Раздзел III. Пачостка татулі Памэля

«Інспектарам рэкамендуецца мець фрак, смокінг і пінжак, без чаго доступ у пэўныя свецкія колы будзе ўскладнёны».

Ніводная з інструкцый яшчэ не выветрылася з памяці Мэгрэ. Але гэтыя інструкцыі былі складзены, відаць, вялікім аптымістам. Ва ўсякім разе, слова «пэўныя» варта было акрэсліць болей дакладна.

Напярэдадні вечарам Мэгрэ прымерваў свой фрак з намерам заўтра ж пранікнуць у тое асяроддзе, дзе бывалі Жандро: хоць бы ў клуб Гоша, да прыкладу, альбо ў клуб Гаўсмана, але хапіла і аднюсенькай заўвагі жонкі, каб вярнуць яму здольнасць зноў разважаць цвяроза.

- Ну і прыгажунчык ты, Жуль! - усклікнула яна, гледзячы, як ён любуецца сабой у люстры.

Яна і не думала кпіць з яго. Наадварот, жонка, несумненна, была зусім шчырая. Аднак у тым, як яна вымавіла гэтыя словы, ва ўсмешцы яе было нешта такое, што насцярожыла яго і дазволіла недвухсэнсоўна зразумець, што яму не варта і спрабаваць выдаваць сябе за юнага ветрагона.

На плошчы Бастыліі ігралі вячэрнюю зару. Мэгрэ стаяў ля расчыненага акна ўзбоч жонкі, спакойна перагаворваўся з ёю, але чым болей ядранела, тым меней упэўненасці заставалася ў ім.

- Разумееш, калі мне ўдасца давесці справу да канца, то я амаль напэўна траплю на Набярэжную Арфеўр. А калі ўжо траплю туды...

Пра што большае ён мог яшчэ марыць? Трапіць у Вышукную паліцыю, ды яшчэ ў славутую апергрупу шэфа, як тады называлася група па расследаванню забойства!..

А для гэтага дастаткова было з поспехам завяршыць распачатае ім следства - інакш кажучы, не прыцягваючы ўвагі, раскрыць глыбока захаваную тайну багатага асабняка на вуліцы Шапталь.

Спаў ён неспакойна, а калі ў шэсць гадзін раніцы падняўся, яшчэ адно з настаўленняў прымусіла яго з іроніяй прыгадаць свой падручнік.

«Кепкі, шыйнай хусцінкі, ношанага пінжака, як праверана практыкай, зусім дастаткова для маскіроўкі».

На гэты раз, калі ён аглядаў сябе ў люстэрку, мадам Мэгрэ і не думала смяяцца:

- З наступнай палучкі трэба будзе купіць табе гарнітур, - з пяшчотай сказала яна.

Якая тонкая хітрасць! Гэта азначала толькі адно: што яго стары пінжак выглядаў не лепей, чым тое, што іменавалася яго так званым парадным гарнітурам. Інакш кажучы, яму не было аніякай патрэбы ў маскіроўцы.

І ён толькі надзеў манішку, завязаў гальштук і прыхапіў кацялок.

Надвор'е стаяла цудоўнае, як па наўмыснаму заказу дзеля каранаванай асобы, якую сёння павязуць у Версаль. Сотні парыжан ужо рушылі да каралеўскай рэзідэнцыі, дзе да вечара ўсе лаўкі вакол палаца будуць закіданы бруднай паперай і парожнімі пляшкамі.

Жустэн Мінар павінен быў цягніком адправіцца ў Канфлан на пошукі славутай Жэрмены, пакаёўкі Жандро.

- Калі яна толькі трапіць у мае рукі, - сказаў ён з мяккасцю, якая заўсёды абяззбройвала, - я ўпэўнены, што яна мне ўсё раскажа. Я і сам не ведаю, у чым тут справа, але людзі заўсёды ахвотна дзеляцца са мной сваімі тайнамі.

Не пазней сямі гадзін ранку Мэгрэ, калі можна так сказаць, узяў пад сваю ўладу вуліцу Шапталь. І ён мысленна павіншаваў сябе, што не надзеў кепку, бо першым, каго ён сустрэў, аказаўся супрацоўнік з камісарыята, і той прывітаў Мэгрэ, назваўшы яго па імені.

Ёсць вуліцы, дзе вечна людна, дзе на кожным кроку крамы, кавярні - там лёгка займацца сочкай. Але вуліца Шапталь, кароткая і шырокая, без ніводнай крамы і амаль заўсёды бязлюдная не адносілася да іх ліку.

Усе шторы ў асабняку Жандро-Бальтазараў былі апушчаны. Мэгрэ пастаяў спачатку на адным рагу вуліцы, потым перайшоў на другі. Ён пачуваў сябе даволі няёмка, і першая ж служанка, што выйшла па малако на вуліцу Фантэн, як яму здалося, змерыла яго падазроным позіркам і прыспешыла крок.

Настаў самы нязручны для яго час дня. Сонца свяціла ўжо ярка, але было яшчэ халаднавата, а ён, выходзячы з дому, не апрануў плашч. На тратуарах - каб жывая душа. Толькі а палове восьмай адчынілася тытунёвая крамка на рагу, і Мэгрэ выпіў там шклянку такой кепскай кавы, што яго ледзь не званітавала.

Прайшла яшчэ адна служанка з малочным бітонам, затым другая. Мэгрэ здавалася, што яны толькі-толькі ўсталі з пасцелі і нават не паспелі ўмыцца. То тут, то там сталі расчыняцца аканіцы, жанчыны ў папільётках выглядвалі з акон і ўсе, як адна, дапытліва азіралі яго. А ў Жандро па-ранейшаму панавала мёртвая цішыня, і толькі ў восем з чвэрцю з вуліцы Нотр-Дам-дэ-Лярэт з'явіўся шафёр у бездакорна пашытай чорнай куртцы і пазваніў ля брамы.

На шчасце, якраз адчыніўся бар «Стары Кальвадос» - адзіная мясцінка, дзе можна было схавацца ад старонніх вачэй. Бар гэты знаходзіўся на рагу вуліцы Энэр, трошкі ў баку ад асабняка Жандро. Мэгрэ паспешліва пераступіў парог «Старога Кальвадоса».

Луі ў паласатым жылеце адчыніў браму, перакінуўся некалькімі словамі з шафёрам. Брама заставалася расчыненай, праз яе відзён быў заліты сонцам двор, зялёныя газоны і гараж, а па цокату капытоў можна было здагадацца, што тут жа размешчана і стайня.

- Жадаеце перакусіць?

Мэгрэ ўздрыгнуў. На яго спакойна глядзеў тоўсты, чырвоны як рак мужчына з маленечкімі вочкамі.

- Як вы глядзіце на порцыю каўбасы і куфаль сідру? Лепей не прыдумаеш, каб замарыць чарвячка.

Так пачаўся гэты дзень, і сходных яму яшчэ нямала перападзе ў жыцці Мэгрэ, але гэты ўрэзаўся ў яго памяць, як нейкі кашмарны сон.

Ужо сам прытулак быў даволі незвычайны. На гэтай вуліцы, дзе размясціліся прыватныя асабнякі і даходныя дамы, «Стары Кальвадос» быў падобны на правінцыяльны шынок, які забыліся знесці, калі Парыж разросся, захапіў і гэту частку прыгарада. Будыначак быў нізкі, вузкі. Адна прыступка ўніз прыводзіла ў даволі цёмны, досыць такі халаднаваты паўпадвальчык з алавянай, да бляску надраенай стойкай. Да пляшак, якія стаялі на ёй, здавалася, стагоддзі ніхто не датыкаўся.

Пах таксама быў непаўторны. Ішоў ён, відаць, з люка ў падлозе, які вёў у склеп.

Адтуль кісла патыхала сідрам і кальвадосам, старымі бочкамі і цвіллю, а да гэтага букета прымешваўся яшчэ і кухонны чад. У глыбіні памяшкання мелася вінтавая лесвіца, якая вяла наверх, і ўсё разам узятае чамусьці выглядала, як тэатральная дэкарацыя, а гаспадар - камлюкаваты і каратканогі, з упартым ілбом і маленькімі бліскучымі вочкамі - сноўдаўся туды-сюды, як акцёр.

Хіба Мэгрэ мог адмовіцца ад прапановы гаспадара? Праўда, зранку яму яшчэ ніколі не даводзілася піць сідр. Гэта была яго першая практыка, і ён са здзіўленнем адчуў, як прыемная цеплыня разлілася ў грудзях.

- Таварыша чакаю! - абвясціў ён, адчуваючы патрэбу хоць нешта сказаць.

- А мне што! - адрэзаў гаспадар, пацепваючы шырознымі плячыма, і Мэгрэ стала ясна: ён не верыць ніводнаму яго слову. Ды і ў позірку яго таілася такая хітрынка, што Мэгрэ хацелася скрозь зямлю праваліцца.

Гаспадар таксама снедаў за прылаўкам, запіваючы тоўстыя скрылі каўбасы сідрам, і праз чвэрць гадзіны ягоны жбаночак, напоўнены з бочкі ў склепе, быў апарожнены.

А па двары Жандро няспешна пахаджваў шафёр. Скінуўшы куртку, ён мыў са шланга аўтамабіль, ад якога віднеліся толькі пярэднія колы. Але гэта быў не «дыён-бутон», а чорны лімузін з вялікімі меднымі фарамі.

На вуліцы зрэдку паяўляліся прахожыя: спяшаліся да метро чыноўнікі, да крам па вуліцы Фантэн праставалі служанкі або гаспадыні.

Ніхто не заходзіў у «Стары Кальвадос». Тым часам на вінтавой лесвіцы паказаліся ногі ў чырвоных пантофлях, потым узнікла кудлатая мадам, якая моўчкі, не сказаўшы ні слова, знікла на кухні.

«Паліцэйскі, якому даручана сочка, ужо не належыць сам сабе; яго паводзіны фактычна абумоўліваюцца ўчынкамі паднагляднай асобы».

У акне на другім паверсе рассунуліся шторы - гэта быў пакой Рышара Жандро. Было роўна дзевяць гадзін. Гаспадар «Старога Кальвадоса» сноўдаўся па пакоі з анучай у руцэ з такім выглядам, нібыта ён знарок робіць гэта, каб не завязваць размову з наведвальнікам.

- Нешта позніцца мой прыяцель, - сказаў Мэгрэ, каб парушыць няёмкае маўчанне.

«Стары Кальвадос» дакладней было б назваць не барам, а рэстарацыяй-сталоўкай. Сталы былі акрыты настольнікамі ў дробную чырвоную клетку, гэткія ж шторы віселі на вокнах. З дзвярэй у глыбіні пакоя паўзлі ўжо кухонныя пахі і было чуваць, як адна за адной плюхаліся ў вядро абабраныя бульбіны.

Чаму гаспадар і яго жонка не размаўляюць? З таго часу як жанчына сышла ўніз, абое яны, дакладней, усе трое - выглядалі так, нібыта разыгрывалі нейкую дзіўную пантаміму.

Гаспадар праціраў чаркі і пляшкі, ярасна цёр алавяную стойку, потым нерашуча прыпыніўся ля батарэі гліняных жбаночкаў, выбраў адзін. Затым рашуча напоўніў дзве чаркі і, паказваючы на гадзіннік, што вісеў на сцяне побач з календаром-рэкламай, прамовіў:

- Пара.

Яго маленькія вочы пільна прасачылі за тым, як Мэгрэ выпіў прапанаваную чарку кальвадосу; потым глынуў налітае сабе, прыцмокнуў і зноў узяўся за анучу, якую затыкаў за падцяжкі, калі не карыстаўся ёю.

А палове дзесятай паднаглядны шафёр апрануў куртку і праз хвіліну данёсся шум заведзенага матора. Аўтамабіль выехаў з варот і спыніўся ля параднага; праз некалькі хвілін з дома выйшаў Рышар Жандро ў шэрым гарнітуры з гваздзіком у пятліцы і сеў у чорны лімузін.

Няўжо гаспадар рэстарацыі гэткі разявяка? Ці, наадварот, ён даўно пра ўсё здагадаўся? Ён паглядзеў спярша ўслед аўтамабілю, які праехаў міма, затым перавёў позірк на Мэгрэ, потым злёгку ўздыхнуў і зноў узяўся за работу.

А палове дзесятай гаспадар зноў прайшоў за стойку, выбраў чарговы жбанок, наліў дзве невялікія чаркі і моўчкі пасунуў адну з іх свайму кліенту.

Толькі пазней, апоўдні, да Мэгрэ дайшло, што гэта своеасаблівы рытуал, ці, дакладней, манія таўстуна. Роўна праз кожныя паўгадзіны яму неабходна было кульнуць чарку кальвадосу - вось адкуль гэтыя барвовыя плямы на твары і вільготны бляск вачэй.

- Дзякуй вам, але...

Яшчэ чаго! Адмовіцца было немагчыма. Утаропіўся позіркам у Мэгрэ, і ў позірку было столькі ўлады, што ён палічыў за лепшае не адмаўляцца, хоць і адчуваў, што пачынае ўжо хмялець.

А дзесятай гадзіне ён спыніўся:

- У вас ёсць тэлефон?

- Наверсе, насупроць прыбіральні.

Мэгрэ падняўся па вінтавой лесвіцы і апынуўся ў невялікім пакойчыку з нізкай столлю. Тут стаялі толькі чатыры столікі, акрытыя клятчастымі абрусамі. Вокны пачыналіся амаль ад падлогі.

- Кававае аб'яднанне «Бальтазар»... Авеню дэль Опера... Склады... Набярэжная Вальмі... Дырэкцыя... Вуліца Абер...

Ён пазваніў на вуліцу Абер.

- Я хацеў бы пагаварыць з Рышарам Жандро.

- Хто пытаецца?

- Скажыце, што Луі.

Амаль адразу ж на другім канцы провада пачуўся знаёмы голас Жандро:

- Алё! Луі?

Голас быў занепакоены. Мэгрэ павесіў слухаўку. Праз акно яму відзён быў дварэцкі ў паласатым жылеце. Стаіць чалавек на вуліцы і спакойна паліць цыгарэту. Але неўзабаве чамусьці заспяшаўся ў дом. Відаць, пачуў тэлефонны званок.

Яму званіў з канцылярыі ўстрывожаны гаспадар.

Цудоўна! Значыцца, Рышар Жандро цяпер у сваім офісе, дзе звычайна праводзіў добрую палову дня. Луі не вяртаўся, але брама па-ранейшаму была расчынена.

У акне на трэцім паверсе рассунуліся шторы і паказаўся зусім юны тварык. Гэта была Мары, дробненькая вастраносенькая пакаёўка з тоненькай, як у абшчыпанага птушаняці, шыйкай, і ў прыгожым карункавым чэпчыку на пышных валасах. На дзяўчыне была чорная сукенка і фартушок пакаёўкі. Гэткіх дзяўчат Мэгрэ даводзілася бачыць толькі ў тэатры.

Каб не выклікаць насцярожанасці гаспадара, доўга бавіцца наверсе ён пабаяўся. Сышоў уніз - і якраз наспеў на трэцюю чарку кавальдосу, якая была прапанавана яму з той жа настойлівасцю, як і папярэднія. Разам з чаркай гаспадар падсунуў яму і сподачак, на якім ляжала некалькі скрылікаў каўбасы.

- Я з Панфарсі!

Ён прамовіў гэтыя словы з такой сур'ёзнасцю, нібыта яны змяшчалі ў сабе нейкі таемны сэнс. Што яны павінны былі растлумачыць? Шчодрасць на каўбасу? Ці мо людзі з Панфарсі маюць звычай кожныя паўгадзіны выпіваць чарку кальвадосу?

- Гэта каля Віра! - дадаў ён. - Дазвольце пазваніць яшчэ раз.

Было каля паловы адзінаццатай, і Мэгрэ, ужо асвойтаўшыся з абставінамі, пачынаў адчуваць сябе вальней і нават весялей. Відаць, даволі пацешна было глядзець з вуліцы ў гэтае высознае, ад падлогі да столі, акно, у якім віднеліся толькі ногі едакоў.

- Алё! Дом месье Жандро-Бальтазара?

На гэты раз азваўся голас злоснага Луі.

- Папрасіце, калі ласка, мадэмуазель Жандро.

- Мадэмуазель няма. Хто пытаецца?

Як і ў першы раз, Мэгрэ павесіў слухаўку і спусціўся ў залу на першы паверх, дзе гаспадар надзвычай засяроджана выводзіў на грыфельнай дошцы меню, доўга абдумваючы кожнае слова.

Цяпер шмат у якіх дамах былі расчынены вокны і з іх проста на вуліцу выпыльваліся дыванчыкі. Немаладая дама ў чорным, з ліловай вуалькай на твары, прагульвала шчанюка, які прыпыняўся ля кожнага парога і задзіраў заднюю ножку, але нічога не рабіў.

- Ці не забыўся, часам, мой прыяцель пра наша спатканне? - з вымушаным смяшком сказаў Мэгрэ.

Ці паверыў яму гаспадар? Ці здагадаўся, што Мэгрэ з паліцыі?

У адзінаццаць гадзін у двары Жандро з'явіўся фурман; ён там запрог у двухмесную карэту гнядога жарабка. Але ж фурман не заходзіў у браму! Наўрад ці жыў ён у асабняку. Значыць, дзесьці меўся яшчэ адзін уваход.

У чвэрць дванаццатай з'явіўся Фелісьен Жандро-бацька, - у пінжаку, у лайкавых пальчатках, светлым капелюшы і з трысцінай у руцэ. Якія ў яго адмыслова нафарбаваныя вусы! Фурман памог старому сесці ў карэту і скіраваў яе ў бок вуліцы Бланш. Несумненна, стары месье адправіўся на пагулянку ў Булонскі лес, а адтуль паедзе снедаць у свой клуб.

«... інспектарам рэкамендуецца мець фрак, смокінг і пінжак...»

Мэгрэ агледзеў сябе ў люстра, прымацаванае на стойцы паміж пляшак, і горка пасміхнуўся. І лайкавыя пальчаткі, канешне? І трысціну з залатой булдавешкай?! І светлыя гетры да лакавых туфель!

Як для першай справы, дык яму дужа пашанцавала! Ён змог бы пранікнуць у любое асяроддзе - да дробных мяшчан, крамнікаў, бадзяг. І, як здавалася, яму зрабіць гэта было б няцяжка. Але гэты асабняк з параднымі дзвярыма, што здаюцца яшчэ больш унушальнымі, чым дзверы ў храм, гэты мармуровы цокаль, гэты двор, дзе, перш чым запрэгчы пародзістага жарабка для аднаго гаспадара, мылі лімузін для другога!

Кальвадос! Адступаць не было куды. Ён будзе трымацца да пераможнага канца. Прабудзе тут, у «Старым Кальвадосе», столькі часу, колькі спатрэбіцца!

Ён не заўважыў, каб мадам Луі выходзіла з двара. Відаць, яна не кожны дзень хадзіла за пакупкамі; у доме, мабыць, ёсць запасы. Да таго ж гэтыя арыстакраты, мусіць, снедаюць не дома.

Жустэну Мінару пашчасціла. Ён цяпер у вёсцы. Шукае Жэрмену Бабёф - яе прозвішча ён даведаўся ад малочніцы...

- Вы ж думаеце, што ваша жонка...

- Гэта не мае значэння.

А мадам Мэгрэ якраз сёння наважылася наводзіць у кватэры генеральны парадак!

- «І табе не шкада ўкладаць тут гэтулькі працы? - сказаў ён ёй перад адыходам. - Мы ж тут не зажывёмся! Знойдзем кватэру ў больш прыемным квартале».

Хто б мог падумаць, што і праз трыццаць год яны па-ранейшаму будуць жыць усё ў той жа кватэры на бульвары Рышар-Ленуар, адно толькі, што жылплошча пабольшае на суседнюю кватэру.

А палове дванаццатай у «Старым Кальвадосе» з'явіліся нарэшце першыя кліенты - двое мастакоў у белых камізэльках, відаць, пастаяльцы гэтага бара, таму што адзін з іх па-свойску прывітаў гаспадара:

- Салют, Памэль!

Яны заказалі гарэлкі, стоячы, выпілі, адначасова вывучаючы меню, выпісанае на грыфельнай дошцы, і толькі пасля гэтага селі за столік ля акна.

Апоўдні ўсе столікі былі заняты, і мадам Памэль раз-пораз выплывала з кухні з падносам у руках, а яе муж у гэты час забяспечваў кліентаў пітвом, то знікаючы ў склепе, то паднімаючыся на антрэсолі. Большасць прысутных былі рабочыя з суседняй будоўлі, але трапляліся сярод іх і рамізнікі, чые фіякры стаялі каля тратуара.

Мэгрэ вельмі хацелася пазваніць месье Лё Брэ, параіцца з ім. Ён зашмат з'еў, зашмат выпіў і адчуваў сябе атупелым, і калі б ён быў цяпер ва Ўазе на месцы флейтыста, то напэўна паваліўся б проста на траву пад якім-небудзь дрэвам і, закрыўшы твар газетай, соладка падрамаў.

Ён пачынаў траціць веру ў сябе, дакладней, у сваю прафесію, якая часам здавалася яму проста нікчэмнай. Хіба гэта мужчынская работа - цэлы дзень прападаць у нейкім «бістро» і цікаваць за домам, дзе пануе поўны спакой? Усе яго насельнікі мелі пэўны занятак. Парыж кішма кішыць людзьмі, і большасць з іх ведае, навошта і куды яны спяшаюцца!

Ва ўсякім разе, ніхто з іх не быў змушаны праз кожныя паўгадзіны асушваць чарку кальвадосу з нейкім дзівакаватым тыпам, вочы якога ўсё больш і больш мутнелі, а ўхмылкі рабіліся занадта загадкавымі.

Мэгрэ быў перакананы, што Памэль здзекуецца з яго. А што яму заставалася рабіць? Пайсці і слупам стаяць пад адкрытым небам навідавоку ўсёй вуліцы?

Яму прыгадаўся адзін непрыемны выпадак, бязглуздая прыгода, якая ледзь не прывяла яго да ўцёкаў з паліцыі. Гэта здарылася гадоў два таму. Ён тады выконваў абавязкі паліцэйскага агента, якому было даручана сачыць галоўным чынам за зладзеямі-кішэннікамі, што арудавалі ў метро.

«Кепка, хусцінка-кашнэ на шыі, ношаная куртка...» У той час ён яшчэ свята верыў ва ўсе гэтыя ісціны. Па сутнасці, і дагэтуль верыў у іх. Дык вось, усё адбылося тады на станцыі метро, што якраз насупраць універсальнай крамы «Самарытэн». Ён паднімаўся па эскалатары. Проста перад ім нейкі тып у кацялку спрытным рухам зрэзаў рыдыкюль у нейкай немаладой дамы. Мэгрэ кінўўся на яго, выхапіў чорную аксамітавую сумачку і паспрабаваў затрымаць мужчыну, але той раптоўна залямантаваў:

- Злодзей! Злодзей! Трымайце злодзея!

І ўвесь натоўп накінуўся на Мэгрэ, а тып у кацялку тым часам непрыкметна знік.

Цяпер жа яго апаноўвалі сумненні наконт паказанняў свайго прыяцеля Жустэна Мінара.

На трэцім паверсе расчынілася акно. Ну і што? Кожны з нас мае права расчыніць акно ноч-апоўнач. Ці мала што?! Хіба няма на свеце лунатыкаў? Хіба людзі часам не крычаць у сне?..

«Стары Кальвадос» зноў пусцеў. Гаспадар і гаспадыня ад самага ранку так і не перакінуліся ні словам; кожны рабіў сваю справу маўчком, як у добра адрэпеціраванай пантаміме.

І вось нарэшце ў дзве гадзіны дваццаць хвілін сёе-тое адбылося. Па вуліцы, збаўляючы хуткасць, рухаўся легкавы аўтамабіль - шэры «дыён-бутон», за рулём якога сядзеў мужчына ў тужурцы і вялікіх акулярах.

Аўтамабіль не спыніўся ля дома Жандро, павольна праехаў міма, і Мэгрэ заўважыў, што пасажыраў у ім няма. Кінуўшыся да акна, ён паспеў разгледзець нумар: «Б.780».

Даганяць машыну, якая завярнула за рог вуліцы Фантэн, не мела сэнсу. Мэгрэ не скрануўся з месца, сэрца яго калацілася, -і меней чым праз пяць хвілін шэры «дыён-бутон» зноў гэтак жа паволі праехаў міма дома.

Павярнуўшыся да стойкі, Мэгрэ ўбачыў, што Памэль пільна глядзіць на яго, і немагчыма было зразумець, пра што ён думае. Памэль здаволіўся тым, што наліў дзве чаркі і падаў адну свайму кліенту.

«Дыён-бутон» больш не паказваўся. Недзе ў адным з версальскіх паркаў кардэбалет Оперы ў гэты час паказваў танец німфаў святочна ўбранаму натоўпу. Шматтысячны людскі мурашнік, дзеці на плячах бацькоў, чырвоныя шары, гандляры какосавымі арэхамі і папяровымі сцяжкамі - усё гэта там...

А вуліца Шапталь заціхала. Толькі самотны фіякр, праязджаючы па брусчатцы, зрэдку парушаў цішыню.

Без дзесяці чатыры з'явіўся Луі: чорная тужурка паверх паласатага жылета, на галаве - чорны кацялок. На момант прыпыніўся ў парадным, запаліў цыгарэту, самаздаволена любуючыся кольцамі дыму, і нетаропка рушыў у бок вуліцы Фантэн. Мэгрэ бачыў, як ён зайшоў у тытунёвую крамку на рагу.

Неўзабаве ён выйшаў адтуль і вярнуўся назад. На адзін міг яго погляд затрымаўся на шыльдзе «Старога Кальвадоса». Але на вуліцы было занадта сонечна, а ў бары занадта прыценена, так што ён наўрад ці змог бы пазнаць сакратара камісарыята квартала Сэн-Жорж.

Чакае некага? Ці проста не ведае, што рабіць?

Луі дайшоў да рога вуліцы Бланш, і па выразу яго твару можна было здагадацца, што там ён некага заўважыў, - каго іменна, Мэгрэ не мог угледзець, - а затым прыспешыў крок і знік.

Мэгрэ ледзь стрымаўся, каб не кінуцца следам. Але нешта не дазволіла яму зрабіць гэтага. Ён адчуў спіной, як прыкаваў яго да сябе мутны позірк гаспадара. Яму трэба было неяк абгрунтаваць свае паводзіны, спытаць, колькі ён вінен, расплаціцца, еле пакуль ён дойдзе да вуліцы Бланш, дварэцкі будзе, вядома, далёка.

У галаву прыйшоў інакшы план: спакойна аплаціць рахунак, скарыстаць момант адсутнасці Луі і забегчы ў дом Жандро, спытаўшы для прыклёпу мадэмуазель Жандро альбо Мары.

Ён не зрабіў ні таго, ні другога. І пакуль раздумваў, як быць, ад вуліцы Бланш паказаўся фіякр. Рамізнік у скураной кепцы ўважліва ўглядаўся ў нумары дамоў і спыніўся ля асабняка Жандро. Ён ціхамірна сядзеў на козлах і, здавалася, проста выконваў атрыманае распараджэнне. Лічыльнік яго быў выключаны.

Прайшло не болей дзвюх-трох хвілін. З параднага выглянула мышыная пысачка Мары, мільгануліся яе фартушок і карункавы чэпчык. Затым яна знікла, але неўзабаве вярнулася з сакваяжам у руках і, уважліва акінуўшы позіркам вуліцу, накіравалася да фіякра.

Мэгрэ не змог, разумеецца, пачуць, што яна сказала рамізніку. Той, не злазячы з сядзення, забраў сакваяж, які, відаць, быў не цяжкі, і паставіў побач з сабой.

Мары подбегам вярнулася ў дом. У яе была такая тоненькая - проста асіная - талія, і сама яна ў стане была такая дробненькая, што, здавалася, яе пышная чупрына гатова была перакуліць пакаёўку.

Мары знікла ў доме, а праз момант з'явілася новая постаць - высокая, мажная жанчына ці дзяўчына ў касцюме колеру марской хвалі і ў сінім капелюшы, з белай вуалеткай у буйныя гарошыны.

Чаму Мэгрэ пачырванеў? Ці не таму, што бачыў гэту асобу толькі ў кашулі ў непрыбраным пакоі служанкі?

Гэта, безумоўна, не пакаёўка. Гэта магла быць толькі Эліз Жандро, якая, нягледзячы на паспешлівасць, з вялікай годнасцю, злёгку павільваючы бёдрамі, шыбавала напрасткі да фіякра, у якім і заняла месца.

Мэгрэ так расхваляваўся, што ледзь не правароніў нумар экіпажа: «148». Але ён апамятаўся, запісаў нумар і зноў заліўся чырванню - на гэты раз пад дапытлівым позіркам Памэля.

- Вось такія справы! - уздыхнуў апошні, прымерваючыся, за які б гэта жбаночак узяцца цяпер.

- Якія іменна?

- Вось як бывае ў прыстойных шчаслівых сем'ях, як той казаў.

Ён выглядаў імяніннікам. Аднак не ўсміхнуўся і суха спытаў:

- Гэтага вы і чакалі, ці не так?

- Што вы маеце на ўвазе?

На твары гаспадара адбілася пагарда, ён насупіўся і падсунуў Мэгрэ новую чарку. Усё яго аблічча так і сведчыла: «Ён яшчэ скрытнічае!»

І Мэгрэ, спахапіўшыся і жадаючы зноў увайсці ў давер да тоўстага рэстаратара, спытаў:

- Гэта была мадэмуазель Жандро, калі не памыляюся?

- Абсалютна правільна, месье. Гэта і была «Кава «Бальтазар», і, як мне думаецца, цяпер мы не хутка ўбачым яе на нашай вуліцы.

- Вы думаеце, яна паехала надоўга?

Гаспадар кінуў на яго знішчальны погляд. І Мэгрэ адчуў сябе як у магіле пад цяжарам яго паўсотні гадоў, яго жыццёвага вопыту, той процьмы чарак кальвадосу, выпітых з самымі рознымі людзьмі, і яго глыбокім веданнем усіх таямніц квартала, у якім ён жыў.

- На каго вы працуеце? - раптам падазрона запытаўся Памэль.

- Ды... я ні на каго не працую...

У позірку субяседніка не было і ценю сумнення: «Хлусіш, мілок!»

Памэль паціснуў плячыма:

- Тым горш!

- Як вас разумець?

- Прызнайцеся, вы ўжо шнырылі па нашым квартале?

- Я? Клянуся...

Мэгрэ не маніў і адчуваў неабходнасць даказаць сваю шчырасць. А гаспадар спакойна азіраў яго, быццам не верыў ніводнаму яго слову, і нарэшце ўздыхнуў:

- Я прыняў вас за друга графа.

- Якога графа?

- Няважна якога, раз я памыліўся. У вас гэткія ж выхадкі, гэткая ж манера горбіць плечы.

- Вы думаеце, мадэмуазель Жандро паехала да графа?

Памэль не адказаў - ён глядзеў на Луі, які зноў узнік на рагу вуліцы Фантэн. Пайшоў ён перад гэтым па вуліцы Бланш, значыць, зрабіў круг вакол цэлага квартала. Цяпер ён выглядаў весялейшым, чым быў перад гэтым. Здавалася, ён проста бязмэтна прагульваецца, цешачыся веснавой сонечнай пагодай. Акінуўшы хуткім позіркам бязлюдную вуліцу, ён з выглядам чалавека, які не супраць кульнуць добра заробленую чарку белага віна, зайшоў у тытунёвую крамку.

- Ён і да вас заходзіць?

Сухое, катэгарычнае «не».

- Ён быццам расстроены нечым. Неважнецкі выгляд.

- Ці мала ў каго неважнецкі выгляд, ды паспрабуй памажы ўсім.

Ці не на Мэгрэ намякаў ён? З кухні далятала бразганне посуду, а Памэль ціха, быццам самому сабе, працягваў:

- Калі б усе людзі гаварылі праўду...

У Мэгрэ было такое адчуванне, што зусім нязначная драбніца аддзяляе яго ад вельмі важных адкрыццяў, але тая драбніца, на бяду, была даверам гэтага таўстуна, прапітанага кальвадосам. Няўжо няма надзеі заваяваць яго? Ён, канешне, дарэмна прызнаўся, што не мае ніякага дачынення да графа. Увесь гэты ранак Мэгрэ, здаецца, падсцерагалі адны няўдачы.

- Я супрацоўнік аднаго прыватнага вышукнога агенцтва, - прамовіў ён на ўсялякі выпадак.

- Вось як!

Што яшчэ мог ён сказаць, калі начальства папярэдзіла, каб ён не ўблытваў у гэту справу афіцыйную паліцыю!..

Ён зманіў, каб дазнацца праўды. Ён дорага заплаціў бы цяпер за тое, каб быць гадоў на дваццаць старэй і валодаць такой вагой і паставай, як яго субяседнік.

- Я быў упэўнены, што нічога не здарыцца!

- Аднак здарылася.

- Дык, па-вашаму, яна не вернецца?

Мэгрэ, мусіць, увесь час трапляў амаль у цэль, бо Памэль толькі адмоўчваўся і недвухсэнсоўна паціскаў плячыма. Тады Мэгрэ вырашыў скарыстаць іншы сродак.

- Цяпер частую я, - абвясціў ён, паказваючы на гліняны жбан з гарэлкай.

Няўжо гаспадар адмовіцца выпіць з ім? Але той зноў толькі паціснуў плячыма:

- Якраз цяпер і някепска было б раздавіць пляшачку, - буркнуў ён.

І адправіўся за пляшкай у склеп. Калі Мэгрэ пасля выпітага за дзень кальвадосу адчуваў сябе даволі няўстойліва, то Памэль ішоў як па нітачцы, яго не бянтэжыла нават лесвіца без парэнчаў, якая нагадвала звычайную драбінку.

- Знаеце, малады чалавек, трэба спачатку навучыцца хлусіць...

- Вы думаеце, я...

Гаспадар ужо наліваў чаркі.

- Хто ж гэта даручыць прыватнаму вышукному агенцтву такую справу? Не граф жа, як вы самі разумееце! Яшчэ меней верагодна, каб гэта зрабілі паны Жандро, бацька і сын. Што да месье Юберта...

- Якога Юберта?

- Вось бачыце! Вы нават не ведаеце ўсіх членаў іхняй сям'і.

- А што, ёсць яшчэ адзін сын?

- Колькі дамоў на гэтай вуліцы?

- Не ведаю... Сорак?.. Пяцьдзесят?..

- Дык вось, схадзіце палічыце... А потым пастукайцеся ў кожныя дзверы. Можа, і знойдзеце такога, хто дасць вам падрабязныя весткі. Што да мяне, то прашу прабачэння. Я не праганяю вас. Можаце сядзець тут колькі хочаце. Але вы ўжо мяне прабачце, у гэты час я заўсёды адпачываю, што б там ні было...

За стойкай стаяла саламянае крэсла. Памэль усеўся ў яго спіной да акна, скрыжаваў рукі на жываце, заплюшчыў вочы і, здалося, імгненна праваліўся ў сон.

Не чакаючы, відаць, болей кліентаў, гаспадыня з анучай у адной руцэ і з талеркай у другой высунула галаву з дзвярэй кухні і, пераканаўшыся, што ўсё спакойна, вярнулася да свайго посуду, нават не глянуўшы на Мэгрэ, які даволі збянтэжана зноў падсеў да акна.