В) Человек в среднем живет 70-80 лет. Он считается дедушкой, когда у него появляются внуки. В семь лет человек идет в школу.

А сколько лет живут животные? Слон живет в среднем 150-200 лет.

5. Җ ө млә лә р тө зегез:

1) Кадә р, Чаллыдан, бара, автобус, Казанга, ө ч, ярым, сә гать.

2) Казан, арасы, километр, сигез, Мә скә ү, йө з, белә н.

3) Иртә, торам, алтыда, мин, белә н, сә гать.

4) Ә ти, авылда, белә н, яшилә р, ә ни, минем.

5) Яши, дуң гыз, утыз, чамасы, ел.

6) Калын, калын, кушымчалар, ялгана, сү злә ргә.

7) Татар, фонетик, варианты, ике, бар, кушымчаларның.

8) Кү п, заводлар, зур, урнашкан, Татарстанда.

9) Республикабызда, бар, дә ү лә т, теле, ике.

10) Атна, һ ә р, ә нигә, язам, мин, хат.

Девятый урок

Кабатлау

КҮ НЕГҮ ЛӘ Р

1. Сү злә рне кү плек яки берлек санга куегыз:

китап, саннар, хә реф, ә ни, абый, рә сем, аяк, кул, сә гать, гаилә, ө стә л, такталар, ул, җ ө млә лә р, атна, айлар, ел, кө н, кич, иртә лә р, егетлә р, кыз, хатын-кыз, ә ти, бабайлар, тә рә зә, сә ламнә р, кө ндә лек, башкала, тел.

Бу сү злә рне ике баганага языгыз:

Нечкә сү злә р Калын сү злә р

2. Ү рнә к буенча языгыз:

Ү рнә к: китап – китапта (в книге), китапның (книги), китапка (в книгу), китабым (моя книга), китабымда (в моей книге), китабымның (у моей книги), китабыма (в мою книгу).

ә ни, абый, рә сем, гаилә, ө стә л, җ ө млә, шә һ ә р, авыл, кү негү, сорау, эш.

3. Тә рҗ емә итегез:

Алабугада трамвайлар юк. Чаллыда трамвайлар бармы? Ә йе, анда трамвайлар бар. Тү бә н Камада да трамвайлар бар.

Булатның авторучкасы бар. Минем китапларым кү п. Аның дә фтә ре юк. Синең нинди эшең бар? Минем эшем юк. Ө стә лнең аяклары бармы? Ә йе, ө стә лнең дү рт аягы бар. Балыкның куллары һ ә м аяклары бармы? Юк, аның куллары һ ә м аяклары булмый.

Укытучы сыйныфтан чыга. Мин ө стә лдә н китапны алам. Ул тә рә зә дә н карый. Ул нә рсә кү рә? Ул трамвайлар һ ә м машиналар кү рә. Мн авылдан килә м. Син Казаннан килә сең ме? Юк, мин Мә скә ү дә н кайтам.

Мин сине яратам. Ул укырга яратмый. Син кү п ашыйсың мы? Ә йе, мин кү п һ ә м тә мле ашарга яратам. Ул кая бара? Ул институтка бара. Һ ә р иртә Марат сә гать җ идедә тора, ашый да институтка бара. Ул институтка автобус белә н бара.

Син аны сыйныфта кү рә сең ме? Ә йе, мин аны сыйныфта кү рә м. Без аларга карыйбыз. Алар безне кү рә лә р. Сез безгә карамыйсыз.

Бү ген кич белә н мин концертка барам. Син минем белә н барасың мы? Юк, минем эшем бик кү п: иртә гә безнең татар теленнә н контроль эш була. Аң а ә зерлә нә се бар. Мин иртә гә футболга барам. Минем белә н тагын Марат та бара. Ул да футбол карарга ярата.

Сиң а ничә яшь? Миң а егерме бер яшь. Ноябрьдә егерме ике тула инде. Ә синең сең лең ә ничә яшь? Ул ә ле кечкенә, аң а унбер яшь кенә. Ул мә ктә птә дү ртенче сыйныфта укый.

Чаллы белә н Мә скә ү арасы ничә километр чамасы? Моннан Ө фегә кадә р ничә километр? Сигез йө з километр, дип уйлыйм. Син ничек уйлыйсың: фил ничә ел яши? Фил йө з ел яши дип уйлыйм. Юк, дө рес тү гел. Ул, уртача алганда, 150-200 ел чамасы яши. Ә ат кү пме яши? Ат утыз ел яши.

Казанда бик кү п заводлар бар. «Оргсинтез» берлә шмә се, Вахитов исемендә ге химия комбинаты, вертолетлар чыгара торган завод, «Тасма» берлә шмә се һ ә м башкалар. Казанда уку йортлары да кү п. Монда университет, педагогия университеты, технология университеты кебек югары уку йортлары бар.

4. Сорауларга җ авап бирегез:

1) Синең исемең ничек?

2) Синең гаилә ң дә ничә кеше бар?

3) Синең ә тиең кайда эшли?

4) Синең бабаң яки ә биең бармы?

5) Алар эшлилә рме?

6) Сезнең гаилә гездә ничә бала бар?

7) Сезнең кү ршелә регез кем?

8) Синең дусларың кемнә р?

9) Син нинди авыл яки шә һ ә рдә н килдең?

10) Син кайчан ә ти-ә нилә рең янына кайтасың?

11) Америка Кушма Штатларның башкаласы нинди шә һ ә р?

12) Париж Франция башкаласымы?

13) Кыйтайның башкаласы Шанхаймы?

14) Казанда метро бармы?

15) Сез ничек уйлыйсыз, Мамадышта трамвайлар бармы?

16) Чилә бедә троллейбуслар бармы? Сез белә сезме?

17) Англия инглиз телендә сө йлә шә лә рме?

18) Германиядә нинди телдә сө йлә шә лә р?

19) Австралиядә нинди телдә сө йлә шә лә р?

20) «Художник» сү зе татарча ничек була?

21) Бер елда ничә ай бар?

22) Март – елның ничә нче ае?

23) Бү ген унҗ иденче апрель. Иртә гә ничә се була? Ә кичә ничә се булды?

24) Атна ничә кө ннә н тора?

25) Атна нинди кө ннә рдә ң тора?

26) Пә нҗ ешә мбе – атнаның ничә нче кө не?

27) Син иртә белә н сә гать ничә дә торасың?

28) Ул кич белә н сә гать ничә дә ята?

29) Син иртә гә эшкә барасың мы?

30) Бер тә ү лектә ничә сә гать бар?

31) Ә тиең нең хә ллә ре ничек?

32) Син иртә гә футболга барасың мы?

33) Ә ниең нең эшлә ре ничек?

34) Ничек яшисез?

35) Хә зер сә гать ничә?

36) Бү ген атнаның кайсы кө не?

37) Иртә гә ничә се була?

38) «Кадә р» сү зе ничек ә йтелә?

39) Сез нинди кушымчалар белә сез?

40) Исем нинди сорауларга җ авап бирә?

5. Татарчага тә рҗ емә итегез:

Он живет в городе. В каком городе он живет? Он живет В набережных Челнах. А в каком городе он учится? Он учится в Казани. Он учится в педагогическом университете на первом курсе исторического факультета. Он хорошо учится? Да, он каждый день сидит в библиотеке, он любит много читать. Его родители живут в Набережных Челнах? Да, его семья живет в Набережных Челнах. Его отец работает на заводе, а мать работает в школе. У него есть старшая сестра. Ее зовут Рамзия. Она работает в больнице. А младший брат еще только учится в школе. Его бабушка уже не работает, она на пенсии.

Когда начинается урок? Урок начинается в восемь часов. Который сейчас час? Сейчас двадцать минут восьмого. До начала урока еще есть сорок минут. Когда начинается концерт? Сегодня концерт начинается в семь часов и продлится около двух часов. В десять часов вы уже будете дома. А когда заканчивается этот фильм? Этот фильм заканчивается вдевять часов вечера.

Он мне говорит: «Приходи в три часа». А я ему говорю: «Я приду только в четыре часа. В три часа у меня есть дела». А вы говорите: «Мы уже уйдем в половине четвертого».

От Казани до Москвы 800 километров. Сколько часов идет поезд до Москвы? Около тринадцати часов. Он уходит в семь часов вечера. В восемь часов утра вы будете в Москве. А сколько часов идет автобус из Казани до Набережных Челнов? Всего три с половиной часа. Сколько жителей в Набережных Челнах? В Челнах примерно 700 тысяч жителей. А в Казани? В Казани уже около миллиона двухсот тысяч жителей.

Здравствуйте, как ваши дела? Нормально. Передай привет старшему брату. Ладно. Как ваше самочувствие? Не очень хорошее. Ну ладно, до свиданья. Всего доброго.

Десятый урок

Бү ген без татар теле дә ресендә утырабыз. Кичә дә мин татар теле дә ресендә булдым. Кичә без контроль эш яздык. Бү ген безгә билгелә рне ә йттелә р. Мин контроль эштә н «дү ртле» билгесе алдым. Мин ике генә хата ясадым. Минем дустым Марат шулай ук «дү ртле» билгесенә язды. Аның бер генә хатасы бар иде.

Ү ткә н атнада без концертка бардык. Концерт ө ч сә гать барды, һ ә м минем кү ршем икенче бү лектә йоклады. Концерт җ идедә башланды һ ә м сә гать унда гына бетте.

Ү ткә ң елны мин мә ктә птә укыдым. Сентябрь аеннан мин институтның беренче курсында укый башладым.

Мин йокладым. Син булдың. Ул укыды. Без ә йттек. Алар укыдылар. Мин уйламадым. Син йокламадың. Без эшлә мә дек. Сез ясамадыгыз.

Быел без институтта укый быз. Ү ткә н елны без мә ктә птә укыдык. Бу атнада алар эшлилә р. Ү ткә н атнада студентлар авылда эшлә делә р. Бу дү шә мбедә сез контроль эш язасыз. Ү ткә н дү шә мбедә сез контроль эш язмадыгыз. Кичә минем янга Марат килде, без аның белә н телевизор карадык. Ул минем яннан кичке сә гать унда гына чыгып китте.

Кичә кө ндез Чаллыга бардык. Ә ү ткә н атнада сез Казанда булдыгызмы? Ә йе, без кичә генә Казаннан кайттык.

Шулай, алай

Син нә ъ шулпй эшлисең ме? Ә йе, мин шулай эшлә дем инде. Юк, мин алай эшлә мә дем.

Мин сине кү рмә дем бит, шулаймы? Ә йе, шулай.

Сез ничек яздыгыз? Шулаймы? Ә йе, шулай. Юк, алай тү гел.

Син кайда шулай яхшы эшлә ргә ө йрә ндең?

Шул

1) Син эшең не эшлә дең ме инде? Эшлә дем шул.

Ул Казанда торамы? Юк шул, ул Ә лмә ттә тора.

Ул кичә эшлә деме? Юк, ул киа эшлә мә де шул.

2) Кем эшлә ми, шул ашамый.

Кыш

Кыш айлары: декабрь, гыйнвар һ ә м февраль. Кыш кө не салкын була, кө ннә р кыска. Ү ткә н елны кыш бик салкын булды, ә быел алай салкын тү гел. Быел кышын бик кү п кар яуды.

Яз

Яз айлары: март, апрель һ ә м май. Яз кө не кө ннә р озыная, беренче яң гырлар ява. Ә беренче яшенле яң гыр майда ява. Яз кө не кү ктә якты кояш балкый, карлар эри. Язны студентлар ярата, чө нки яз кө не җ ылы була һ ә м имтиханнар бирә се юк.

Җ ә й

Июнь, июль һ ә м август – җ ә й айлары. Җ ә й кө не кар явамы? Юк, җ ә й кө не кар яумый, җ ә ен яң гырлар ява. Җ ә й кө не кө ннә р озын, ә тө ннә р кыска була. Июнь һ ә м июль айларында бик җ ылы була. Эссе була. Ү ткә н елны җ ә й бик эссе булды.

Сьудентлар июнь аенда имтиханнар бирә лә р, ә мә ктә п укучылары ял итә ргә китә лә р.

Кө з

Кө з айлары: сентябрь, октябрь һ ә м ноябрь. Кө з кө не кө ннә р кыскара, салкыная. Кө зен гадә ттә салкын яң гырлар ява, беренче кар ноябрьдә ява инде. Сентябрьдә студентлар һ ә м укучылар укырга баралар. Институтта дә реслә р башлана.

Кө ндез кү ктә кояш балкый. Кө ндез җ ылы була. Тө нлә кү ктә кояш булмый. Тө нлә кү ктә ай белә н йолдызлар гына була. Җ ирдә н йолдызларга кадә р бик ерак. Ә Кояш – безгә иң якын йолдыз.

Кояш кө нчыгыштан чыга. Кояш кайчан чыга? Кояш иртә белә н чыга. ә й кө не кояш иртә нге дү рттә чыга инде, ә кышын ул сигездә генә чыга. Кояш кө нбатышта бата. Кояш кайчан бата? Кояш кич белә н бата. Кө ньякта нинди иллә р бар? Кө ньякта Тө ркия, Гыйрак, Һ индстан кебек иллә р урнашкан. Ә кө ньякта сез нинди иллә р белә сез?

Мә скә ү кө нбатышта урнашкан. Ә Ө фе кайсы якта? Ө фе шә һ ә ре кө нчыгышта. Ә стерхан кө ньякта, ә Ижевск тө ньякта урнашкан.

Ү ткә н атнада без авылга эшкә бардык. Кө н бик салкын тү гел иде. Без Казаннан иртә белә н чыктык. Авыл Казаннан еракЮ автобус анда ике сә гать барды. Иртә нге унда без авылга килеп җ иттек. Кү ктә җ ә й кө нендә ге кебек кояш балкый иде. Лә кин ике сә гатьтә н соң болытлар, җ ил чыкты. Без уйламадык, эшлә дек тә эшлә дек. Бер сә гатьтә н соң яң гыр ява башлады. Кө зге салкын яң гыр яуды. Без тиз генә автобусыбызга кердек тә кайтып киттек. Кө з кө не шулай да була.

КҮ НЕГҮ ЛӘ Р

1. Фигыльлә рне ү ткә н заман формасына куегыз:

Ү рнә к: Бү ген яң гырлы кө н. Кичә яң гырлы кө н булды. Без ө стә лдә н китапларны алабыз. Без ө стә лдә н китапларны алдык.