БИРЕМНӘР. 1. Придумайте 3 примера на сложносочиненные предложения.

1. Придумайте 3 примера на сложносочиненные предложения.

2. Переведите текст.

Иван Владимирович Мичурин, җ имеш агачларының яң а сортларын булдыру ө чен, тө рле тә җ рибә лә р ү ткә рә. Билгеле, аларның барысы да уң ышлы булып чыкмый. Кайберлә ре, кызганычка каршы, кө телгә н нә тиҗ ә не бирми. Шулай да Иван Владимирович ярты юлда тукталып калмый. Киресенчә, ул тагын да катлаулырак тә җ рибә лә р ясый.

Ниһ аять, яң а ү семлеклә р җ имеш бирә башлый. Бә хеткә каршы, алар ә легә чә кү ренмә гә н яң а сорт булып чыга. Шулай итеп, тырыш хезмә т нә тиҗ ә сез калмый.

Билгеле, моң а ирешү җ иң ел булмый. Озак еллар буе эшлә ргә, кыскасы, кү п уйларга, кү п кө ч тү гә ргә туры килә.

3. Прочитайте и переведите тексты.

а) Кол Шә риф мә чете.

Казанда хә зер яң а биналар бик кү п. Лә кин шулар арасында иң кү ренеклесе - Кол Шә риф мә чете. Шә һ ә рнең иң матур урынында, иң матур бинасы ул. Моннан 452 ел элек хә зерге Казан Кремле урынында 8 манаралы зур мә чет булган. Бу мә чет бик кү ркә м булган, дилә р. Аны Кол Шә риф мә чете дип йө рткә ннә р.

Кем соң ул Кол Шә риф?

Кол Шә риф – Казан ханлыгында яшә гә н дин һ ә м дә ү лә т эшлеклесе, шагыйрь. Ул Казанны яклаганда сугышта батырларча һ ә лак була.

б) Сө ембикә манарасы.

Сө ембикә манарасы – Казандагы милли архитектура һ ә йкә ллә ренең иң кү ркә ме һ ә м иң атаклы сы. Кала бызга килгә н кунаклар аның мә һ абә т һ ә м кү ккә ашып торган матур эшлә нешенә сокланалар. Манара эченә кереп тә рә зә уемнарыннан шә һ ә р һ ә м аның тирә -ягын кү зә ткә ндә, ирексездә н бабаларыбыз гомер кичергә н ерак заман нар, Сө ембикә нең аянычлы язмышы турында уйланасың.

Сө ембикә Нугай князьлә ренең олы сы Йосыф кызы булган. Тарихта, ә дә биятта ул гү зә л, мө лаем, кешелекле һ ә м акыллы хатын итеп сурә тлә нә.

***

Найдите синонимы выделенных слов

Какие еще здания, достопримечательные места вы знаете, названные в честь знаменитых людей нашего края. Расскажите о одном из них.

Сделайте сообщение об известных людях, живших в вашем городе.

4. Прочитайте и переведите текст. Найдите в каждом предложении подлежащее и сказуемое. Скажите какой частью речи они выражены.

Тел – халыкның ө злексез байый һ ә м иҗ тимагый тормышның ү згә рү е белә н бергә һ аман ү згә рә, яң ара торган чиксез бай һ ә м кыйммә тле кү ң ел хә зинә се. Бу хә зинә гә халык ү зенең ничә мең еллар буена тупланган тормыш тә җ рибә сен, яшә еш турындагы фә лсә фә сен, ү зенең иҗ атын, гореф-гадә тен, уйларын-хыялларын, моң нарын-сагышларын, хә тта иң яшерен кү ң ел кичерешлә рен ышанып тапшырган. Шунлыктан һ ә р сү з, борын-борыннан ук, халыкның ә манә те рә вешендә, ү зе белә н билгеле бер мә гънә -йө клә мә алып килә, моң арчы билгеле булмаган бик кү п серлә рне ачарга ярдә м итә, аларны аң латып бирә. Телсез – халык ү зе дә була алмый, халыксыз – тел дә юк. Шунлыктан телгә мә хә ббә т ул бер ү к вакытта халыкка да, туган илгә дә мә хә ббә т дигә н сү з.

5. Прочитайте.

Ә брар Гыйбадулла улы Кә римуллин – татар китабы тарихын ө йрә нү че галим.

- Ә брар ага, язма, басма сү з – кешелек дө ньясы уйлап чыгарган иң бө ек могҗ изаларның берсе. Бу могҗ иза ничек, кайчан барлыкка килгә н? – дигә н сораудан башлый ә ң гә мә не язучы Мө дә ррис Ә гълә мов.

- Беренче китап XI йө здә Кытайда басылып чыга. 1445 нче елдан башлап бө тен Европага тарала. Татар телендә басылган беренче китап гарә п хә рефлә ре белә н 1612 нче елда Лейпциг шә һ ә рендә чыга.

- Ә безнең Идел буендагы бабаларыбыз нинди китаплар укыганнар?

Татарларга басма китап XIV гасырдан бирле таныш, - ди галим. – Италиядә Шә рык иллә рендә чыккан китаплар киң таралган. Лә кин алар гарә п һ ә м фарсы теллә рендә. Халык арасында шуң а кү рә кулдан язылган китаплар кү п булган. Ә ле хә зерге кө нгә кадә р галимнә р кулъязма китапларны таба торалар.

(Г.Бә широв).

***

Найдите по 2 примера на причастия, деепричастия.

Объясните, какие аффиксы присоединены к словам дө ньясы, теллә рендә, беренче.

6. Прочитайте и перескажите тексты. Придумайте вопросительные предложения.

а) Ф.Н.Шаляпин исемендә ге халыкара опера фестивале.

Беренче фестиваль республика кулә мендә 1982 елда уздырылды. Аның программасы Шаляпин иҗ атына багышланган иде. 1985 елдан бу фестиваль бетенроссия кү лә мендә ү ткә релә башлады, 1991 елдан соң фестиваль халыкара кү лә мгә чыкты. Шушы вакыт эчендә фестивальнең репертуары шактый киң ә йде, катнaшyчылар саны артты. Тө рле елларда Ф.Шаляпин фестивалендә сә нгатебезнең кү ген балкытып торган А.Эйзен, А.Ведерников, А.Масленников, В.Верестников, В.Пьявко, И.Арxиnова, Ю.Мазурок, Т.Ерастова, Т.Синявская, А.Ломоносов, В Кудряшов кебек Зур театрның мә шhү р җ ырчылары, Н.Охотников, Ю.Марусин, Б.Минжилкиев, В.Огневенко, О.Кондина, Г.Беззубенков, И.Богачева, Л.Филатова, В.Банеев, В.Черноморцев кебек Мариинский театрының сә лә тле җ аннары чыгыш ясады. Алар белә н бергә чит ил операсы осталары hә м миллә тебезнең даhи җ ырчылары сә хнә гә менде.

б) Рудольф Нуриев исемендә ге халыкара классик балет фестивале.

Классик балет фестивале тә ү гe тапкыр 1987 елда ү ткә релде. Шушы чордан башлап фестивальнең абруе шактый артты. Аның сә хнә сенә тө рле елларда В.Васильев, Е.Максимова, Г.Комлева, Н.Долгушин, Н.Грачева, К.Кырб, Л.Кунакова, Н.Павлова, Т.Чернобровкина, Н.Ледовская, И.Лиепа, П.Скирмантас, И.Валекайте, Э.Шпокайте, Т.Кладничкина, В.Григорьев, А.Дорош, Л.Шипулина, Е.Князькова, И.Шапчиц (Завьялова), У.Лопаткина, Ю.Махалина кебек илебезнең кө чле сә нгатькә рлә ре менде. Татар театрының нурлы байрагын кү тә реп барган балет осталары гacтpoльгә килгә н бө ек сә нгать иялә ре белә н бер дә рә җ ә дә чыгыш ясaды. 1992 елдан алып фестиваль халыкара кү лә мдә ү ткә релә башлады. 1992 елның 21 нче маенда куелган " Щелкунчик" балеты фестивальдә чын мә гънә сендә сенсация булды. Ә леге балет белә н легендар Рудольф Нуриев дирижерлык итте. Шушы вакыйгадан соң Р.Нуриев фестивальгә ү з исемен бирергә риза булды.

***

Подберите синонимы к выделенным словам.

7. Прочитайте и переведите текст.

Безнең Казанда бик кү п бө ек шә хеслә р яшә гә н. В.И.Ленин университетта укыган. Ул анда ү зенең революцион эшен башлаган.

Казанда бө тен дө ньяга танылган математик Николай Иванович Лобачевский яшә гә н. Александр Михайлович Бутлеров, Николай Николаевич Зинин һ ә м башка галимнә р эшлә гә н. Татар язучыларыннан Габдулла Тукай, Фатыйх Ә мирхан, Гаяз Исхакый, Галимҗ ан Ибраһ имов, Муса Җ ә лил Казанда яшә гә н һ ә м иҗ ат иткә н. Казанда кү п кенә урамнар аларның исемнә ре белә н аталган.

8. Переведите предложения на татарский язык. Укажите сложные предложения. Определите их вид.

Одним из величайших умов человечества, основоположником классического немецкого идеализма, возродившим идеи деалектики, был И.Кант. Именно с Канта началась философия новейшего времени. Но не только в философии, но и в науке. Он считал, что для того чтобы решить проблемы бытия, морали и религии нужно знать возможности человеческого познания и установить его границы.

Выдающийся итальянский физик и астроном, один из основателей точного естествознания, Галилео Галилей говорил, что “Книга природы написана на языке математики”. Почти через двести лет родоначальник классической философии И.Кант утверждал, что “Во всякой науке столько истины, сколько в ней математики”. Наконец, еще через почти сто пятьдесят лет, практически уже в наше время, немецкий математик и логик Давид Гильберт констатировал: “Математика – основа всего точного естествознания”.

9. Прочитайте. Кратко перескажите. Расскажите, каких еще знаменитых личностей вы знаете.

Бутлеров Александр Михайлович (1828 – 1886).

Автор теории химического строения вещества. Учился на физико-математическом отделении Казанского университета. С1857 - ординарный профессор химии Казанского университета. Участвовал в заседаниях Парижского химического общества. В 1868 по представлению Д.И.Менделеева - ординарный профессор Петербургского университета, где работал до конца жизни. Академик Петербургской академии наук.