Когда учитель входит в класс, все студенты встают, и начинается урок.

Девятнадцатый урок

Искә ндә р иртә нге сә гать алтыда йокыдан тора. Йокыдан торгач, ул гантельлә р алып, физкультура кү негү лә рен ясый башлый. Искә ндә р спорт белә н шө гыльлә нә. Ул йө зә ргә, чаң гыда шуарга, футбол уйнарга ярата.

Сез нинди спорт тө лә рен белә сез һ ә м яратасыз? Мин чабу, биеклеккә һ ә м ераклыкка сикерү һ ә м башка спорт тө рлә рен белә м. Болар бө тенесе җ иң ел атлетикага керә лә р. Спорт уеннарыннан мин футбол, баскетбол, хоккей, волейболны яратам. Тагын телевизордан бокс, кө рә ш карарга яратам.

Марат спорт белә н шө гыльлә нми. Ул кү брә к йокларга һ ә м тә мле ашарга ярата. Ул анкетасында да шулай язган: «Минем хобби – йоклау һ ә м ашау». Аның дусты Хә бир шахмат уйнарга ярата. Һ ә р атна ул шахмат клубына йө ри. Анда ул район һ ә м шә һ ә р беренчелегендә катнаша. Ә Искә ндә ргә бигрә к тә чпң гыда йө герү һ ә м җ ә й кө не йө зү кү брә к ошый.

Ә ле генә институтта беренче лекция бетте, ә икенчесе ә ле башланмаган. Хә зер институтта тә нә фес. Марат нә рсә дер сө йли. Башкалар аны тың лыйлар. Ә йдә гез, без дә тың лыйк.

Марат: Спорт белә н шө гыльлә нү файдалы дилә р. Минемчә, спорт – начар ә йбер тү гел инде ул. Лә кин син бокс белә н кү п шө гыльлә нә сең икә н, башың авырта башлый. Шахматтан да баш авырта. Анда бит кү п уйларга кирә к. Чаң гыда кү п йө герсә ң, салкын тиюе ихтимал. Футбол уйнау аякларны авырттыра. Нинди генә спорт тө рен алма, бө тенесеннә н дә зыян кү рергә мө мкин.

Искә ндә р: Белмим, мин кыш кө не гел чаң гыда йө рим, лә кин миң а салкын тими. Ә менә Марат авырулар белә н дус. Минемчә, аның сә бә бе спорт белә н шө гыльлә нмә ү дә.

Марат: Бу бер ә кияттә ге кебек. Булган, ди, бер кешенең ө ч улы. Беренчесе акыллы булган, ди, икенчесе дә акыллы, ә ө ченчесе гел чаң гыда йө ргә н, ди…

Искә ндә р: Мин һ ә рвакыт спорт белә н шө гыльлә нә м, чаң гыда да еш йө рим. Лә кин спорт минем укуыма комачауламый. Мин һ ә р иртә физик кү негү лә р ясыйм, аннары салкын су белә н коенам. Сиң а да шулай эшлә ргә киң ә ш бирә м. Беркайчан да авырмассың. Тагын мин еш кына кич белә н спортзалга йө рим. Минемчә, спортукуга булыша гына.

Хә бир: Ә мин шахмат уйныйм. Атна саен мин клубта уйнап утырам, лә кин минем башым авыртканы юк.

Искә ндә р: Шахмат – спорт тү гел инде ул. Шахмат уйнау – бер урында гына утыру бит. Ә чын спорт – йө зү, чабу, сикерү …

Марат: Ә мин белә м: нигә Искә ндә ргә шахмат уены ошамый?

Рә мзия: Нигә?

Марат: Чө нки шахматта уйнарга гына тү гел, уйларга да кирә к.

Хә бир: Мин дә белә м: нигә Маратка спорт ошамый?

Ә лфия: Мин дә белә м. Чө нки ул йокы белә н ашауны ярата. Шуң а кү рә аның спортка вакыты калмый.

Искә ндә р: Марат, җ ә й җ иткә ч, син авылга кайтасың мы?

Марат: Ә йе, сессиядә н соң мин ә бием янына кайтам.

Искә ндә р: Син авылда да гел ашап һ ә м йоклап ятасың мы?

Марат: Юк, мин авылда кө ндез генә йоклыйм. Ә кичлә рен авылдагы дусларым белә н кү рше авылларга барып, анда биеп, җ ырлап, бик арып кайтам.

Хә бир: Ә ә биең ә булышмыйсың мыни?

Марат: Борчылма, Хә бир, минем бит Айдар абыем бар. Ул эштә н курыкмый. Ул Искә ндә р кебек эшлә ргә дә, спорт белә н шө гыльлә нергә дә ярата.

Рә мзия: Авылда андый ялкау булырга ярамый инде, Марат.

Марат: Ялкау дигә ч, бер мә зә к искә тө ште. Авылда бер ялкау утын яра икә н. Урындыкка утырган да утын ярып утыра, ди. «Син нигә утынны утырып ярасың?» – дип сораганнар ялкаудан. «Ә й, алдан ятып ярган идем, бигрә к уң айсыз икә н!» – дип җ авап биргә н ул.

Ә лфия: Ә син, Хә бир, шахматтан башка тагын нинди спорт уеннары яратасың?

Хә бир: Мин футбол яратам. Дө нья беренчелеге булганда, мин телевизордан бер уенны да калдырмадым.

Сез нинди бө ек спортчыларны белә сез? Ә йтик, йө зү буенча. Йө зү буенча мин Вейсмюллер дигә н йө зү чене белә м. Ул кинода Тарзанны да уйнаган. Ә йө герү буенча мин фин спортчысы Пааво Нурми турында укыдым. Аң а яшә гә н чагында ук һ ә йкә л куйганнар. Шулай ук ераклыкка сикерү че Роберт Бимонны белә м. Ул 1968 нче елда 8 метр 90 сантиметрга сикергә н. Аны ХХ гасырның җ иң ел атлетикада иң бө ек спортчысы дип атаганнар.

Футболда соң гы бө тендө нья чемпионатында кем беренчелекне алды? Бразилиялелә р чемпионатта җ иң делә р, ә безнең футболчылар Япония командасына җ иң елделә р.

Беренче Олимпиада Афины шә һ ә рендә 1896 нчы елда ү ткә н. 2004 нче елда Олимпия уеннары яң адан Афины шә һ ә ендә узды. Олимпия уеннары дү рт елга бер була. Беренче һ ә м Икенче Бө тендө нья сугышлары вакытында ө ч Олимпиада булмаган: 1916, 1940 һ ә м 1944 нче елларда. Советлар Союзы спортчылары беренче тапкыр Олимпия уеннарында 1952 нче елда катнашканнар. Ул Олимпиада Финляндия башкаласында – Хельсинки шә һ ә рендә ү ткә н. Ә 1980 нче елда Олимпиада Мә скә ү дә булды. Соң гы кышкы Олимпиада Америкада узды.

КҮ НЕГҮ ЛӘ Р

1. Нокталар урынына сү злә р куеп языгыз:

1) Искә ндә р йө зү һ ә м … йө герү белә н шө гыльлә нә.

2) Мин йө герү, биеклеккә һ ә м … сикерү һ ә м башка спорт … белә м.

3) Марат гел нә рсә дер сө йли, ә башкалар аны ….

4) Чаң гыда кү п чабасың да салкын … ….

5) Ә менә Марат авырулар белә н …, … ул спорт белә н шө гыльлә нми.

6) Шахмат уйнау – бер … утыру гына бит.

7) … спорт – йө зү, чабу, сикерү ул.

8) Шахматта уйнарга гына тү гел, … да кирә к.

9) Ул йокы белә н … ярата. Шуң а … аның спортка вакыты ….

10) Марат, җ ә й …, син авылга кайтасың мы?

11) …, Хә бир, минем бит Айдар … бар.

12) Авылда … булырга ярамый.

13) Ялкау дигә ч, бер мә зә к … тө ште.

14) Дө нья беренчелеге булганда, мин телевизордан бер … да ….

15) Йө зү … мин Вейсмюллер дигә н … белә м.

16) Ә ераклыкка … Роберт Бимонны … бармы?

17) Беренче Олимпиада Афины … 1896 нчы елда ү ткә н.

18) Советлар Союзы спортчылары беренче … Олимпадада 1952 нче елда ….

19) 1980 нче елда Олимпиада Мә скә ү дә ….

20) Соң гы кышкы Олимпиада … ү тте.

2. Телдә н тә рҗ емә итегез:

1) Кү п йоклагач, сопрт белә н шө гыльлә неп булмый. Искә ндә р иртә нге физик кү негү лә р ясар ө чен, сә гать алтыда ук тора.

2) Спортчы булыр ө чен, бик кү п тырышып эшлә ргә кирә к. Спортчылар һ ә р кө нне биш-алты сә гать кү некмә лә рдә ү ткә рә лә р.

3) Мин спортны яратам: телевизордан футбол буенча бер уенны да калдырмыйм. Тагын мин хоккей чемпионатларын да яратам, лә кин Россия хоккейчылары соң гы елларда дө нья чемпионнары була алмыйлар. Бә лки, быел Казан «Ак Барс»ы Россия чемпионы булыр.

4) Искә ндә р җ ә й кө не йө зү белә н, ә кышын чаң гыда йө герү белә н шө гыльлә нә. Чаң гы буенча ул институт беренчелегендә эстафетада катнашты.

5) Иртә гә Казанда «Ак Барс» белә н «Динамо» уйнаячак. Бә лки, «Ак Барс» бу юлы җ иң ә р.

6) Карпов Камскийны дө нья беренчелегендә җ иң де. Галлә мова шулай ук дө нья чемпионыф була алмады.

7) Олимпиада дү рт елга бер була. Кышкы Олимпиада 1998 һ ә м 2002 елларда ү тте, ә җ ә йге Олимпиада 2000 нче, һ ә м быел – 2004 елда – булды. Футболд буенча дө нья беренчелеге уеннары дү рт елга бер була. Россия командасының ә легә футбол буенча дө нья чемпионы булганы юк.

8) Рә мзия белә н Ә лфия Рә мзиянең авылына кайткач, ә би-бабаларына булыштылар: алар ө йдә кү п эшлә делә р, басуга да чыктылар.

9) Безнең якташыбыз Ольга Данилова Наганода (1998 ел) ике алтын медаль һ ә м Америкада (2002 ел) бер алтын медаль яулап алды. Ү зе Ә лмә ттә н, лә кин хә зер ул Владимир ө лкә сендә яши.

10) 1952 нче елда Советлар Союзы спортчылары беренче тапкыр Олимпия уеннарында катнаштылар. 1980 нче елда Олимпиада Мә скә ү дә узды.

3. Сорауларга җ авап бирегез:

1) Беренче Олимпиада уеннары ничә нче елда булган?

2) Йө зү буенча сез нинди спортчыларны белә сез?

3) Чаң гыда йө герү буенча бө ек спортчылардан кемнә рне белә сез?

4) Сезгә нинди футболчылар ошый?

5) Сез кайсы хоккей командасын яратасыз?

6) Кайсы шахматчыларны белә сез?

7) Сез ү зегез нинди спорт белә н шө гыльлә нә сез?

8) Сез ничә нче елда тугансыз?

9) Советлар Союзы спортчылары беренче тапкыр ничә нче елда Олимпия уеннарында катнашканнар?

10) Спорт сезнең тормышыгызда нинди урын тота?

4. җ ө млә лә р тө зегез:

А)

Б)

1) кая, беткә ч, лекциялә р, син, барасың, институтта.

2) мин, яртыда, ашыйм, аш, иртә нге, җ иденче.

3) Ашагач, спорт, кү п, белә н, булмый, шө гыльлә неп.

4) ө чен, спортчы, кү п, бик, эшлә ргә, булыр, тырышып, кирә к.

5) ә тисе, Айдарның, 1938 нче, туган, елда, һ ә м, Маратның.

6) Бимон, сикергә н, 8 метр, 1968 нче, 90 сантимертга, Олимпиадада, ераклыкка, елда.

7) җ ә й, йө зү, кышын, ә, кө не. Искә ндә р, шө гыльлә нә, йө герү, чаң гыда, белә н.

8) йокыны, белә н, Марат, ярата, ашауны.

9) һ ә р, сә гать, алтыда, кө нне, йокыдан, Искә ндә р, белә н, иртә, тора.

10) Туган, ә тием, 1948 нче, минем, елда.

5. Татарчага тә рҗ емә итегез:

1) В каком году ты родился?