Студопедия

Главная страница Случайная страница

Разделы сайта

АвтомобилиАстрономияБиологияГеографияДом и садДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеталлургияМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРелигияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияТуризмФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника






Марат, рекламага ышанып, кинога барган.






9) Юк, сыерлар кешнә милә р. Алар мө грилә р.

10) Зө лфия апаның эте спаниель булган.

11) Зө лфия апа җ иденче катта яшә гә н.

12) Ярар, мин синең белә н кибеткә барырмын.

13) Хә бирнең балалар бакчасына барасы бар.

14) Хә биргә бакчада салкын тигә н.

15) Марат фикере буенча, йокы – дө ньяда иң яхшы дару.

16) Гө мбә җ ыйганда, белгә н гө мбә лә рне генә алырга кирә к.

17) Минем туганнарымның сә ламә тлеге яхшы.

18) Фә риткә табиб пенициллин жчә ргә кушкан.

19) Рә мзия авылда яшә гә ндә авырмый.

20) Мин кичә хастаханә гә теш табибы янына бардым.

5. Сорауларга җ авап бирегез:

1) Иртә белә н Марат нә рсә ашарга ярата?

2) Сез кө ндез, гадә ттә, нә рсә ашыйсыз?

3) Ярлының хатыны нигә тагын бә рә ң ге пешергә н?

4) Баш министр нигә ү зен бә хетсез дип саный?

5) Нигә фә кыйрь кеше ү зен бә хетле дип саный?

6) Ә сез ничек уйлыйсыз: фә кыйрь кеше бә хетлеме?

7) Нигә Хә бир Ә лфиянең туган кө нендә бө тен Ә лмә тне ә йлә неп чыккан?

8) Чә нечке белә н аш ашап буламы? Ә ботка?

9) Марат нигә кинога барган? Нигә аның кинодан соң елыйсы килгә н?

10) Сезнең ө егездә эт яки мә че бармы? Булса, аның (аларның) исеме ничек?

11) Искә ң дә р Марат сө йлә гә н хә лгә ышанганмы? Нигә?

12) Актырнак акыллы эт булганмы? Сез нигә шулай уйлыйсыз?

13) Марат нә фесле кеше турында нинди мә зә к сө йлә де?

14) Терапевт эшендә, гадә ттә, муенына нә рсә элеп йө ри?

15) Сез иң яхшы дару дип нә рсә не саныйсыз?

16) Нинди гө мбә лә рне җ ыярга кирә к һ ә м нигә?

17) Нигә автор тешен ө енә алып киткә н?

18) Сез ничек уйлыйсыз: ул нигә атна буе тешен дә валамаган?

19) Фигыль нинди сораукларга җ авап бирә? Ә сыйфат?

20) Сыйфат фигыль нинди сорауларга җ авап бирә?

Тридцать четвёртый урок

Татар теле

Тел – кешелә рнең ү зара аралашу чарасы. Тел булмаса, кешелә р бер-берсен аң лый алмаслар иде. Тел шулай ук белем, тә җ рибә туплау, халыкның фә н, мә дә ният ө лкә лә рендә ге тә җ рибә сен яң а буынга тапшыру чарасы. Кешелә р һ ә м буыннар аралашмаса, кешелек җ ә мгыяте барлыкка килә һ ә м ү сә алмаган булыр иде.

Татар теле – Татарстанның дә ү лә т теле. Ул ү збә к, казакъ, тө рек, башкорт, тө рекмә н һ ә м башка теллә р белә н тө рки теллә р гаилә псенә керә. Татар телендә җ иде миллион чамасы кеше сө йлә шә. Татарча аң лаган һ ә м сө йлә шкә н кешелә р кайбер башка тө рки теллә рне аң лый ала.

Татар теле – бик борынгы һ ә м бай теллә рнең берсе. Мең ел элек ислам кабул итү белә н татар халкының ү зенең ә лифбасы барлыкка килә. Ул гарә п язуына нигезлә нә. Шул вакыттан бирле татар телендә йө з мең лә гә н китап, газет һ ә м журналлар чыккан. Беренче ә дә би ә сә р татар телендә 1212 нче елда язылган дип санала. Ә 1913 нче елда татар телендә егермегә якын журнал һ ә м шул ук чама газет чыгып бара.

Совет чорында татар теленең кулланышы тарайган. Ул сә яси-иҗ тимагый ө лкә дә бик аз кулланылган. 70-80 нче елларда татар телендә дү рт журнал һ ә м ө ч газет кенә чыккан, ә район ү зә клә рендә һ ә м авылларда татар мә ктә плә ре ябылып барганнар.

Татарларның тарихы катлаулы. Тарихта «татар» дип кү п халыкларны атап йө ргә ннә р. Мә сә лә н, безнең эрага кадә р 4-3 нче йө злә рдә Бө ек Кытай стенасы (дивары) татарлардан саклану ө чен тө зелгә н. Ә унө ченче йө здә н башлап руслар ү злә реннә н кө нчыгышта булган бө тен халыкларны «татары» дип атаганнар. Унтугызынчы гасырның уртасына кадә р руслар һ ә м европалылар барлык тө ркилә рне татар дип атыйлар. Шуң а кү рә Казан яки Идел татарларын Кырым татарлары һ ә м Себер татарлары белә н бутарга ярамый.

Татар теле 1928 нче елга кадә р гарә п алфавитына нигезлә нә. 1928 нче елдан 1939 нчы елга хә тле татар теле латин алфавитына кү чә. Ә инде 1939 нчы елда аны рус алфавитына кү черә лә р.

Татар теле – татар мә дә ниятенең нигезе. Татар ә дә бияты бай. Г. Тукай, Г. Ибраһ имов, Һ. Такташ, М. җ ә лил, Г. Бә широв һ ә м башкалар татар ә дә биятының абруен югары кү тә ргә ннә р. Аларның ә сә рлә ре кү п теллә ргә тә рҗ емә ителгә н.

Безне сү бъект кызыксындыра икә н, без фигыльне тө п юнә лештә кулланабыз: Тө зү челә р (субъект) йорт (объект) тө зилә р.

Безне объект яки хә рә кә т кү брә к кызыксындырса, без фигыльне тө шем юнә лешендә кулланабыз: Йорт (объект) инде ө ченче ел тө зелә (хә рә кә т) (тө зү челә р (субъект) тарафыннан).

Хә рә кә т сү бъектның ү зенә кайтса, без кайтым юнә лешен кулланабыз. Кайтым юнә лешен кулланабыз икә н – субъект белә н объект бер була (субъект = объект).

Искә ндә р: Марат, син нигә шулай уйланып торасың?

Марат: Мин шуны уйлыйм ә ле: унтугызынчы гасырда яшә ү яхшырак булган икә н…

Искә ндә р: Ә син нигә шулай дип уйлыйсың?

Марат: Ү зең уйлар кара: хә зерге заманның ни кызыгы бар? Ә унтугызынчы гасырда, беренчедә н, тавыш азрак булган. Безнең яныбызда купме техника тупланган бит. Радио, телевизор, телефон һ ә м бө тенесеннә н тавыш чыга. Ә урамда зыр-зыр машиналар йө реп тора. Һ ава пычранып беткә н, химия заводларының торбалары кө не-тө не кү кне агулыйлар. Кеше кү п, бө тенесе каядыр ашыга, автобусларда кысан…

Хә бир: Дө рес, лә кин, икенче яктан, унтугызынчы гасырда автобуслар да булмаган, самолетлар да очмаган. Бер авылдан икенчесенә элә гер ө чен, кө ннә р буе җ ә яү яки атта барырга туры килгә н.

Ә лфия: Гафу ит, Марат, унтугызынчы гасырда кү ң елсез булган, дип уйлыйм. Кешелә р бер-берсе белә н бик аз аралашканнар. Аралашу чараларыннан хат кына булган: телефон, телеграф егерменче гасырда гына киң кулланыш алган тү гелме соң?..

Марат: Нә рсә ә йтсә гез дә, мин унтугызынчы йө здә яшә р идем. Уйлап карагыз: тынычлык, саф һ ава, агуланмаган табигать, урманнарда җ ә нлек, елгаларда балык… Ә табигатьнең яшел бишегендә ятып йоклау ү зе ни тора!

Хә бир: Лә кин йокыдан торгач, синең футбол карыйсың килер һ ә м аннары шул уен турында Алексей белә н телефон аша сө йлә шә сең килер?

Марат: Ә йе шул, һ ә р заманның ү з кимчелеклә ре бар…

КҮ НЕГҮ ЛӘ Р

1. Нокталар урыннарына кирә кле сү злә р языгыз:

1) Тел – кешелә рнең ү зара аралашу ….

2) Тел шулай ук белем, тә җ рибә …, халыкның …, мә дә ният ө лкә лә рендә ге тә җ рибә сен яң а … тапшыру чарасы.

3) Кешелә р һ ә м буыннар аралашмаса, кешелек … барлыкка килә һ ә м ү сә алмаган булыр иде.

4) Татар теле – Татарстанның … теле.

5) Ул ү збә к, казакъ, тө рек, башкорт, тө рекмә н һ.б. теллә р белә н … теллә р … керә.

6) Татар теле – бик … һ ә м бай теллә рнең берсе.

7) Совет чорында татар теленең … тарайган.

8) Ул …-… ө лкә сендә бик аз кулланган.

9) Унтугызынчы йө знең уртасына кадә р руслар һ ә м … барлык тө рки … татар дип атыйлар.

10) Татар теле 1928 нче елга кадә р … алфавитына ….

11) Татар теле – татар … нигезе.

12) Аларның … бик кү п теллә ргә … ителгә н.

13) Ү зең уйлап кара: хә зерге … ни … бар.

14) Радио, телевизор, телефон һ ә м бө тенесеннә н … чыга.

15) Һ ава … беткә н, химия заводларының торбалары кө не-тө не кү кне ….

2. Ү рнә к буенча языгыз:

Ү рнә к: Тө зү челә р йорт тө зилә р.

Йорт тө зү челә р тарафыннан тө зелә.






© 2023 :: MyLektsii.ru :: Мои Лекции
Все материалы представленные на сайте исключительно с целью ознакомления читателями и не преследуют коммерческих целей или нарушение авторских прав.
Копирование текстов разрешено только с указанием индексируемой ссылки на источник.