Тақырыбы №36 Қан ағу кезіндегі диагностика және дәрігерге дейінгі көмек.

7.2. Мақ саты: Студенттерге қ ан ағ у кезіндегі диагностика жә не дә рігерге дейінгі кө мек кө рсету ережелерін ү йрету.

7.3. Оқ ыту нә тижесі:

Тақ ырыпты оқ ыту нә тижесінде студент білуі керек:

1. Қ ан кету (артериалды, кө ктамырлы, капиллярлы) туралы тү сінік.

2. Қ ан кетуге алып келетін жағ дайлар, клиникалық кө рініс.

3. Қ ан кетулер синдромы (сыртқ ы, ішкі, паренхималық, аралас).

4. Тә уелсіз шұ ғ ыл медбикелік араласу ережелері, пациентті актуалды жә не патенциалды мә селелері, туындайтын асқ ынулар.

Қ ан кету.

Қ ан тамырларының бү тін қ алпының бұ зылуына байланысты қ ан сұ йығ ының ағ уын қ ан кету, - деп айтады. Қ ан ағ у кө бінесе жарақ атқ а байланысты. Ол науқ ас ө лімінің негізгі себептерінің бірі болып табылады. Қ ан ағ у тек хирургиялық науқ астарда ғ ана емес сонымен бірге терапиялық, гинекологиялық, инфекциялық, т.б. науқ астарда (инфаркт – жү рек бұ лшық етіне қ анталау, жатырдан қ ан ағ у, т.б.) кездеседі.

Қ ан кетудің жіктелуі.

А. Жарақ аттық қ ан ағ у ә ртү рлі зақ ымдалудың ә серінен, тамырдың бү лінуінен болады. Бұ л қ ан ағ улар жұ мсақ ұ лпалардың (жаралау, соғ ып алу) жә не сү йектердің (сынық, буын шығ уы) зақ ымдануы кезінде болады.

Б. Жарақ атсыз қ ан кету. Жарақ атсыз қ ан ағ у бірнеше топтарды қ амтып, мынандай себептердің салдарынан туады:

І. Тамыр қ абырғ асының ә ртү рлі сырқ аттың асқ ынуынан бұ зылуы. Оның себептері:

а) Тамыр қ абырғ асының қ абыну салдарынан бү лінуі;

б) Тамыр қ абырғ асының ісікті ө згерістер салдарынан бү лінуі;

в)Тамыр қ абырғ асының бө где затпен қ ысылуы, жаншылуы, жыртылуы;

ІІ. Қ ан қ ысымының жоғ арылауы салдарынан болғ ан қ ан ағ у (артериалды жә не венозды).

а) Бауыр циррозы кезінде ө ң еш кө к тамырларының кең еюімен, кө к тамырдағ ы қ ан қ ысымының артуынан болатын қ ан ағ у немесе геморрой веналарынан қ ан ағ у.

б) Артерия қ ан қ ысымы жоғ арлағ анда миғ а қ ан қ ұ йылуы мү мкін (атеросклероз, гипертониялық ауруларда – инсульт).

в) Ұ лпалардағ ы қ ан қ ысымының жоғ арлауынан болатын мү шелердің жарылуынан қ ан ағ уы мү мкін.

Мысалы: жатырдан тыс жү ктілік кезінде тү тік ө сіп жатқ ан ұ рық тың қ ысымын ұ зақ уақ ыт ұ стай алмайды, біртіндеп кең ейіп, жыртылады, іш қ уысына қ ан ағ ады.

ІІІ. Баурдың сырқ аттануы кезінде сарғ аю кездеседі, қ анның ұ юы бірден тө мендейді жә не тамырдың ө ткізгіштігі бұ зылады, осығ ан байланысты ө т қ анғ а араласады, содан холемиялық қ ан ағ у болуы мү мкін. Холемиялық қ ан ағ уларғ а – тері асты, танаудан, ішектен, бү йректен, қ ынаптан жә не т.б. жатады. Бұ л қ ан ұ йытатын жә не қ ан ұ юғ а кедергі жасайтын жү йелер қ ызметінің бұ зылуынан болады.

ІV. Сепсис кезінде дене ұ лпаларының жә не тамырдың ө ткізгіштігі бұ зылуының, қ ан ұ ю жү йесінің бұ зылу салдарынан болатын қ ан ағ улар аз кездеспейді (фибринолиз, фибриногенолиз, шашыранды тамыр ішілік ұ ю сырқ аты (ДВС), т.б.

V. Авитаминоз кезінде – витамин С жоқ болуынан қ ылтамырдан қ ан ағ у кездеседі. Гемофилияда қ ан ағ у – қ ан ұ ю жү йесінің VІІІ факторының жоқ тығ ына байланысты ұ ю ү рдісінің тө мендеуі салдарынан болады. Бұ л ауру тек еркектерде кездеседі. Мұ нда кө бінесе қ ылтамырдан (капилляр) тіндер қ абатында қ ан ағ у байқ алады. Олар ө здігінен танаудан, ішектен, ал кейде ұ сақ жарақ ат кезінде пайда болады (тістің қ ызыл етін щеткамен зақ ымдағ анда, тік ішек ауырғ анда, т.б.).

Қ ан кетудің кө зі бойынша былай бө лінеді:

а) Артериядан қ ан ағ у. Артериядан қ ан ақ қ анда атқ ылауы тамыр соғ уымен сә йкес келеді. Қ ызыл қ ан атқ ылап ағ ады, оның биіктігі тамырдың соғ у толқ ынымен ө згеріп отырады. Қ ан тамыры неғ ұ рлым ү лкен болса, соғ ұ рлым қ ауіпті келеді.

б) Кө к тамырдан – қ ан ағ у онша қ ауіпті емес. Мұ нда қ ан қ оң ырқ ай – қ ызыл, ү зіліссіз ағ ады. Вена қ ақ пақ шаларының жә не қ абырғ аларының ә лсізденуі кезінде немесе венаның орталық ұ шынан да қ ан ағ уы болуы мү мкін. Мойын веналары жарақ аттанғ ан кезде жиырылып, қ абыспайды. Бұ л кезде ө лім ауа эмболиясынан болуы мү мкін екендігін есте сақ тау керек. Венозды қ ан ағ у ең ү лкен тамырларды қ оспағ анда, ө здігінен тоқ тайды.

в) Қ ылтамырдан (капилляр) қ ан кету – жараның барлық беткейі қ анайды, қ ауіптілігі аз. Мысалы: кесілген, операциялық, шабылғ ан, жаншылғ ан жаралар.

г) Ү лпершекті ағ залардан (паренхиматозное) - бауыр, кө кбауыр, ө кпе, бү йректен қ ан кету, бұ л да қ ылтамырлық, бірақ қ ауіптілеу келеді. Бұ л қ ан ағ удың тү рі ө здігінен ешуақ ытта тоқ тамайды, бір ерекшелігі ағ заларда қ ан тамырлар қ абырғ аларының ү лпершекпен тығ ыз байланыста болуы, сондық тан олар жиырылып, қ абыспайды.

Мұ ндай қ ан ағ уды биологиялық тә сілдермен тоқ татады. Мысалы: жаншылғ ан шарбы майымен бауыр жарасын тығ ындап, жіп салу немесе жаншылғ ан майлы ұ лпамен, бұ лшық етпен жарағ а тығ ын жасау. Бұ ларда тромбокиназа кө п. Кө к бауырдың жарылуы кезінде – оны жаншылғ ан майлы тіндермен тығ ындап, жіп салады. Жаншылғ ан ұ лпа бойындағ ы кө п мө лшердегі тромбокиназа қ анды тез ұ йытады да, қ ан кетуді бірден тоқ татады.

Қ ан ағ у екіге бө лінеді: сыртқ а жә не ішке қ ан кету. Сыртқ а қ ан ағ у кезінде қ ан сыртқ ы ортағ а ағ ып шығ ады, ал ішке қ ан ағ уда – ұ лпағ а жә не ішкі ағ заларғ а жайылады. Ішке қ ан ағ у жасырын қ алыптасады жә не оның белгілері болмайды, бұ л қ анның қ уыстарғ а ағ уымен сипатталады. Мысалы: іш қ уысына, плевра қ уысына жә не т.б. қ уыстарғ а. Анық қ ан ағ у кезінде қ ан ағ за ішіне қ ұ йылады, олар қ анды қ ұ сық пен болып немесе ішектен қ ан ағ умен қ ара нә жіс (деготь, смола) немесе бү йрек жә не қ уық ісігі, жарақ аты кезінде зә рде қ анның пайда болуымен (гематурия) белгілі болады. Кейде ішке анық қ ан ағ у кезінде кө збен (макроскопия) зерттеуде нә жісте қ ан болмайды, бірақ нә жісті лабораториялық тә сілмен тексергенде қ анды анық тауғ а болады. Мұ ндай жағ дайда нә жістің қ ұ рамындағ ы жасырын қ анғ а реакцияның оң болғ анын айтады (реакция Григерсена).

Бас сү йек қ анқ асының ішіне ә сіресе ромбы тә різдес ойық қ а қ ан ағ у қ ауіпті, себебі тыныс алу тоқ тап қ алуы мү мкін. Кешігіреп екінші ретте қ ан ағ у ұ лпалардың еріп, ыдырауы нә тижесінде болуы мү мкін. Ә сіресе, жараның ірің деуінен қ ан тамырындағ ы тромб езіліп, ыдырайды.

Ұ зақ тығ ы бойынша қ ан ағ у жедел жә не созылмалы болуы мү мкін. Біріншісінде - жедел тү рде кө п қ ан кетеді, ол шапшаң қ алыптасып, қ ан аздық тың ауыр дә режесі байқ алады. Сонымен бірге орташа дә режелі қ ан ағ у мен жең ілдеу тү рі болуы мү мкін.

Созылмалы қ ан ағ удың қ ауіптілігі аздау, ө йткені науқ астар ұ зақ уақ ыт бойы қ ан жоғ алтады да, қ аназдылық қ а қ алыптасып алады.

Мысалы: геморройда науқ ас денесі мұ ндай ұ зақ уақ ыт қ ансырауғ а ү йреніп кетеді. Қ ан ағ у тамырдың алғ ашқ ы немесе екінші кезектегі зақ ымдану нә тижесінде болуы мү мкін. Егер жұ мсақ ұ лпағ а қ ан қ ұ йылса онда зақ ымданғ ан тамырдың ауқ ымына байланысты ондай қ ан қ ұ йылыстары ұ сақ нү ктелі, ірірек қ ан қ ұ йылысы жә не кө лемді қ ан қ ұ йылысы немесе ә ртү рлі қ анды ісіктер тү рінде пайда болады. Бұ л кезде қ ан ұ лпаларғ а қ ұ йылып, қ уыс тү зейді жә не олар ү лкен кө лемде болуы мү мкін.

Кез-келген қ ан ағ у – қ ансыраумен жә не қ ан аздылық пен ұ штасады. Қ ан кету неғ ұ рлым тез болса, соғ ұ рлым науқ ас ө міріне қ ауіпті болады. Қ ансырауда қ ан қ ысымының 70-80 мм сынап бағ анасына дейін тө мендеуі қ ауіпті, - деп есептелінеді. Жылдам қ ан ақ қ ан кезде гемоглобиннің 1/3 бө лігін жоғ алту ө лімге ә келуі мү мкін.

Айналымдағ ы қ ан кө лемі (АҚ К - ОИК)

АҚ К –ін анық тайтын бірнеше тә сілдер бар. Соның бірі қ ан тамырына бояулы метилен кө гілдір ертіндісінің белгілі мө лшерін ең гізеді. Қ андағ ы бұ л бояу біркелкі таралғ аннан кейінгі мө лшерін анық тап, тамыр жү йесіндегі қ анның мө лшерін анық тауғ а болады.

Егер ең гізілген зат тек плазмада ғ ана таралса, онда мұ ндай жолмен ағ задағ ы плазманың мө лшерін анық тауғ а болады, ол гематокриттің кө рсеткіші бойынша қ анның мө лшерін де есептеуге мү мкіндік береді. Соң ғ ы кездерде радиобелсенді изотоптарды пайдалануғ а негізделген тә сілдерін қ олданады. Мысалы: тексерілетін адамның кө к тамырынан аз мө лшерде қ ан алады да оғ ан - P 32 - радиобелсенді фосфордың белгілі мө лшерін қ осады. Біраз уақ ыттан кейін, P 32 эритроциттердің ішіне араласқ ан соң, оларды айналдырғ ыш қ ондырғ ыда айналдырып, бө ліп алады да, қ айтадан қ ан тамырына кіргізеді. «Таң баланғ ан» эритроциттер бү кіл қ анмен араласады. Біраз минуттан кейін аз мө лшерде қ ан аламыз да оның радиобелсенділігін анық тай отырып, қ анның жалпы кө лемін оң ай есептейміз. Қ ан қ ысымы, қ анның ү лес салмағ ы, гемоглобин, гематокрит сияқ ты кө рсеткіштер қ ансыраудың мө лшеріне байланысты екендігі анық талады.

Аздап қ ансырағ анда (500 мл) қ ан қ ысымы, қ анның ү лес салмағ ы ө з дең гейінде қ алып, гемоглабин 13%-ғ а дейін аздап тө мендейді. (Гематокрит 44-40-қ а дейін тө мендейді - қ алыпты жағ дайда 48).

Ұ зақ қ ансыраудан кейін науқ асты қ ан қ ысымының тө мендеуімен ұ штасатын ауыр жағ дайдан шығ ару ө те ауыр болатындығ ын есте сақ тағ ан жө н.

Балалар мен қ арт адамдар қ ансырауды бірталай ауыр, ал ә йелдер жең ілдеу кө тереді, - бірақ шө лдеу, тоң азу немесе керісінше дененің қ ызу, шаршау, арылу, есінеу, ұ йқ ышылдық, ә лсіздену, т.б. себептер қ ансырағ ан адамның жағ дайын одан сайын ауырлатады. Осындай кездерде қ ан ағ удың денедегі жалпы зардабымен кү ресу ө те қ иынғ а соғ ады.

Қ ан ағ удың клиникалық сипаты.Қ ан кетудің жалпы жә не жергілікті белгілері қ алыптасады. Жалпы белгілері кө лемді қ ан ағ уда байқ алады:

1. Тері жамылғ ысының бірден бозаруы, кейде сарғ аюы, тамырдың тү йіліп, тарылуы - тері тамырларына қ анның аз тү суінен қ алыптасады.

2. Бас айналу, кө здің қ арауытуы - мидың оттегіне тапшылығ ынан, ал ентігу, есінеу, шө лдеу, ә лсіздену, ұ йқ ысыздық қ аназдылық тан байқ алады.

3. Жү рек айнуы, қ ұ су – қ ұ су орталығ ының қ озуынан жә не оттегіне тапшылық тан қ алыптасады.

4. Тамырдың жиі соғ уы (120-140-қ а дейін), бастапқ ы кезде жиілеуі, қ ан аздылық ты толық тыру мен жетілдіру ә сері салдарынан жә не сонымен бірге тө менгі қ ан қ ысымы ә серінен дамиды.

5. Тө мендеген, тө мендей тү скен Қ.Қ. (80 мм –ден тө мен) байқ алады.

6. Тө менгі дең гейдегі гемоглобин – кө п мө лшерде қ ан жоғ алтуда (1/3 дейін қ ауіпті), эритроциттердің азаюы салдарынан пайда болады.

7. Ұ лпалардан қ анғ а сұ йық тық ағ ып келуінен қ анның ү лес салмағ ы (удельный вес крови) азаяды.

8. Ентігу - оттегіне тапшылық пен тө мен дең гейдегі гемоглобин салдарынан кездеседі.

9. Есінеу – орталық жү йке жү йесіндегі ауыр ө згерістерге байланысты пайда болады.

10. Шө лдеу – қ ансыраудан кейін қ ан тамырларына ұ лпалардан сұ йық тық тар ә лі тү сіп ү лгермейді, қ аназдылық тан дене сусызданады.

11. Аяқ – қ олдың мұ здауы – зат алмасу ү рдістерінің тө мендеуі салдарынан жә не қ ансыраудан тамырлар тү йіліп, жиырылады, ал оттегі мен қ оректік заттардың жетіспеушілігі артады.

12. Қ арашық тың кең еюі қ алыптасады.

13. Естен тану жә не тырысу – соң ғ ы ө лім алдындағ ы ақ тық белгі болып табылады.

Қ ан кетудің белгілері – қ ан ағ удың орналасуына байланысты болады:

а) Кеуде қ уысына қ ан ақ қ анда (гемоторакс) ө кпенің қ ысылуы, кө кірек аралық тың ығ ысуы, зақ ымдалғ ан жақ та тыныс алу қ озғ алысының болмауы, тың дағ анда тыныс алудың естілмеуі кездеседі. Ентігу, тері жамылғ ысының кө геруі, тамырдың жиі соғ уы, тық ылдатып тексергенде – тұ йық дыбыс анық талады.

б) Жү рекқ ап ішіне қ ан ақ қ анда – жү ректің қ ысылуы, жү рек тұ йық тылығ ы, жү рек дыбысының болмауы, тамырдың жиі жә не ә лсіз соғ уы, артериялық қ ысымының тө мендеуі, венозды қ ысымның артуы, ентігу, кө геру, т.б. байқ алады.

в) Іш қ уысына қ ан ақ қ анда - ә лсіз, ұ зақ ауыру, қ ұ рсақ бұ лшық еттерінің қ атаюы, аздап айқ ындалғ ан Щеткин – Блюмберг белгісі жә не дененің қ алыпты жағ дайын ө згерткен кезде ауысып отыратын тұ йық тық дыбыс іш-қ ұ рсақ ты тық ылдадып тексергенде анық талады;

г) Буынғ а қ ан қ ұ йылғ ан кезде - ауырсыну, қ имыл – қ озғ алудың шектелуі, бұ зылуы, ісіну, буын қ уысындағ ы сұ йық тың толқ ынды қ озғ алысы (флюктуация) жә не тізе ү сті сү йегінің – тобық тың селкілдеген қ озғ алысы (баллотирование надколенника), буын пішінінің ұ лғ айып, ө згеруі байқ алады.

Лабораториялық зерттеулер.

Эритроциттер мен гемоглобинді санау (эритроциттердің тө зімділігі қ ышқ ылданудың салдарынан кү рт тө мендейді). Қ ан тамырына ұ лпалардан сұ йық тық тың шығ уына байланысты гемоглобин мен эритроциттердің тө мендеуі келесі кү ні толық тырушы (компенсаторное) қ ұ былыстарғ а байланысты жалғ аса береді.

Қ ан кетуді тоқ татудың уақ ытша ә дістері

Қ анкетуді тоқ татудың уақ ытша ә дістері табиғ аты бойынша механикалық болып табылады. Оларғ а жатады: жгут қ ою, артерияғ а саусақ ты қ ою, максимальді иілу немесе аяқ тамалардың тұ ру жағ дайы, байлам таң у, жарақ атқ а тампонада жасау, тамырдан қ анақ қ ан жерді қ ысқ ышпен қ ысу, уақ ытша шунтирлау.

1. Жгут қ ою.

Қ анкетуді уақ ытша тоқ татудың ө те сенімді ә дістері. Кө рсеткіштері: аяқ тамаларғ а артерялық қ ан кету, аяқ тамаларғ а кез-келген массивті қ анкету. Жгут қ оюдың ережесі:

· Жгут қ оюдың алдында аяқ -қ олды кө теру керек.

· Жгутты жарақ атқ а жақ ынырақ жә не проксимальді қ ою керек.

· Жгут астына міндетті тү рде шү берек (киім) қ ою керек

· Жгутты қ ою кезінде 2-3 тур жасайжы, оларды біркелкі созады, турлар бір-бірінің ү стінде жатпау керек.

· Жгутты қ ойғ аннан кейін, оның тура уақ ытын белгілеу керек

· Жгут қ ойылғ ан дененің бө лігі, қ арауғ а ың ғ айлы болуы керек.

· Жгутпен зақ ымдалғ ан адамдар транспортирленеді жә не бірінші кезекте тексеріледі.

· Жгутты біртіндеп, жайлап босатып, ауыпсынусыз шешу керек.

Жгутты дұ рыс қ оюдың критерийлері болып табылады: қ анкетуді тоқ тату шеткерлік пульсацияның тоқ татылуы, аяқ тамалардың суық болуы жә не бозаруы.

Жгутты тө менгі аяқ тамаларда 2 сағ аттан, ал жоғ арғ ы аяқ тамаларда 1, 5 сағ аттан аса ұ стамау керек. Егер бұ лай болмаса ишемия ә серінен, аяқ тамаларда некроз дамуы мү мкін.

Науқ астың ұ зақ транспортировкасында жгутты мү мкіншілігінше ә р сағ ат сайын 10-15 мин. босатып тұ рады, қ ан кетуді уақ ытша тоқ татудың ә дісін басқ а ә дістермен ауыстыра отырып (саусақ пен қ ысу).

2. Артерияны саусақ пен қ ысу.

Кө мекші ә дістерді, қ олмен жасайтын ә дістерді қ ажет етпейтін, жай ә діс жеткілікті. Оның негізгі ерекшелігі-тек 10-15 мин уақ ытты эффективті қ олданылуы мү мкін, яғ ни қ ысқ а уақ ытта болып табылады.

Артерияның саусақ пен қ ысудың кө рсеткіштері артериялық немесе артериялық бассейнге сай келетін массивті қ ан кету болып табылады.

Саусақ тық қ ысу жедел жағ дайда маң ызды, гемостаз ү шін басқ а ә дістерді қ олдануғ а дайындалу ү шін, мысалы, жгут қ ою.

Бұ л ә дісті дұ рыс жә не эффективті қ олдану ү шін, артерия проекциясын дә л білу керек, оның сырты жә не нү ктелері сү йекке жақ ын орналасқ ан.

Бұ л айтылулар кө птеген ә дебиеттерде топографиялы анатомия жә не жедел хирургияда берілген.

3. Аяқ тамалардың максимальді иілуі.

Ә діс аз сенімді, бірақ жә не аз травмалық. Ірі буындардың аяқ тамалардың сегменттерінен дистальді қ анкетуінде эффективті ә діс болып табылады.

Саннан қ анкету кезінде жамбас-сан буынында, тізе буынында-тобық тан жә не табаннан қ ан кету кезінде, шынтақ буынында- білектен жә не тоқ пан жіліктен қ ан кету кезінде максимальді иілу болады. Аяқ тамаларды жоғ ары қ ою жағ дайы.

Кө рсеткіштері-веналық жә не капиллярлық қ анкету, ә сіресе тө менгі аяқ тамалардан. Ә діс жең іл.

4. Қ атты байлам таң у.

Бұ л ә діске тек бинт пен байламдық материал қ ажет. Қ атты таң у-ұ сақ тамырлардан, веналық немесе капиллярлық қ ан кету кезінде қ олданылады. Кө рсетілген ә діс-тө менгі аяқ тамалардың венасының варикоздық созындысының қ ан кетуінде қ олданылады.

5. Жарақ ат тампонадасы.

Бұ л ә діс-ұ сақ қ антамырлардан, капиллярдан жә не веналық қ анкетуде, қ уысты жарақ ат кезінде кө рсетіледі. Жиі операцияда қ олданылады.

6. Қ антамырдан қ ан кетуідне қ ысқ ышты қ олдану. Бұ л ә дісті операция кезінде қ анды тоқ тату ү шін қ олданады. Ә діс сенімді, эффективті жә не жең іл, сондық тан кең қ олданылады. Бірақ есте сақ тау керек: қ ысқ ышты ың ғ айлы қ ою керек жә не кө збен де қ арау керек, ө йтпесе зақ ымдалғ ан тамырдан басқ а қ ысқ ышқ а магистральді тамыр немесе нерв кіруі мү мкін, ол жағ ымсыз жағ дайларғ а алып келеді.

7. Тамырды уақ ытша шунтиралау.

Бұ л ә дісті ірі магистральді тамырлардың зақ ымдалуы кезінде, негізінде артерияның, қ анағ у тоқ талу кезінде, қ олдану қ ажет, болмаса бұ л жағ ымсыз жағ дайларғ а жә не адамның ө міріне қ ауіп ә келеді.

Бұ л ә діс хирургтің тамырды тіге алмағ ан кезінде, аумақ тық ауруханада тамырлық операция жағ дайларында қ олданылады, ал транспортирлеу ұ зақ уақ ыт алады.

Магистральді қ анағ уды сақ тау ү шін жә не ишемиялық гангрена болмау ү шін хирург зақ ымдалғ ан жә не ү зілген тамырларғ а тү тік қ оя алады (полиэтиленді, шыны) жә не магистральді фиксирлейді.

Транспортирлеу кезінде аяқ тамаларды иммобилизациялау жә не антикоагулянт тағ айындау қ ажет (шунттық жылжуына жә не протездің тромбозына профилактика).

Қ ан кетуді мү лдем тоқ тату.

Ә дістері:

Қ ан кетуді мү лдем тоқ тату ә дісі, табиғ атына байланысты: механикалық, физикалық (термиялық), химиялық жә не биологиялық болып бө лінеді.

Механикалық ә дістер ең сенімді.

1. Тамырды таң у. 2 тү рі болады.

· Жарақ атта тамырды таң у

· Жарақ атты ұ зақ қ а таң у: мұ нда ірі, жиі магистральді бағ ананың проксимальді жерінің зақ ымдалуы туралы айтылады. Тамырды ұ зақ қ а таң удың ең негізгі кемшілігі ұ лпаның қ анмен қ оректенбеуі, жарақ атты таң у кезінен гө рі. Бұ л ә діс жақ сы емес, керек кезде ғ ана қ олданылады.

Ұ зақ қ а таң удың кө рсеткіштері:

Тамырдың соң ғ ы жағ ы кө рінбейді, ү лкен бұ лшық еттік массивтен.

Ірің ді жарақ аттан екіншілік аррозивті қ анкету.

2. Тамырды тігу.

Кей кезде, қ анкеткен тамыр жарақ аттың беткейіне шық паса, жә не оны қ ысқ ышпен ұ стай алмаса, тамырдың жан-ағ ын кисеттік немесе Z-тә різді тігіспен қ оршағ ан ұ лпаларды тартып, жіппен тігеміз.

3. Бұ рмалау, тамырды қ ысу.

Ұ сақ тамырдан қ ан кеткенде қ олданылады, негізінде венадан. Бұ рмалағ ан кезде тамыр қ абырғ асы максимальді жарақ аттанады, бұ л тромб тү зілуге алып келеді.

4. Жарақ ат тампонадасы, қ ысып байлау-бұ лар қ анкетуді уақ ытша тоқ тататын ә дістер болып табылады, бірақ мү лдем тоқ татуы да мү мкін.

5. Тамырдың эмболизациясы-эндоваскулярлық хирургияғ а жатады. Бұ л ә дістің негізінде, сельдингер бойынша катеризация жасағ аннан кейін жарақ аттанғ ан жерге жасанды, обтурациялық артерия тесігінің эмболы жасалады (спираль, химиялық зат, спирт, полистирол)

6. Қ ан кетумен кү рестің арнайы ә дістері.

Операцияның жеке тү рлері-спленэктомия (зақ ымдалғ ан кезде) асқ азан резекциясы (гастродуоденальді қ анкеткен кезде), лобэктомия (ө кпеден қ ан кеткенде) қ анкетуді тоқ татудың механикалық ә дістеріне жатады. Қ анкетуді тоқ татудың арнайы ә дістерінің біріне Блектор обтураторы зондын қ олдану болып табылады, ө ң ештің жә не жү ректің венасының варикозды кең еюінен қ ан кеткен кезде.

7. Тамырлық тігіс жә не тамыр реконструкциясы. Оларды ірі магистральді тамырлардың зақ ымдалуында қ олданады, науқ астың ө міріне қ ауіп келтіретін жағ дайларда.

Қ олдық жә не механикалық тігіс болады. Тамыр қ абырғ асының зақ ымдалу дә режесіне байланысты қ олданылатын ә р тү рлі қ арсылық варианттары бар: шеттерін тігу, шетін жамау, “сол жақ тарын” біріктіріп анастомоз резекциясын жасау, протездеу (тамырды ығ ыстыру), шунтирлау (қ ан келу ү шін айналмалы жасау).

Тамыр реконструкциясы кезінде протез жә не шунт ретінде ә детте аутовена немесе синтетикалық материал қ олданылады.

Тамырлақ операцияларғ а мынандай талаптар қ ойылады: герметиканың жоғ ары дә режесі; қ андағ ы ток бұ зылудың болмауы (тарылуы, оралуы); тамыр тесігінде тігіс материалының аз болуы; тамыр қ абырғ асының қ абаттарын біріктіру.

Ескеру керек, қ антоқ татудың барлық ә дістерінің ішіндегі ең жақ сысы тамырлық тігіс жасау болып табылады (немесе тамыр реконструкциясы)-тек осы кезде ұ лпаның қ анмен қ оректену кө лемі сақ талады.

Физикалық ә дістер, кейде термиялық ә дістер дейді, олар тө мен жә не жоғ ары температура негізінде қ олданылады.

1. Тө мен температураны қ олдану-гемостика механизм ә сері-бұ л қ антамырлардың спазмы, қ анағ удың баяулауы жә не тамыр тромбозы.

Қ олданылады:

a) Жергілікті гипотермия (кө піршікті мұ збен қ ою, зондпен суық ерітінді енгізу жә не т.б.

ІІ. Резорбтивті ә сердің гемостатикалық средствалары:

Негізгі препараттар:

1. Фибринолиздің ингибиторлары (аминокопрон қ ышқ ылы)

2. Кальций хлориді-гипокальциемия кезінде қ олданылады

3. Тромбоплостиннің тез тзілуіне ә сер ететін заттар-дицинон, этамзилат

4. Спецификалық ә сердегі затта (питуитрин-жатырдан қ ан кету кезінде қ олданылады)

5. К витаминінің синтетикалық аналогы (викасол) протомбинді синдездейді. Ә сіресе бауыр функциясының бұ зылуына негізделген.

І. Жергілікті ә сер ету тә сілдері 2 тү рге бө лінеді:

- Ө з организмінің тканьін пайдалану-жиі май тканьдерін, бұ лшық ет тканьін пайдаланады.

- Биологиялық пайда болғ ан қ ұ рылымдарды пайдаланады. Плазманың гемо жә не гетерогенді компоненттері пайдаланады.

Негізгі препараттар:

1. Тромбин-тек қ ана жергілікті пайдаланады (!) ұ нтақ жә не сұ йық тық немесе басқ а гемостотикалық заттармен қ осып пайдаланылады.

2. Фибриноген-таза жергілікті гемостотикалық заттар ретінде қ олданылмайды.

ІІ. Жалпы ә сер ету тә сілдері:

Биологиялық методтың жалпы қ олданылуы биологиялық пайда болғ ан заттар тромб тү зілуді тездетеді.

Негізгі препараттар:

а) Фибринолиздің ингибиторлары. Толық қ анды қ ұ ю (гемостатикалық доза 250 мл). б) Плазманы қ ұ ю: тромбоциторлы массаны қ ұ ю.

с) Криохирургия-хирургияның арнайы бө лімі. Бұ л жерде ө те тө мен температураны қ олданады. Локальды мұ здатуды ми, бауыр операцияларында, тамыр ісіктерін емдегенде.

2.Жоғ ары температураның қ олданылуы жә не ә сер етуі.

Жоғ ары температураның гемостатикалық эффектісінің механизмі-тамыр қ абырғ аларындағ ы ақ уыздардың коагуляциясы, қ ан ұ юының жеделдетілуі.

Мына тү рде қ олданылады:

· Ыстық ростворлар қ олданылады (паренхиматозды қ ан кетудегі операцияда).

· Диатермокоагуляция. Тамыр қ абырғ аларының коагуляциясымен некрозы алып келетін, жоғ ары тоқ ағ ымында негізделген метод.

· Лазерлі фотокоагуляция плазмалы скальпель-хирургияның жаң а техналогиясына негізделген тә сіл. Бұ лар да локальды коагуляциялық некроздың пайда болуына негізделген, бірақ, диатермокоагуляцияғ а қ арағ анда дорерленген жә не қ ан кетуді жұ мсақ тоқ татады.

Химиялық тә сілдер:

Пайдалануына байланысты бор химиялық жә не биологиялық тә сілде жергілікті жә не жалпы тә сілдерге бө лінеді.

1. Жергілікті химиялық гемостатикалық - асқ азанда, жарақ ат кезінде қ анды тоқ татуғ а қ олданады. Қ анның қ ұ рамында тробм тез тү зілуінің ә серінен ә сер етеді.

2. Тамыр тарылтушы препараттар-адреналин. Тістің эстракциясы кезінде қ ан кетудің профилактикасы ретінде, асқ азаннан қ ан кету кезінде қ олданылады.

3. Фибринолаздардың ингибиторлары-аминокапронды қ ышқ ыл. Асқ азаннан қ ан кету кезінде асқ азанғ а енгізеді.

4. Карбазахром. Капиллярлы жә не паренхиматозды қ ан кету кезінде қ олданылады.

Қ анның ағ уы жарақ аттың ушығ уы адам ө мірі ү шін қ ауіпті болып табылады. Зақ ымдалғ ан тамырдың сипатына байланысты қ анның ағ уы кү ретамырлық, ұ сақ тамырлық жә не ү лпершек болып бө лінеді.

Кү ре тамырдан қ ан ол зақ ымдалғ ан кезде ағ ады. Қ анның бұ лайша ағ уы ө те қ ауіпті, ө йткені қ ысқ а мерзімде организмнен ө те кө п қ ан кетеді. Қ ан ал қ ызыл тү сті, қ ан баяу ағ ады немесе атқ ылайды.

2-сурет. Қ анның кү ре тамырдан ағ уы

Кө к тамырдан ақ қ ан қ ан ол зақ ымдалғ ан кезде ағ ады. Қ ан дү мпусіз ү здіксіз ағ ыспен баяу шығ ады, тү сі қ ошқ ыл қ ызыл немесе шиедей қ ызыл.

3-сурет. Қ анның кө к тамырдан ағ уы

Ұ сақ тамырлардан қ ан ағ у дененің ұ сақ тамырлары зақ ымданғ анда байқ алады. Зақ ымданғ ан ішкі органдардағ ы ұ сақ қ ан тамырларының қ анның ағ уы (бү йрек, кө кбауыр, бауыр) ү лпершекті деп аталады.

Кү ре тамырдан ақ қ ан қ анды тоқ тату алғ ашқ ы медициналық кө мектің негізгі міндеттерінің бірі. Кү ре тамырдан ақ қ ан қ анды уақ ытша тоқ татудың ең белгілі жә не жылдам ә дісі - зақ ымдалғ ан кү ре тамырдың жоғ арғ ы жағ ынан саусақ пен басу. Қ ан тамыры сү йектің жанына немесе ү стінен ө тетін тұ стан жасағ ан оң ай.

4-сурет. Кү ре тамырдан қ ысатын дағ дылы жерлер

Саусақ пен қ анды тоқ тату. Ұ йқ ы кү ре тамырын оны зақ ымдалғ ан жерден тө мен (жү рекке жақ ын) мойынның жұ лынынан қ ысады. Бұ дан кейін жарағ а тазартылғ ан таң ғ ышты қ аттырақ байлайды, содан соң жарағ а тазартылғ ан, қ ысатын таң ғ ыш қ ойып, оның ү стіне бинттің, салфетканның, мақ таның немесе қ олда бар заттың қ алың, нығ ыз кесіндісін салып орайды (5а-сурет).

Шық шыт кү ре тамырын беттегі жарадан қ ан ақ қ ан кезде сұ қ саусақ пен шық шыттың бұ рышына қ ысады (5б-сурет).

Самай кү ре тамырын баста қ анауғ а бейім жара болғ анда бас бармақ пен қ ұ лақ қ алқ анының алдынан самай сү йегіне қ ысады. Саусақ ты одан 1-1, 5 см қ ашық тық та ұ стау керек (5в-сурет).

Тақ ымдық кү ре тамырды бұ ғ ананың астындағ ы шұ ң қ ырда бірінші қ абырғ ағ а қ ысады, бұ л қ ан ағ уғ а бейім жарақ ат. Иық та, иық буынының маң айында немесе қ олтық тың астында болғ анда қ олданылады (г-сурет).

Иық кү ре тамырын, егер қ ан ағ уғ а бейім жара иық тың тө менгі бө лігінде немесе білекте болса, екі басты бұ лшық еттің бү йір жағ ынан ортан жілікке қ ысады (5д-сурет).

Қ олтық кү ре тамыры иық тың орта жә не тө менгі бө лігінде. Жарадан қ ан ақ қ ан кезде ортан жіліктің шығ ың қ ы басына қ ысады (иық буынның жоғ ары жағ ында сұ қ саусақ ты тіреніш ө те отыра қ алғ ан саусақ пен кү ре тамырды қ ысады), (5е-сурет).

Шаптың тө ң ірегіндегі санның кү ре тамырын орта жә не тө менгі тұ тас сан кү ре тамыры зақ ымданғ ан кезде тү йілген жұ дырық пен баса отырып, маң дай сү йегіне қ ысады (5ж-сурет).

5-сурет. Кү ре тамырды саусақ пен қ ысу

Кә рі жіліктің кү ре тамырының ұ шы зақ ымданғ анда бас бармақ тың білезігінің жанындағ ы сү йекке қ ысады.

Қ анның ақ қ ан жері бойынша ол сыртқ ы жә не ішкі болып бө лінеді. Сыртқ ы қ ан ағ у аяқ -қ ол, бастың маң айы жарақ аттанғ анда жиі кездеседі, ішкі қ ан ағ у, жү рек, ө кпе, бауыр, кө к бауыр, ішек-қ арын тамырлары зақ ымданғ анда пайда болады. Ішкі қ ан ағ у кеуде, іш, бас, куысынан сыртқ а ағ ып шық қ анда анық байқ алады, ал қ ан жабық қ уыстарғ а жиналса, кө пке дейін білінбейді.

Аяқ -қ ол буындарын бү гу арқ ылы қ анды тоқ тату: сирақ немесе табан тө ң ірегінде орналасқ ан жарадан қ ан ақ қ ан кезде тізе шұ ң қ ырындағ ы кү ре тамырды қ ысады, сол ү шін ү лкен саусақ тарды тізе буынның алдың ғ ы жағ ының ү стіне қ ояды, ал қ алғ андарымен тамырды сү йекке қ ысады.

Қ ан тамырын саусақ пен басу едә уір кү ш-жігерді қ ажет етеді жә не оны кү шті жақ сы адам жасағ анның ө зінде 15-20 минуттан артық ұ стап тұ ра алмайды. Сондық тан да тамырды саусақ пен бірден басып, мү мкін болатын болса кү йдіргі немесе бұ рауды жылдам қ ою қ ажет.

Тамшылай ақ қ ан қ анды тоқ тату ү шін кә дімгі тазартылатын таң ғ ышты, мү мкін болса қ ысатын таң ғ ышты, қ ою жеткілікті. Таң ғ ышқ а қ ан кө бірек сің се, қ айтадан орау қ ажет. Шынтақ буыны тө ң ірегіндегі иық кү ре тамырын шынтақ буынында қ олды ақ ырына дейін бү гу арқ ылы жабуғ а болады (6-сурет).

6-сурет. Аяқ -қ ол буындарын бү гу арқ ылы қ анды тоқ тату

Кү йдіргі жә не бұ рау қ ою арқ ылы қ анды тоқ тату. Кө к тамырдан жә не ұ сақ тамырлардан қ ан ақ қ ан кезде ә детте қ атты тазартылғ ан таң ғ ышты қ олданады, зақ ымдалғ ан жерді қ атты байлап тастайды, аяқ -қ олды кө теріп қ ояды.

Барлық жағ дайларда дененің сыртқ ы жағ ынан қ ан ақ қ ан кезде дене мү шелеріне қ ан тоқ тататын кү йдіргіні, басқ а қ атты таң ғ ыш орау арқ ылы қ анды уақ ытша тоқ тататуғ а болады.

Қ ан тоқ тататын кү йдіргі ені (1, 5-2 см) жалпақ, иілмелі резина кесіндісі. Оның бір шетіне ілгек, екінші шетіне ілмегі бар жү зікше бекітілген (7-сурет).

7-сурет. Кү ре тамырдан ақ қ ан қ анды кү йдіргі қ ойып тоқ тату

Қ ан тоқ тататын кү йдіргі жә не бұ рау қ ою тә ртібі›

1. Кү йдіргі аяқ -қ олдың кез-келген жеріне қ ойылуы мү мкін.

2. Кү йдіргі қ оярдан бұ рын оның астына жаралының киімін тө сейді немесе бинттің бірнеше қ абатын орайды.

3. Кү йдіргіні салар алдында тартады, сонан кейін тартуды ә лсіретпей аяқ -қ олғ а салады, бұ л жағ дайда кү йдіргі қ абатының ә рбір орамын алдын ала салады.

4. Қ ысудың жеткіліктілігін бақ ылау кү ре тамырдың сезімтал жерлерінде тамыр соғ ысының жоғ алуы жә не қ анның тоқ тауы болып табылады. " лсіз қ ойылғ ан кү йдіргі қ ан ағ уын кү шейту мү мкін, ал қ атты тартылғ ан кү йдіргі жү йкені зақ ымдау мү мкін.

5. Кү йдіргі жазда 2 сағ аттан артық, ал суық уақ ытта 0, 5-1 сағ аттан артық қ оймайды, ә йтпесе кү йдіргі қ ойылғ ан жердің жоғ ары жағ ындағ ы аяқ -қ олдың жансыздануы мү мкін.

6. Суық уақ ытта кү йдіргі қ ойылғ ан аяқ -қ ол жылытылуғ а тиіс (мақ та, жылытқ ы қ ойылады).

7. Кү йдіргі қ ою уақ ыты қ ағ аз парағ ында кө рсетілуге тиіс, ал қ ағ азддың ө зі кү йдіргінің астына қ ойылуы немесе аурудың киіміндегі кө рмек жерлері тү йруеішпен бекітілуі қ ажет. Кү йдіргі қ ойғ ан жаралы тө тенше жағ дай аймағ ынан бірінші кезекте ә кетілуі тиіс.

Кү йдіргі қ ою кезіндегі қ ателер: айғ ақ тың жоқ тығ ы, яғ ни оны кө к тамыр мен ұ сақ тамырлардан қ ан ақ қ ан кезде қ ою, жарадан ашық дененің ашық жеріне қ ою, ә лсіз немесе шеттен тыс қ атты тарту, кү йдіргінің ұ шын бос бекіту.

Кү йдіргінің ү стіне таң ғ ыш, орамал қ оюғ а болмайды. Кү йдіргі кө зге тү сетіндей болып жатуғ а тиіс.

Кү йдіргі ретінде шалбар белбеуін де пайдалануғ а болады, оны қ ос ілмек тү рінде аяқ -қ олғ а кигізіп тартады.

Кү йдіргі болмағ ан жағ дайда тамырдан қ анның ағ уын бұ рау қ ою арқ ылы немесе аяқ -қ олды қ атты бү гіп, осы кү йде ұ стай тұ ру жолымен тоқ татуғ а болады. Бұ рау ү шін арқ ан, ширатылғ ан орамал, мата кесіндісі пайдаланылуы мү мкін (8-сурет).

8сурет. Кү ре тамырдан ақ қ ан қ анды бұ рау қ ойып тоқ тату

Дө рекі қ атты заттар жү йені тез зақ ымдауы мү мкін. Бұ рау ү шін қ олданылғ ан затты қ ажетті дең гейінде байлайды. Жасалынғ ан ілмекке таяқ ө ткізеді жә не оны айналдыра отыра ілмекті қ ан толық тоқ тағ анғ а дейін бұ райды, одан соң таяқ ты аяқ -қ олғ а мық тап байлап тастайды (9-сурет).

сурет. Қ олғ а бұ рау қ ойып қ анды тоқ тату реті

Бұ рау қ ою сай-сү йекті сырқ ырататын рә сім, сондық тан тү йіннің астына қ андай болсын бір зат қ ою керек. Кү йдіргі қ ою кезінде байқ алатын барлық қ ателер, қ ауіп пен асқ ыну бұ рауғ а қ атысты.