Фразеологизмдер. 4 страница. — Электрондық кұжат айналымы жүйесіне қатысушының құқықтары мен міндеттері;

— Электрондық кұ жат айналымы жү йесіне қ атысушының қ ұ қ ық тары мен міндеттері;

Электрондық қ ұ жат - ө зiндегi ақ парат электрондық -цифрлық нысанда ұ сынылғ ан жә не электрондық цифрлық қ олтаң ба арқ ылы куә ландырылғ ан қ ұ жат.

Электрондық кұ жат айналымы жү йесіне қ атысушының қ ұ қ ық тары мен міндеттер:.

Электрондық қ ұ жат айналымы жү йесіне қ атысушы:

1) куә ландырушы орталық тіркеген электрондық цифрлық қ олтаң ба ашық кілтінің тиесілілігі мен жарамдылығ ын растау ү шін осы куә лаң дырушы орталық қ а жү гінуге;

2) бірнеше куә ландырушы орталық тың қ ызмет кө рсетуін пайдалануғ а қ ұ қ ылы.

— ЭҚ АЖ ұ йымдастыру тә ртібі

Электрондық қ ұ жат айналымын ұ йымдастыру ү шін ЭҚ АЖ пайдаланылады

келесі функциялардың орындалуын қ амтамасыз етеді:

• пайдаланушылардың қ ол жеткiзуiн авторландыру жә не қ ол жеткiзу қ ұ қ ық тарын

• шектеу;

• электрондық хабарды қ алыптастыру (қ ұ ру);

• электрондық қ ұ жаттың электрондық цифрлық қ олтаң басын қ алыптастыру жә не

• тексеру;

• электрондық қ ұ жаттармен ұ жымдық жұ мыс;

• электрондық қ ұ жаттардың орындалуын бақ ылау;

• электрондық қ ұ жатты iздестiру;

• мемлекеттiк орган шегiнде жә не мемлекеттiк органдардың арасында

• электрондық қ ұ жаттарды жiберу жә не алуын растау;

• электрондық қ ұ жаттарды сақ тау;

• мемлекеттік органның электрондық қ ұ жаттар мұ рағ атына электрондық

• қ ұ жаттарды тапсыру.

· Электронды қ ұ жат екі бө лімнен қ ұ ралады

1мазмұ нды 2.деректемелік

· Қ ұ жаттың мазмұ нды бө лiгi

-графикалық;

-мә тiндiк;

-кестелiк;

-таныстырулар;

-мұ рағ атталғ ан.

Электрондық қ ұ жатты қ ұ растыру кезінде мынандай деректемелерді қ амтиды

· жө нелтушi ұ йымның ресми атауы;

· қ ұ жат тү рінің атауы;

· қ ұ жаттың кү ні;

· қ ұ жаттың тіркеу нө мірі;

· істер номенклатурасының индексі,

· қ ұ жатты жасау немесе қ ұ ру орны;

· мә тін;

· бағ дарламалық қ амтамасыз етудiң атауы мен нұ сқ асы, оның кө мегi арқ ылы қ ұ жат жасалады;

ЭҚ АЖ-дегi электрондық қ ұ жатты бастапқ ы ө ң деу мыналарды қ амтиды;

• электрондық қ ұ жаттың барлық деректемелерiн тексеру;

• электрондық қ ұ жаттың барлық электрондық цифрлы қ олтаң баларының (одан ә рі ЭЦҚ) дұ рыстығ ын тексеру;

• ЭЦҚ -ны тiркеу куә лiгiнiң жә не ЭЦҚ ашық кiлтiнiң жарамдылығ ын тексеру;

• электрондық қ ұ жатта куә ландырылғ ан электрондық цифрлық қ олтаң баны пайдалана отырып, барлық тұ лғ алар мә ртебесiнiң ө кiлеттiктерiн тексеру.

ЭҚ Ж-нің ақ параттық қ ауіпсіздігін қ амтамасыз ету;

ЭҚ Ж-нің ақ параттық қ ауіпсіздігікриптографиялық қ орғ ау, ақ параты қ ұ ралдарын біріктіру жолымен байлаеыс каналдарымен қ амтамасыз етіледі, ұ йымдық қ ұ қ ық тық шаралар ұ стану жә не бағ дарламалық — ақ параттық комплекс қ ұ ралдарын автоматтандыруды қ олдану, ө зіне электрондық қ ұ жат айналым жү йесін, куә ландыру орталығ ын, кө лік ортасы жә не техникалық қ ұ ралдарды қ орғ ау, ақ паратын қ осатын, ақ паратты қ ауіпсіздік талаптарына сә йкестендірілген жағ дайда сертификаттандырылғ ан, Қ азақ стан Республикасы Премьер — министр Кең се Басқ арушысының 2005 жылғ ы 3 сә уірдегі № 25-1-90, 2005 жылғ ы 4 қ арашадағ ы № 3923 бұ йрығ ымен Қ азақ стан Республикасы ә ділет Министрлігінің мемлекеттік тіркеуі бекітілген.

ЭҚ Ж пайдаланушылардың қ ұ қ ық тары мен міндеттері

• ЭҚ Ж ә кімгері ЭҚ Ж орнату ү шін компьютерлік техниканың минималды талаптарғ а сә йкес болуын талап ету қ ажет.

• ЭҚ Ж ә кімшіліктері келесі функцияларды жү зеге асырады:

• ЭҚ Ж пайдаланушылардың тапсырмаларын тіркейді;

• ЭҚ Ж қ атысушыларынан тү скен тапсырмаларын орындайды, тә улік уақ ыты бойымен ПО бағ дарламалық кодыына ө згертулерді қ ажет етпейтін;

• ЭҚ Ж бағ дарламалық қ амтамасыз етудің ә дептілігін қ амтамасыз етеді;

• Уә кімдік етілген органдармен келісу бойынша ЭҚ Ж анық тамалық жә не нормативті-анық тамалық ақ параттардың ө ң деу жұ мыстарын жү ргізу;

• ЭҚ Ж мә ліметтер базасын резервтік кө шірме жасауды кү н сайын жү ргізеді;

• ЭҚ Ж мә ліметтер базасының мұ рағ ат кө шірмелерін ай сайын, ақ параттың оптикалық жеткізушіге жазып отырады;

• ЭҚ Ж пайдаланушылардың іс-ә рекеттеріне бақ ылауды жү зеге асырады;

• ЭҚ Ж электрондық қ ұ жаттардың толығ ын қ олдайды;

• ЭҚ Ж ө німділігін жә не ресурстарын бақ ылайды;

Мемлекеттiк органдардағ ы электрондық қ ұ жат айналымының тә ртiбi:

• Мемлекеттiк органдарда электрондық қ ұ жат айналымын ұ йымдастыру ү шiн мынадай функциялардың орындалуын қ амтамасыз ететiн ЭҚ АБЖ пайдаланылады:
1) пайдаланушылардың қ ол жеткiзуiн авторландыру жә не қ ол жеткiзу қ ұ қ ық тарын шектеу;

2)электрондық қ ұ жатты қ алыптастыру (қ ұ ру);
3)электрондық қ ұ жаттың электрондық цифрлық қ олтаң басын қ алыптастыру жә не тексеру;
4) электрондық қ ұ жаттардың есебiн жү ргiзу (кiрiс жә не шығ ыс электрондық қ ұ жаттарды тiркеу);
5)электрондық қ ұ жаттармен ұ жымдық жұ мыс;
6) электрондық қ ұ жаттардың (оның iшiнде Қ азақ стан Республикасы Президентi Ә кiмшiлiгiнiң, Қ азақ стан Республикасы Премьер-Министрi Кең сесiнiң тапсырмалары) орындалуын бақ ылау;

Электрондық қ ұ жаттарды сақ тау

Электрондық қ ұ жаттар Қ азақ стан Республикасының заң дарында белгіленген тә ртіппен мемлекеттік жә не (немесе) мемлекеттік емес ақ параттық жү йелерде сақ талады.

Анық тамалық -ақ параттық іс қ ағ аздарының тү рлері.

5-тақ ырып. Ө мірбаян.

Ө мірбаян - жеке адамның ө мір жолы мен қ ызметі хронологиялық тә ртіпте қ ысқ аша жазылатын анық тамалық -ақ параттық іс қ ағ азының бір тү рі.

Ө мірбаян ә детте оқ уғ а тү су, қ ызметке тұ ру, басқ а қ ызметке ауысу т.б жағ дайларда жазылады. Азат жолдан “Мен” - деп басталып жазылатын ө мірбаян мә тіні бірінші жақ жекеше тү рде баяндалады.

Ө мірбаян кұ рылымы тө мендегідей:

1) қ ұ жаттың аты;

2) ө мірбаян жазушының азаматтық қ ал-жағ дайы туралы мә лімет;

3) білімі, оқ ығ ан оқ у орны туралы мә лімет;

4) кә сіби тә жірибесі жэне кә сіби біліктілігі;

5) қ оғ амдық -саяси қ ызметі;

6) қ осымша мә ліметтер;

7) отбасы жағ дайы туралы мә лімет;

8) мекен жайы, аты-жө ні, қ олы, дата.

1.Қ ұ жаттың аты. Қ ұ жаттың аты парақ тың жоғ ары жағ ын ала, орта тұ сына қ арай ү лкен ә ріптермен жазылады. Мысалы, Ө МІРБАЯН.Ө мірбаян жазушының азаматтық қ ал-жағ дайы туралы мә лімет. Ө мірбаян жазушының азаматтық қ ал-жағ дайы туралы мә лімет азат жолдан “Мен” деп басталып бірінші жақ та жазылады. Аты-жө ні, туғ ан жылы, айы, кү ні, туғ ан жерінің атауы толық жазылады. Мысалы, Мен, Динара Қ ожақ ызы Байжанова, 1975 жылы 9 қ ыркү йекте Алматы қ аласында дү ниеге келдім. Ұ лты кө рсетіледі. Мысалы, Ұ лтым - қ азақ, ұ лтым - орыс т.б. Ата-анасы туралы мә лімет те осы бө лікте жазылады. Мысалы, Ә кем Қ ожа Байжанұ лы Байжанов 1950 жылы туғ ан, Алматы қ аласындағ ы N°8 емханада хирургия бө лімінің мең герушісі, шешем Гү лмира Тө леуханқ ызы Байжанова 1951 жылы туғ ан, Алматы қ алалық білім департаментінде жетекші маман болып істейді.

3.Білімі, оқ ығ ан оқ у орны туралы мә лімет. Бұ л бө лік те азат жолдан басталып жазылады. Мұ нда ө зінің қ ашан, қ ай жерде, қ ай мектепті, қ андай жоғ ары оқ у орнын бітіргендігі толық, ресми атауымен кө рсетіледі. Мысалы, 1992 жылы Алматы облысы Есік қ аласындагы № 7 орта мектепті бітірдім. 1992-1997 жылдар аралығ ында Ә л-Фараби атындағ ы Қ азақ ұ лттық университеті шығ ыстану факулътетінің парсы тілі бө лімінде оқ ыдым. Егер мектепті медальмен, ерекше аттестатпен немесе ү здік бітірген болса, оны да айтып кетуге болады. Мысалы, 1992 жылы Алматы облысы Есік қ аласындағ ы № 7 орта мектепті ерекше аттестатпен бітірдім.

4.Кә сіби тә жірибесі жә не кә сіби біліктілігі. Бұ л бө лік те азат жолдан басталып жазылады, мұ нда жұ мыс істеген орындары, кә сіби тә жірибесі мен кә сіби біліктілігі, ең бектегі табыстары хронологиялық ретпен кө рсетіледі. Мысалы, 1992-1997 жылдар аралығ ында Алматы қ аласындағ ы Иран ислам республикасы мә дени орталығ ында аудармашы, мә дени жұ мыстар жө ніндегі ү йлестіруші қ ызметтерін атқ ардым. “Парсы салт-дә стү рлері жә не жаң а заман тынысы” тақ ырыбында ғ ылыми-зерттеу жұ мыстарын жургіздім. 1997 жылдан бү гінгі кү нге дейін Ә л-Фараби атындағ ы Қ азақ ұ лттық университеті шығ ыстану факультеті ирантану кафедрасында ағ а оқ ытушы болып істеймін.

5.Қ оғ амдық -саяси қ ызметі. Бұ л бө лік те азат жолдан басталып жазылады. Бірақ бұ л бө лік барлық адамдар ү шін міндетті емес. Кө бінесе ө з қ ызметі қ оғ амдық -саяси саламен байланысты немесе ө з қ ызметімен қ оса қ оғ амдық -саяси мә селелермен де айналысатын тұ лғ алар жазады. Бұ л бө лікте атқ арғ ан қ оғ амдық -саяси қ ызметінің маң ыздылары ғ ана атап кө рсетіледі. Мысалы, Иран ислам республикасы мә дени орталығ ында қ ызмет істеген жылдары Қ азақ стандағ ы Иран мә дениетінің кү ндерін ұ йымдастыруғ а, сондай-ақ Иран ислам республикасында Қ азақ стан мә дениеті кү ндерін ұ йымдастыруғ а aт салыстым. Қ азақ стандық мерзімді баспасө з бетінде парсы тарихы мен мә дениетіне қ атысты материалдар жариялап тұ рдым. Ә л-Фараби атындағ ы Қ азақ ұ лттық университеті шығ ыстану факультетінде Иран ислам республикасы мә дени орталығ ы қ ызметкерлерімен бірлесе отырып, парсы қ олө нері кө рмесін (2000 ж.) жә не парсы ә дебиеті кө рмесін (2002 ж.) ұ йымдастырдым.

6.Қ осымша мә ліметтер. Бұ л бө лік те азат жолдан басталып жазылады. Мұ нда ана тілінен басқ а мең герген тілдері, компьютерлік техниканы мең геру дең гейі, спортқ а, ө нерге қ атысы т.б. атап кө рсету міндетті деп табылатын мә ліметтер кө рсетіледі. Мысалы, Ана тілім - қ азақ тілі, орыс жә не парсы тілдерін жетік білемін. Компьютерлік техникада жұ мыс істей аламын. Жең іл атлетикадан разрядым бар, университетаралық жә не қ алалық жарыстарга қ атыстым.

7.Отбасы жағ дайы туралы мә лімет. Отбасы жағ дайы туралы мә лімет те азат жолдан басталып жазылады.Бұ л бө лікте жұ байы, балалары туралы мә лімет жазылады. Мысалы, Жолдасым Жантө реев Ә уез Ахметұ лы 1970 жылы туғ ан, Қ азақ фильм киностудиясында режиссер. Мектеп жасындағ ы бір ұ л, бір қ ыз тә рбиелеп отырмын. Балалары туралы мә ліметті “Екі балам бар” деп кө рсетуге немесе балаларының аты-жө нін, туғ ан жылын толық жазып, қ ай мектепке, қ ай балабақ шағ а баратынын да жазуғ а болады. Мысалы, ұ лым Жантө реев Марат Ә уеұ лы, 1999 жылы туғ ан, Алматы қ аласындагы №84 орта мектептіц оқ ушысы. Қ ызым Жантө реева Маржан Ә уезқ ызы 2001 жылы туган, Алматы қ аласындагы № 84 орта мектептің оқ ушысы. Ол қ ажеттілікке қ арай жә не ө мірбаян кө лемінің кө теруіне байланысты жазылады. Отбасы жағ дайы мына тә ртіпте де жазылады, толық мә ліметті корсету міндетті болмағ ан жағ дайда ү йленген ер адам болса, “Ү йленгенмін, екі балам бар” - деп, ал эйел адам болса “Тұ рмыстамын, екі балам бар”-деп қ ысқ аша кө рсетуге де болады. Ү йленбеген ер адам болса “Бойдақ пын ” деп, ал тұ рмысқ а шық пағ ан ә йел адам болса “Тұ рмысқ а шық пағ анмын ” деп кө рсетеді. Ә скери қ ызметке міндеттілер ә скери борышын ө теу кезең ін де кө рсетеді. Мысалы, 1981-1983 жылдар аралыгында Совет Армиясы қ атарында ә скери борышымды ө тедім.

8. Мекенжайы, аты-жө ні мен фамилиясы, қ олы, дата. Ө мірбаян соң ына азат жолдан мекенжайы, ү й телефоны жазылады. Ө мірбаян жазушының аты-жө ні, ө мірбаян жазылғ ан кү ні кө рсетіліп, қ олы қ ойылады. Мысалы, Мекенжайым: 480000, Алматы қ аласы, Абай даң ғ ылы, 41ү уй, 28-ә этер. Ү й телефоны - 22-11-57. Динара Қ ожақ ызы Байжанова 21 сә уір, 2004 жыл.

Грамматикалық ерекшелігі. Ө мірбаянда жазылатын қ ұ жат иесіне қ атысты мә ліметтің барлығ ы дерлік I жақ жекеше тү рде баяндалады. I жақ жекеше тү рінің жіктік жалғ ауы: -м. Етістіктің жедел ө ткен шақ формасы қ олданылады. Етістіктің жедел ө ткен шақ формасын жасайтын жұ рнақ тар: -ды, -ді, -ты, -ті. Мысалы, дү ниеге кел-ді-м, оқ ы-ды-м, бітір-ді-м, қ ызмет ет-ті-м т.б. Ө мірбаян иесінің ә ке-шешесіне, жолдасына, балаларына, туғ ан- туыстарына қ атысты мә лімет III жақ та баяндалады. III жақ жекеше тү рінің жіктік жалғ ауы: -ды, -ді, -ты, -ті жә не нө лдік форма. Етістіктің бұ рынғ ы ө ткен шақ формасы қ олданылады. Етістіктің бұ рынғ ы ө ткен шақ формасын жасайтын жұ рнактар: -ғ ан, -ген, -қ ан, -кен. Мысалы, туғ ан, бітір-ген т.б. Ө мірбаян иесінің дә л қ азіргі кездегі ө мірін, білімі мен қ ызметін баяндайтын мә ліметтер етістіктің осы шақ формасы арқ ылы I жақ та беріледі. Мысалы, оқ ы-п жү рмін, істе-п жү рмін, атқ ар-ып жү рмін т.б. Ө мірбаян иесінің ә ке-шешесі, жолдасы, балалары, туғ ан туыстарына қ атысты мә лімет III жақ та беріледі. Мұ нда да етістіктің ауыспалы осы шақ формасы қ олданылады. Мысалы, оқ иды, істейді, атқ арады т.б. Етістіктің осы шақ формасын жасайтын жұ рнақ тар: -а, -е, -и, аналитикалық форманттар: -п, -іп, -ып жү р, -п, -іп, -ып жатыр, -п, -іп, -ып отыр, -п, -іп, -ып тұ р. Тө мендегі сұ рақ тарғ а жауап берің із.

Негізгі сө здік

ұ лт - национальность

білім - образование

жоғ ары білім - высшее образование

орта білім - среднее образование

ата-ана – родители

ү йленгенмін – женат

ү йленбегенмін – не женат

ажырасқ анмын – разведен

отбасы – семья

ә скери қ ызметке міндеттімін - обязан к воинской службе

ә скери қ ызметті ө теу –выполнять воинскую службу

тудым – родился

оқ ыдым – учился

тү стім – поступил

бітірдім – окончил, закончил

ауыстым – перевелся

ө мірбаян – автобиография

ө міріне қ атысты мә ліметтер – собственное жизнеописание

хронологиялық тә ртіппен – в хронологической последовательности

қ ұ растырады – составляет

типтік ү лгі – типовой формуляр

мақ сатына байланысты – в зависимости от назначения

ә детте – обычно

қ ұ жаттың атауы – название документа

автордың аты-жө ні – отчество и фамилия автора

туғ ан жері мен туғ ан жылы, айы, кү ні – дата и место рождения

білімі мен мамандығ ы – образование и специальность

қ ызметіне қ атысты мә ліметтер – трудовая деятельность

марапаттаулар мен алғ ан мадақ таулары - награды и поощрения

отбасы жағ дайы мен отбасы қ ұ рамы – семейное положение и состав семьи

ү йінің мекен-жайы мен телефоны – домашний адрес и телефон

толтырылғ ан кү ні мен жеке қ олы – дата и личная подпись

* Ө мірбаянда не жазылады?

* Ө мірбаян мазмұ нына қ арай кұ жаттың қ ай тү ріне жатады?

* Ө мірбаян қ ұ рылымына қ андай мә ліметтер кіреді?

* Ө мірбаянды кім жазады?

Ө мірбаянның грамматикалық ерекшелігі қ андай?

1-жаттығ у. Ү лгініпайдаланып, ө з ө мірбаяның ызды жазың ыз.

Ө МІРБАЯН

Мен, Марат Дә улетұ лы Тағ аев, 1963 жылы 1 мамырда Алматы облысы, Райымбек ауданы, Нарынқ ол ауылында тудым. Ұ лтым – қ азақ. 1970 жылдан 1980 жылғ а дейін Нарынқ ол орта мектебінде оқ ыдым. 1980 жылы Қ азақ политехника институтының компьютерлік техника факультетіне оқ уғ а тү стім. Институтты бітіргеннен кейін 1985 – 1988 жылдар аралығ ында Ғ ылыми-жобалау институтында жұ мыс істедім. 1988 жылғ ы 1 қ ыркү йекте Қ азақ политехника институтының металлургия ө неркә сібі кафедрасына ауыстым. Қ азір осы кафедраның ағ а оқ ытушысымын. Ата-анам бар: Ә кем Тағ аев Дә улет – Ұ лы Отан соғ ысының ардагері, қ ұ рметті зейнеткер; анам – Тағ аева Сатылхан – ұ зақ жылдар бойы Нарынқ ол орта мектебінде мұ ғ алім болып жұ мыс істеді. Отбасым бар: жұ байым – Жү нісқ ызы Тұ рағ алды, жоғ ары білімді маман, дә рігер. Ү ш балам бар, олар орта мектепте оқ иды. Ә скери қ ызметке міндеттімін. Ағ а лейтенанттық ә скери шенім бар. Қ осымша мә ліметтер: қ азақ, орыс, ұ йғ ыр жә не ағ ылшын тілдерін жетік білемін. Компьютерлік бағ дарламаларды толық мең гергенмін, Интернетте жұ мыс істей аламын. Мекен-жайым: Алматы қ аласы, Байтұ рсынов кө шесі, 172 ү й.

2-жаттығ у. Қ азақ тіліне аударың ыз.

Автобиография, написал автобиографию, женат, не женат, в данное время работаю в частном фирме, отец – участник Великой Отечественной войны, отец – ветеран труда, мать – пенсионерка, мать – учитель средней школы, жена работает в поликлинике, имею детей, обязан к воинской службе, владею казахским и английским языками, умею работать в Интернете.