БИРЕМНӘР. 1.Вставьте соответствующие послелоги:

1. Вставьте соответствующие послелоги:

Мин бү ген эштә н... китапханә гә барам. Ө йдә н эшкә... бару... егерме минут вакыт кирә к. Минем эш бү лмә се... җ итә кче кабинеты урнашкан. Кө н... иртә н сә гать алтыда торырга туры килә. Шимбә һ ә м якшә мбе минем... кө теп алган ял кө ннә ре. Кичлә рен мин дусларым... очрашам. Безнең офис урнашкан бина... Тукай һ ә йкә ле тора. Анда ел... шигърият бә йрә ме ү ткә релә. Ветеринария медицинасы институты … юл … чыгуы бик авыр, шуң а кү рә анда җ ир ө сте юлы ясыйлар. Г.Камал исемендә ге татар дә ү лә т академия театры Кабан кү ле... урнашкан.

2. Вместо многоточий вставьте соответствующие союзы:

Мин…, син… - без барыбыз да студентлар. Без экзаменнар …зачетлар бирә без. Син укып …, сө йлә п … кү рсә т. Мин татарча аң лыйм, … сө йлә шә алмыйм. …без анда нигә бармыйбыз? … тә рҗ емә итә без, … укыйбыз. Берсекө нгә, … сишә мбе кө н, мин кафедрада булам. … син язсаң, мин язмыйм. … мин аны ишетмә дем. … без соң га калсак, син билетларны сат.

3. Переведите предложения на татарский язык.

На площади Свободы идет митинг. Перед площадью Свободы идет митинг. За площадью Свободы идет митинг. Напротив площади Свободы идет митинг. Около оперного театра идет митинг. Между площадью Свободы и оперным театром идет митинг.

4. Дополните диалоги.

а) – Исә нмесез. Ә лфия Зиннатовнаны мө мкинме?

-....

- Киң ә шмә кайчан бетә чә к?

-....

- Мин эшкә урнашу турында белешергә телим.

-....

- Тә рҗ емә че. Мин Ә лфия Зиннатовна белә н бу хакта сө йлә шкә н идем инде.

-....

- Ярый, яхшы. Мин сә гать уникедә н соң шалтыратырмын.

-....

б) – Римма, бу ә йберлә р синекеме?

-....

- Бу документлар, шартнамә лә р, беркетмә.

-....

- Кемнеке икә н?

-....

- Ә ул кая?

-....

в) (регистратурада)

- Исә нмесез! Миң а ү зебезнең участок табибына талон бирегезче.

-...

- Мин Сахаров урамы 15 нче йортта яшим. Менә саклык полисым.

-...

- Аның кабул итү вакыты кайчан?

-...

- Бик яхшы. Ул кайсы кабинетта?

-...

- Рә хмә т.

(табиб кабинеты янында)

- Исә нмесез, табиб Хакимова янына керү ө чен кем ахыргы?

-...

- Минем вакытым тугыз сә гать егерме минутта. Мин кемнә н соң булам?

-....

(табиб янында)

- Исә нмесез, Рә милә Ә хтямовна!

-...

- Минем тамагым авырта. Кичә кичен температурам кү тә релде. Бө тен җ ирем сызлый. Калтырата. Мө гаен салкын тигә ндер.

-...

- Мин, авыру сә бә пле, бү ген эшкә бара алмадым. Сез миң а эшкә яраксызлык турында белешмә бирегез, зинһ ар!

-...

- Кан анализын бирү ө чен кайсы кабинетка барырга кирә клеген ә йтә алмассызмы?

-...

- Рә хмә т. Сау булыгыз.

-...

5. Прочитайте текст и ответьте на вопросы. Перескажите текст на русском языке.

Без куллана һ ә м аннан башка бер кө н дә яши алмый торган барлык нә рсә лә р дә диярлек – кеше хезмә тенең җ имеше, аның куллары белә н булдырылган. Кеше ү зенең хезмә те, куллары, акылы һ ә м энергиясе тарафыннан булдырылган ә йберлә р белә н гү зә л.

Хезмә т кешенең ү зен дә барлыкка китергә н. Хезмә т нә тиҗ ә сендә кеше һ аман камиллә шә бара. Хезмә ттә кешенең сә лә те һ ә м таланты ачыла, аның белеме арта. Хезмә ттә кеше физик яктан ныгый, аның ихтыяры һ ә м холкы чыныга. Чө нки хезмә т ул – кө ч кую да, тү землек, тырышлык, пө хтә лек тә, җ аваплылык та.

***

Хезмә т кешегә нинди йогынты ясый?

“Хезмә т кешенең ү зен дә барлыкка китергә н” дигә н сү злә рне сез ничек аң лыйсыз? Ни ө чен шулай дилә р?

Хезмә т турында нинди мә кальлә р белә сез?

Мә сә лә н: Кем эшлә ми, шул ашамый. Эше барның ашы бар.

6. Прочитайте и переведите тексты.

а) Нинди яң а сү злә р бар?

Базар мө нә сә бә тлә ре тормышка тө рле яң а оешмалар, эшлә р, профессиялә р алып килде. Хә зер акционерлык җ ә мгытьлә ре бик кү п. Компаниялә р, холдинг-компаниялә ре, фирмалар, кече предприятиелә р, салым инспекциялә ре, инвистиция фондлары һ ә м башкалар турында газеталар кү п яза.

Яң а белгечлеклә р, профессиялә р барлыкка килде: программистлар, компьютерчылар, салым инспекторлары, банкирлар, омончылар, тә н сакчылары.

Лицензия, бизнес, эчке базар, депозит, коммерция, инвестиция, кредит, ссуда, салым, льгота, презентация, клиент, гарантия, реклама, офсет, таможня, сервис, факс, электрон, почта, рейтинг, круиз, офис, виза, ксерокс кебек сү злә рне еш ишетергә туры килә.

Татар телендә архаик сү злә р дә кире кайта. Мә сә лә н, сыйныф (класс), мө галлим (укытучы), мө хә ррир (редактор), сә ркатип (секретарь), икътисад (экономика), сә ясә т (политика), мә дә ният (культура), җ ө мһ ү рият (республика), маддә (статья), канун (закон).

Бу сү злә р ХХ гасыр башында актив булган. Кү бесе – гарә п һ ә м фарсы сү злә ре. Алар язма телдә актив, сө йлә м телендә азрак кулланылалар.

б) Заман ү згә рә. Яң а тормыш яң а һ ө нә рлә р талә п итә. Эшмә кә р, шә хси сакчы, эколог, менеджер кебек яң а белгечлә р ә зерли торган уку бү леклә ре ачыла. Мондый факультетларда конкурс аеруча зур була.

Бү генге тормышта кү п нә рсә икътисадка бә йле. Кешелә р ү злә ренең хокукларын белергә һ ә м якларга тиешлә р. Шул сә бә пле, икътисадчыларга һ ә м юристларга ихтыяҗ артты. Ихтыяҗ арту белә н, бу белгечлә рне ә зерли торган уку йортлары һ ә м уку бү леклә ре саны кү плә п артты. Укытучы, табиб, инженер һ ө нә рлә ре элеккечә ү к мө һ им һ ә м кирә кле. Лә кин бу һ ө нә р иялә ре бик тү бә н эш хакына эшлилә р, хө кү мә т тарафыннан аларга игътибар юк. Шуң а кү рә, соң гы вакытта яшьлә р бу һ ө нә рлә ргә кызыкмыйлар.

в) Врач.

Давайте подумаем, какими качествами должен обладать человек, который собирается стать врачом? Конечно, он должен любить людей и быть добрым, потому что дело врача – облегчать страдания больных и спасать их от смерти. Врачу нужно быть смелым. Ведь ему первому приходится идти туда, где свирепствует эпидемия. Врач должен быть внимательным. Невнимательному врачу больной не поверит, а любое его необдуманное слово может так напугать больного, что он потеряет веру в выздоровление.

Врач должен быть наблюдательным и терпеливым. Он должен уметь хранить врачебную тайну. Еще он должен быть решительным. Профессия врача – очень благодарная профессия.

7. Составьте диалоги по следующим ситуациям:

а) Вы встретили вашего бывшего одноклассника (знакомого). Поинтересуйтесь, как он, как его семья поживает, где и кем он работает;

б) Вы не можете встретиться с коллегой по работе. Позвоните ему и объясните причину. Назначьте новую встречу;

в) Ваш коллега собирается поехать в Москву в командировку. Уточните когда, в какой день недели он уедет, во сколько у него поезд;

г) Ваш клиент по телефону сообщает, что делегация выехала в Казань. Вам нужно их встретить. Узнайте когда, куда и как прибывает делегация;

д) Ваш партнер по работе назначил вам встречу. Вам необходимо узнать где и когда пройдет встреча;

е) Вы получили производственную травму (сломали руку). Сослуживцы вызывают машину скорой помощи. Вас увозят в больницу. Сделали рентген снимок. Открыли больничный лист. Поинтересуйтесь, чем отличается производственная травма от бытовой травмы;

ж) Вы пришли устроиться на работу. Побеседовав с Вами, решили принять Вас на должность администратора. Узнайте ваши служебные обязанности; график работы. Узнайте в отделе кадров, какие документы потребуются при оформлении на работу;

з) Вы в аптеке. По рецепту врача вам нужно взять лекарства.

8. Расскажите о вашей будущей профессии (почему выбрали именно эту профессию; как вы ее представляете и т.д.); о профессии ваших родственников, друзей.

9. Напишите заявление о поступлении в университет; на очередной отпуск.

СҮ ЗЛЕКЧӘ

авыру – больной

ахыргы - последний

ашыгыч ярдә м – скорая помощь

баш - голова

белгеч – специалист

бө тен җ ир сызлый – все ломит

газап - страдание

дару – лекарство

игътибарлы - внимательный

Ирек мә йданы – площадь Свободы

ихтыяр - воля

ихтыяҗ – потребность

кадрлар бү леге – отдел кадров

кан – кровь

калтырата - знобить

камиллә шә - совершенствуется

кешелекле – человечный

колак - ухо

коткарырга – спасать, спасти

куллану - пользоваться

кө ч кую – усилие

кү зә тү чә н - наблюдательный

мө гаен – наверное

мө хә ррир - редактор

пө хтә лек - аккуратность

саклык полисы – страховой полис

салкын тигә н – простудился

салым – налог

салым инспекторы – налоговый

инспектор

сә ркатип – секретарь

табиб - врач, доктор

тамак – горло

тә н сакчысы - телохранитель

тү землек - терпение

хастаханә - больница

хезмә т кенә гә се – трудовая книжка

холык –характер

хокук – право

чыныгу – закаляться

ышаныч - вера

эшмә кә р – предпринематель

ә лбә ттә - конечно

ү лем - смерть

җ аваплылык - ответственность

җ имеш – плод

һ ө нә р – профессия

һ ө нә рче – ремесленник

табиплык сере - врачебная тайна

рә хмә тле – благодарная

ТЕМА 7