жасағ анда да жұ мыс орындары қ орғ алынып, алдын алушаралары жү ргізіледі.

Электромагниттік сә улелену.Қ айнар кө здері.Тү рлері.Қ орғ ану тә сілдері.

Адамғ а тіршілік жағ дайларында табиғ и магниттік ө ріс(жердің магниттік ө рісі, кү ннің радиосә улеленуі, атмосфералық электр қ уаты), сонымен қ атар жасандыэлектромагниттік ө ріс ә сер етеді.Табиғ и электромагниттік ө ріс мың жылдар бойы тұ рақ ты болып, жасанды электромагниттік ө рістерді дең гейі соң ғ ы он жылда қ атты ө скен.Жасанды электромагниттік ө рістердің қ айнар кө зіне: ө ндірісте қ олданылатын тө мен жиілікті диапазонды электромагниттік ө рістер (термикалық барлау); жоғ ары жиілікті ө ріс (радиобайланыс, медицина, ТВ, радиохабарлау); ө те жоғ ары жиілікті диапазонды электромагниттік байланыс(радиолакация, навигация, медицина, ұ ялы байланыс), тағ ы сол сиякты.Электромагниттік ө рістерді ө ндірісте қ олдану ең бек ө рісінде жең ілдік тудырады, алайда оның қ ызметкерлерге де ә сері жоқ емес.Электромагниттік ө рістер барлығ ына ө тімді, жарық жылдамдығ ымен таралуғ а жә не сезім мү шелеріне байқ алмауғ а қ абілетті.Адамның сезім мү шелері жиілікті диапазонды электромагниттік ө рістерді қ абылдамайды, адам ө зі сә уле қ абылдау дең гейі мен тө нген қ ауіпті қ адағ алай алмайды.

Электромагниттік сә уледен адамғ а ә сер ету дең гейі сә уленің интенсифтілігіне, жиілігіне жә не ә сер ету уақ ытына байланысты.Ү лкен интенсифтік ө рістің адамғ а ұ зақ уақ ыт ә сер беруі адамның кү йзелу кү йіне, шаршаң қ ы болуына, ұ йқ ығ а ә уестігіне, уйқ ының бұ зылуына, бастың ауыруына, гипертонияғ а, журек тұ сындағ ы ауырлық қ а ә келіп соқ тырады.Ө те жоғ ары жиілікті ө рістің ә сері адамның қ ан қ ұ рамының ө згерісіне, кө здің ауруына ә сер етеді.

Электрлік жә не магниттік ө рістердің жиынтығ ы электромагниттік ө ріс деп аталады (ЭМӨ). Электромагниттік сә уле(ЭМС) кең істікте ө зара байланысты жылдамдық пен таралатын жә не бір-бірінсіз пайда болмайтын ө згермелі электрлік жә не магниттік ө рістерді кө рсетеді.Олар толқ ындар мен кванттық қ ұ рамғ а ие.Толқ ынның қ ұ рамына ЭМС-нің кең істікте таралу жылдамдығ ы (С), ауданның тербелу жиілігі (F) жә не толқ ын ұ зындығ ы (ƛ) жатады.Атмосферада ЭМС-нің барлық тү рінің таралу жылдамдығ ы 3000 км/сек-қ а жуық.Табиғ и ЭМӨ -нің қ айнар кө здері: Атмосфералық электр, ғ арыштық сә улелер, кү н сә улесі.Жасанды ЭМӨ -нің қ айнар кө здері: генераторлар, трансформаторлар.антенналар, лазерлі қ ондырғ ылар, қ ысқ а толқ ынды пештер, компьютер мониторлары жә не тағ ы сол сияқ ты.ЭМӨ -нің қ айнар кө здері жиілікті-бұ л барлық электрлік қ ұ ралдар, электрө ткізу сызық тары.ЭМӨ -нің ө згермелі тү ріне екі ө зара байланысты ө рістерден: электрленген(Е, В/м) магниттеген(Н, А/м) жатады.ЭМӨ -нің сипаттамасы: толқ ын ұ зындығ ы(ƛ, м); тербелу жиілігі (F, Гц); таралу жылдамдығ ы (С, м):

ƛ =c/f

Электрмагниттік толқ ын ұ зындығ ы ә р тү рлі болып келеді: орналасу ретіне қ арай 103м(радиотолқ ындар) жә не 0-8м(рентген сә улелері).Жарық кең кө лемді электромагниттік толқ ынның керекті бө лшегін қ ұ райды.Осы қ ұ рамды спектрдің бө лімін зерттей отырып, басқ а да ерекше қ ұ рамды сә улелерді ашқ ан еді. Сә улелердің арасында қ атаң айырмашылық жоқ.Барлық сә улелер зарядталғ ан бө лшектердің жылдам қ озғ алысынан туындағ ан электромагниттік толқ ындарды кө рсетеді.Электрмагниттік толқ ынды зарядталғ ан бө лшектің соң ғ ы қ озғ алысынан анық тайды. Сә улелену шкаласының аудан шекаралары шартты тү рде берілген. Ә р тү рлі ұ зындық ты толқ ындардың сә улелері бір-бірінен оларды қ абылдау тә сілмен жә не оларды тіркеу тү ріне қ арай айырмашылық тары болады: (антенна сә улеленуі; жылулық сә улелену; жылдам электрондардың қ озғ алысың тоқ талуының сә улелену т.с.с.).

Барлық кө рсетілген электромагниттік сә улелердің тү рлері ғ арыштық заттармен де туындайды жә не оларды жердің жасанды серіктерімен; ракеталармен; жә не ғ арыштық кемелермен сә тті зерттелуде.Ең алдымен бұ л тү рге атмосфераны жоғ ары жұ татын рентген жә не гамма сә улелеріне қ атысты.Мө лшерлемелі айырмашылығ ы бар толқ ын ұ зындығ ының бағ амнан тө мендеуі сапалық айырмашылық қ а ә кеп соқ тырады.Ә р тү рлі толқ ын ұ зындық ты сә улелер бір-бірінен заттардың жұ тылуына қ арай айырмашылық тары болады.Қ ысқ а толқ ынды сә улелер (рентгендік жә не ә сіресе, гамма сә улелер) ә лсіз жұ тылады.Оптикалық диапазонды толқ ындарғ а мө лдір емес заттар осы сә улелерге мө лдір болып келеді.Электромагниттік толқ ынның шағ ылу коэффициенті толқ ын ұ зындығ ына тә уелді. Ұ зын толқ ынды жә не қ ысқ ы толқ ынды сә улелердің ең басты айырмашылық тары-ол қ ысқ атолқ ынды сә улелер жиілік қ ұ рамын анық тайды.

Радиотолқ ындар---(F)105-1011Гц

Радиотолқ ынды тербелмелі контур жә не макроскопиялык вибратордың кө мегімен алады.

Қ ұ рамы: Ә р тү рлі жиілікті жә не ә р тү рлі толқ ын ұ зындық ты радиотолқ ындар ә р тү рлі жұ тылады жә не шағ ылады, дифракция жә не интерференция қ ұ рамын кө рсетеді.

Қ олданылуы: Радиобайланыс, ТВ, радиолокация.

Инфрақ ызыл толқ ындар(жылулық)---(F)-3*1011-4*1014Гц

Заттың молекулаларымен жә не атомдарымен сә улеленеді.Инфрақ ызыл толқ ынды кез-келген температурада барлық дене бере алады.Адам баласы толқ ын ұ зындығ ы ƛ -1, 9*10*-6м болатын электромагниттік толқ ынды қ абылдайды.

Қ ұ рамы:

1)Кейбір мө лдір емес денелерден, жаң бырдан, тү тіннен, қ ардан ө теді.

2)Фотопластиналарда химиялық реакция тудырады.

3)Заттарды жұ тады жә не қ ыздырады.

4)Германияда ішкі фотоэффект тудырады.

5)Кө рінбейді.

6)Интерференция жә не дифракция пайда болуына қ абілетті.

Инфрақ ызыл сә улелену жылулық, фотоэлектрлік жә не фотографиялық ә дістермен тіркеледі.

Қ олданылуы: қ араң ғ ылық та, тү нгі барлауда(тү нгі бинокль), тұ манда заттың кескінін алады.Криминалистикада, физиотерапияда, боялғ ан заттарды, ғ имарат қ абырғ аларын, жемістерді кептіру ө ндірісінде қ олданылады.

Кө рінетін сә уле-кө зге кө рінетін электромагниттік сә улеленудің бө лігі(қ ызыл тү стен-кү лгін тү ске дейін) жиілігі—(F)-4*1014-8*1014Гц

Қ ұ рамы: шағ ылады, сынады, кө зге ә сер етеді, дисперсия, интерференция. дифракцияның пайда болуына қ абілетті.

Ультракү лгін сә улелену—(F)-8*1014-3*1015Гц(кү лгін жарық тан кө бірек).

Қ айнар кө зі: газдыразрядталган кварцты тү тікшелі лампалар(кварцты лампалар).Температурасы t> 1000*C болатын барлық қ атты денелерде, бумен жарық танатын ртута бө лшектерінде сә улеленеді.

Қ ұ рамы: жоғ ары химиялық белсенді(кү міс хлоридінің қ ұ рамында, мырыш сульфидінің кристалының жарқ ырауында кө рінбейді), ө тімділігі ө те жоғ ары, микро ағ заларды ө лтіреді.Аз мө лшерлі кө лемде адам ағ засына ә сері бар(кү нге кү ю), ал кө п мө лшерлі кө лемде биологиялық кері ә серін тигізеді; жасуша дамуында жә не зат алмасуыда ө згерістер, кө зге ә сері бар.

Қ олданылуы: медицинада, ө ндірісте.

Рентген сә улелері-электрондардың ү лкен жылдамдығ ында сә улеленеді, мысалы, металлда электрондардыі тоқ тауы.Рентген тү тіктері арқ ылы алады: вакуумды тү тіктегі электрондар жоғ ары қ уатта электрлі ауданда жылдамдырақ қ озғ алады да(р=10*3-10*5Па), анодқ а жетіп, соқ тығ усы ә серінен кү рт тоқ тайды.Электрондар тоқ тау сә тінде жылдам қ озғ алып, электрмагниттік толқ ын сә улеленеді(100-ден 0, 01нм-ге дейін).

Қ ұ рамы: интерференция, кристалл торындағ ы рентген сә улесінің дифракциясы, ө те жоғ ары ө тімділік қ абілеті бар. Ө те кө п мө лшерде сә улелену тү рлі ауру тудырады.

Қ олданылуы: медицинада(Ішкі органдарының ауруына), ө ндірісте (ә р тү рлі бұ йымдардың қ ұ рылымын бақ ылау, бекітпе тігістері).

Иондык сә улелену—(F)-3*1020Гц-жә не жоғ ары)

Қ айнар кө зі: атом ядросы(ядролық реакциялар).

Қ ұ рамы: ө те жоғ ары ө тімділік қ асиетке ие, ө те қ атты биологиялық ә сер кө рсетеді.Қ олданылуы: медицинада, ө ндірісте(д-дефектоскопия).

Иондық сә уленің тү рлері:

-альфа сә улелері(гелий ядросы)

-бета сә улелері(электронды жә не позитронды)

-гамма сіулелері(фотонды жә не электромагнит)

Радиоактивті қ ұ лдырау берілген изотоптары бар сә улелермен жү реді: кө міртегі (14) жә не стронций (90)-бета белсенді, ал йод(131)-бета жә не гамма белсенді.Барлық радиоактивті заттар ө зінің ө згермеген жә не бір изотоппен болатын жартылай қ ұ лдырау кезең і болады: йод(131)-8, 04 кү н; цезий(137)-30жыл; стронций(90)-90жыл; уран(238)-4, 5млрд жыл.

Электрлі магнитті ө рістен биологиялық ә серлерді дә стү рлі тү рде қ арастыру кезінде ә сер етудің негізгі механизмі ұ лпалардың жылудың ә серінен зақ ымдануы болып табылады деп есептелінген. Осының негізінде кө птеген елдерде қ ауіпсіздік стандарттары жасалды. Алайда, соң ғ ы уақ ытта ө рістің жылу ә серіне жеткіліксіз қ арқ ындылығ ы кезінде тірі ағ заның электрлі-магнитті ө рісінің ө зара ә сер етуінің басқ а да жолдарының бар екені туралы дә лелдемелер кө птеп пайда бола бастады. Осы ә серлердің байқ алымдарының қ атарына қ атерлі ісік жә не гормоналды аурулар жә не кө птеген басқ алар жатады.

Дә ріс 14. Радиациялы жә не химиялық барлау. Медициналық шаралар. Қ орғ ану қ ұ ралдары. Ұ жымдық жә не жеке қ орғ аныс заттары. Басты ұ йымдар мен қ ұ тқ ару жә не басқ а да маң ызды жұ мыстарды жү ргізу (Қ жБШЖ). Қ жБШЖ жү ргізу мақ саты, мазмұ ң ы жә не шарттары. Оларды жү ргізуге арналғ ан кү штер мен қ ұ ралдар.

Тө тенше жағ дайлар Қ ызметінің кү ш ә рекетін қ амтамасыз ету – бұ л ТЖ сә тті жою ү шін жағ дай жасау мақ сатында ұ йымдастырылатын жә не жү зеге асырылатын шаралар жиынтығ ы.

Олардың бір тү рі барлау жә не радиациялы (химиялық)қ орғ аныс болып табылады.

Барлау – сұ рапыл апат, қ ирау, апат болғ ан аудандардың, сонымен қ атар апатты қ ұ тқ ару жә не басқ а да маң ызды жұ мыстарды орындау объектілері мен ү лескілердің жағ дайын жә не табиғ и ортасының кү йі жайында мә ліметтерді зерттеу, жалпылау, жинау бойынша ТЖ Қ ызметі жә не басқ ару органдары жү ргізетін шаралар жиыны.

Шешілетін тапсырманың сипаты мен барлау мә ліметтерін алу тә сілдері бойынша орындалады:

1. Бақ ылау жү йесі мен зертханалық бақ ылау (БЖЗБ),

2. Жалпы жә не арнайы барлау органдары.

БЖЗБ мекемесі қ ауіпті объектілер мен қ оршағ ан ортаның жағ дайын бақ ылау жә не қ адағ алауды жү зеге асырады, ТЖ мен олардың салдарының туындауын болжайды жә не бағ алайды.

Жалпы Барлау басқ ару органдарымен жә не СТЖ (Қ Р МО ә скері жә не т.б.) кү штерімен ТЖ аудандарындағ ы жағ дай жайында мә ліметтерді жинау, азап шеккендердің саның анық тау, қ ираудың сипаты мен дең гейін, қ ауіпті салдардың таралу мү мкіндігінің бағ ытын анық тау мақ сатындаорындалады.

Жалпы Барлау барлау отрядтарымен, МО Ә скері жіберген бақ ылау посттарымен жә не топртарымен орындалады, сонымен қ атар ә скерленбеген тү рлер мен басқ а да ТЖ жоюғ а қ атысатын кү штермен орындалады.

Радиациялы жә не химиялық барлау арнайы барлаудың қ ұ рамына кіреді.

Ол жағ дайдың сипатын жайында толық мә лімет алу ү шін орындалады жә не ұ йымдастырылады.

Радиациялы жә не химиялық барлау мына мақ саттарды ұ йымдастырылады:

1. Ауаның, судың жә не жергілікті жердің радиоактивті жә не химиялық заттармен улануын уақ ытында байқ ау;

2. Уланудың дең гейі мен сипатын анық тау;

3. Химиялық уланғ ан ү лескілердің ең аз радиация дең гейімен бағ ытталуын жә не жолын іздеу;

4. Халық тың жә не ә скери бө лімшелердің радиациядан жә не химиядан қ орғ ануының оң тайлы тә ртібін ең гізу.

Барлаудың барлық тү рін ұ йымдастыруғ а мыналар кіреді:

- барлау жү ргізудің мақ сатын, міндетін жә не ауданың (объект) анық тау;

- кү штер мен қ ұ ралдарды бө лу;

- тапсырманы жобалау;

- ө зара ә рекет етуді ұ йымдастыру;

- барлау органдарын басқ ару мен байланысуды ұ йымдастыру, олардың ә рекетін қ адағ алау;

- барлау мә ліметтерін жинауды жә не ө ң деуді ұ йымдастыру мен олардың МО бастығ ына (ТЖ бойынша комиссия ө кілі)жә не басқ ару органдарына ө з уақ ытында жетуін қ амтамасыз ету.

Барлауды жоспарлау алдын ала жү зеге асырылады. Барлау жоспары карта, сұ лба қ осымшаларымен мә тінді орындалады немесе тү сініктеме жазбасмен картада орындалады.

Планда кө рсетіледі:

- барлау мақ саты, міндеті жә не объектілері;

-кү штер мен қ ұ ралдар қ ұ рамы, олардың міндеті;

- барлау кү шін қ амтамасыз етуді орындау;

- байланысты ұ йымдастыру реті, барлауды басқ ару жә не ө зара ә рекет ету.

Тү сініктеме жазбада кө рсетіледі:

- мақ саттар, негізгі міндеттер жә не олардың орындалу реті;

- қ ажетті анық тама қ ағ аздары мен есептер дайындалады.