Посвященный Дню знаний

РЕСПУБЛИКАНСКИЙ УРОК МИРА И СОГЛАСИЯ,

Методические рекомендации

Ы. Алтынсарин атындағ ы Ұ лттық білім академиясы Ғ ылыми кең есімен баспағ а ұ сынылды (2015 жылғ ы 20 шілдедегі № 6 хаттамасы)

Рекомендовано к изданию Ученым советом Национальной академии образования им. И. Алтынсарина (протокол № 6 от 20 июля 2015 года)

Білім кү ніне арналғ ан республикалық бейбітшілік жә не келісім сабағ ы.

Ә дістемелік ұ сыныстар. – Астана: Ы. Алтынсарин атындағ ы Ұ лттық білім академиясы, 2015. – 9 б.

Республиканский Урок мира и согласия, посвященный Дню знаний.

Методические рекомендации. – Астана: Национальная академия образования им. И. Алтынсарина, 2015. – 8 с.

Ә дістемелік ұ сыныстар Білім кү ніне арналғ ан республикалық бейбітшілік жә не келісім сабағ ын ө ткізудің мазмұ нын, негізгі тү сініктерін, формалары мен ә дістерін ашуғ а бағ ытталғ ан.

Ә дістемелік ұ сыныстар білім беру ұ йымының басшыларына, ә діскерлерге, мектепке дейінгі ұ йымдардың тә рбиешілеріне, сынып жетекшілеріне, топ кураторларына, педагогтерге арналғ ан.

Методические рекомендации направлены на раскрытие содержания, основных понятий, форм и методов проведения республиканского Урока мира и согласия, посвященного Дню знаний.

Методические рекомендации предназначены для руководителей организаций образования, методистам, воспитателям дошкольных организаций, классным руководителям, кураторам групп, педагогам.

Кіріспе

Біздің мемлекетіміздің тү п негізі – бұ л бейбітшілік жә не келісім, бірлік жә не тұ рақ тылық.

Қ азақ стан кө птегенелдердегі ә леуметтіккү йзелістер мен ғ аламдық тұ рақ сыздық тың ө суі аясында орнық ты жә не сенімді тү рде дамуда [1-13].

Мемлекет басшысының «2050-Стратегиясы», жаң а индустрияландыру, «Нұ рлы жол», Бес институтиционалдық реформа, «Мә ң гілік Ел» сияқ ты ү здік бастамалар – бұ лар кө п жылғ а бұ рын есептелген ұ рпақ тан ұ рпақ қ а жалғ асатын мега-жобалар. Оларды тек қ уатты бү кілхалық тық механизм ғ ана іске қ осуғ а қ абілетті. Болашақ біртұ тас ұ лт осындай бола алады.

Бү кілқ азақ стандық бірегейлік пен азаматтық принципті одан ә рі нығ айтуғ а, «Мә ң гілік Ел» идеясы базасына біріктірілген қ ұ ндылық тарды, тілдердің ү штұ ғ ырлылығ ын, қ азақ ұ лтының негізі ретінде орта топты дамытуғ а негізделген болашақ біртұ тас ұ лт қ ана азаматтық орнық ты жә не табысты мемлекеттің ең сенімді іргетасы болады.

«Мә ң гілік Ел» – бұ л біздің бірлігіміздің қ уатының қ айнар кө зі.

«Мә ң гілік Ел» – барша қ азақ стандық тарды біріктіретін біздің Тә уелсіздігіміздің сенімді рухани тірегі.

«Мә ң гілік Ел» – бұ л қ азақ стандық мемлекеттіліктің терең тарихын айшық тайтын жалпыхалық тық идея!

«Мә ң гілік Ел» – бұ л ө з атамекеніне деген сү йіспеншіліктің белгісі, қ азақ стандық патриотизмнің жоғ ары дең гейі, рух кү ші, Отанғ а адалдық, еліне шынайы берілгендік, азаматтық борыш!

«Мә ң гілік Ел» жалпыхалық тық идеясын жү зеге асыру жағ дайында ө скелең ұ рпақ тың патриотизмін жә не тағ аттылығ ын тә рбиелеу, рухани-адамгершілігін қ алыптастыру мақ сатында 2015 жылғ ы 1 қ ыркү йекте Білім кү ніне арналғ ан республикалық бейбітшілік жә не келісім сабағ ын ө ткізу ұ сынылады.

Білім кү ніне арналғ ан республикалық бейбітшілік жә не келісім сабағ ының міндеттері жә не негіздемелері:

1. Қ азақ стан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың «Баршағ а бірдей осы заманғ ы мемлекет: Бес институционалдық реформа» тақ ырыбында «Нұ р Отан» партиясының XVI съезінде, «Мә ң гілік Ел: бір ел – бір тағ дыр» тақ ырыбында Қ азақ стан халқ ы Ассамблеясының ХХІІ сессиясында сө йлеген сө здердің тү йінді ойларымен танысу.

2. Білім алушылардың рухани-адамгершілік, патриоттық қ асиеттерін қ алыптастыру, этносаралық жә не мә дениетаралық байланыс жағ дайларында тағ аттылығ ы мен қ арым-қ атынас жасау біліктілігін дамыту.

3. «Ұ лт жоспары – бес институционалдық реформаны жү зеге асырудың 100 нақ ты қ адамы» мысалында осы заманғ ы Қ азақ станның жетістіктері мен табыстары туралы оқ ушылардың ой-ө рісін кең ейту, білімін терең дету.

4. Қ азақ стан халқ ы Ассамблеясының жылын жә не Қ азақ стан Республикасы Конституциясының 20 жылдығ ын ұ йымдастыру жә не ө ткізу жө ніндегі ұ лттық іс-шаралар жоспары (Қ азақ стан Республикасы Ү кіметінің 2014 жылғ ы 21 қ арашадағ ы № 1223 қ аулысы):

28-тармақ: Білім беру мекемелерінде Қ азақ стан халқ ы Ассамблеясының қ ұ рылғ ан кү ніне орайластырылғ ан салтанатты іс-шаралар, тақ ырыптық дә рістер; Білім кү ніне арналғ ан бейбітшілік пен келісім республикалық дә рісін ө ткізу;

68-тармағ ы: Сот корпусының, Конституциялық Кең ес пен ә ділет органдары ө кілдерінің қ атысуымен жоғ ары, орта арнаулы жә не жалпы білім беру мекемелерінде дә рістер мен «ашық сабақ тар» ұ йымдастыру жә не ө ткізу.

5. Қ азақ стан Республикасында 1941 – 1945 жылдардағ ы Ұ лы Отан соғ ысындағ ы Жең істің 70 жылдығ ын мерекелеуге дайындық жә не оны ө ткізу жө ніндегі іс-шаралар жоспары (Қ азақ стан Республикасы Ү кіметінің 2014 жылғ ы 16 қ азандағ ы № 1105 Қ аулысы):

35-тармақ: Білім беру ұ йымдарында жә не елді мекендерде 1941- 1945 жылдардағ ы Ұ лы Отан соғ ысындағ ы Жең іс кү ніне арналғ ан ә деби кештерді, еске алу сағ аттарын, «Ерлік сабақ тарын», «Бейбітшілік сабақ тарын», интерактивті сабақ тарды, жаппай спорттық, мә дени-сауық тыру жә не тә рбие-насихаттау іс-шараларын ө ткізу.

6. Қ азақ стан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары Б.М.Сапарбаевтың Қ азақ хандығ ының 550 жылдығ ы мен Ұ лы Отан соғ ысындағ ы Жең істің 70 жылдығ ын мерекелеу аясында еліміздің барлық мектептерінде 1 қ ыркү йек кү ні «Ерлік сабағ ын» жү ргізу туралы тапсырмасы (2015 жылғ ы 11 тамыздағ ы № 20-59/3202).

7. 2015 жылы Қ азақ хандығ ының 550 жылдық мерейтойын дайындау жә не ө ткізу жө ніндегі іс-шаралар жоспары (Қ азақ стан Республикасы Ү кіметінің 2014 жылғ ы 31 желтоқ сандағ ы № 1448 қ аулысы).

1. Қ оғ амдық келісім мен ұ лттық бірліктің қ азақ стандық моделі

Бірлік – барлық қ иындық тарды жең уге қ абілетті кү ш.Ортақ міндеттерді шешу кезінде ә ркім ө з ө мірін жақ сартуғ а тырысады.

Ынтымағ ы жарасқ ан ел ғ ана ертең гі кү нге сенімді. Біртұ тас мығ ым ұ лт – кез келген тарихи жағ дайларда ө ркендеудің кепілі. Сонымен бірге, озық елдер қ атарына қ осылуды сезіну ә рбір қ азақ стандық та бейбітшілік пен тұ рақ тылық ү шін ортақ жауапкершілік туындатты.

Мемлекет басшысы Н.Ә. Назарбаев Қ азақ стан халқ ына «Нұ рлы жол – болашақ қ а бастар жол» жолдауында: «Толысқ андық тың жаһ андық сынынан ө ту ү шін біздің топтаса білуіміз қ ажет. Біз барлық қ азақ стандық тар арасындағ ы сенімді нығ айтуғ а тиіспіз! Бір-бірімізге тағ атты болуымыз керек! Бұ лар – Қ азақ станның болашағ ына кілттер. Этносаралық келісім – ол ө міршең дік оттегі», –деп ерекше атап кө рсетті.

Ұ лт Кө шбасшысы Н.Ә.Назарбаевтың бастамасымен Қ азақ станда бірегей жә не халық бірлігінің осы кезге дейін еш жерде қ айталанбағ ан моделі қ алыптастырылды. Қ азақ стан халқ ы Ассамблеясы жиырма жыл аралығ ында қ азақ стандағ ы барлық этностардың достық, тағ аттылық жә не мә дениеті мен дә стү рін бірге дамыту идеясы іске асырылғ ан қ оғ амды ү йлестірудегі ө зекті тетік қ ызметін атқ арып келеді.

Қ азақ стан халқ ы Ассамблеясы сондай-ақ ағ ымдағ ы жылы 20 жылдығ ы атап ө тілетін жаң а Қ азақ стан Конституциясын қ абылдау бойынша бү кілхалық тық референдум бастамасын кө терді. Осы жылдар ішінде Ассамблея Мә жіліс депутаттарын сайлау қ ұ қ ына ие конституциялық органғ а айналды. «Қ азақ стан халқ ы Ассамблеясы туралы» Заң қ абылданды, ә лемде баламасы жоқ жә не ол еліміздің болашағ ы ү шін ө те маң ызды, себебі оның нормалары біздің ұ лтаралық саясатымыздың негізін қ алыптастырады.

Қ азақ стандық модель барлық халық аралық қ ауымдастық тың жоғ ары бағ асына ие болды. БҰ Ұ -да тұ саукесері табысты ө тті жә не 60 тілге аударылды. Барлық ә лем ү шін ол қ оғ амдық тұ рақ тылық тың ө негесі, 100 этнос пен 17 конфессия мү дделерінің тепе-тең дігін сақ тау мен нығ айтудың ү лгісі болды.

Қ азақ стан Республикасында оқ ыту толығ ымен ө збек, ұ йғ ыр, тә жік жә не украин тілдерінде жү ргізілетін 88 мектеп жұ мыс жасайды. Қ азақ станда 108 мектепте 22 этностың тілдері жеке пә н ретінде оқ ытылады. Мұ нан бө лек, 30 этностың тілі оқ ытылатын мамандандырылғ ан 195лингвистикалық орталық ашылғ ан.

Ақ параттық ө рісте 35-тен артық этникалық газет, журналдар белсенді жұ мыс жасайды. Ең ірі 6 этникалық республикалық газет мемлекеттің қ олдауымен жұ мыс істейді. Газеттер мен журналдар 11 тілде шығ ады, радиохабарлар – 8 тілде, ал телехабарлар – 7 тілде жарияланады.

2. Білім кү ніне арналғ ан республикалық бейбітшілік жә не келісім сабағ ын ө ткізу бойынша ә дістемелік ұ сыныстар дайындау

Безендіру:

1. Мемлекеттік рә міздер;

2. Стенд (слайд) «Мә ң гілік Ел: бір ел – бір тағ дыр», «Мә ң гілік Ел: одна страна, одна судьба» (Қ азақ стан халқ ы Ассамблеясының ХХІІ сессиясынан фотосуреттер);

3.Стенділер (слайдтар).

Қ азақ стан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың «Нұ рлы жол – болашақ қ а бастар жол» Қ азақ стан халқ ына жолдауынан, «Баршағ а бірдей осы заманғ ы мемлекет: Бес институционалдық реформа» «Нұ р Отан» партиясының XVI съезінде жә не Қ азақ стан халқ ы Ассамблеясының XXІІ сессиясында сө йлеген сө здерінен ү зінділер:

«Бізді, біріншіден, ортақ ү йіміз – Қ азақ станғ а деген ортақ сү йіспеншілік біріктіреді. Екіншіден, біздің ежелгі жеріміз бен тілдерді дамыту тарихына қ атысты қ оғ амдық келісіміміз. Ү шіншіден, мемлекетіміз бен оның азаматтарының бү гінгі кү німіз бен ең селі ертең імізге тү бегейлі сеніміміз. Біздің Мә ң гілік Отанымыз – Мә ң гілік Елдің негізі, міне, осы»;

«Мә ң гілік Ел идеясы арқ ауындағ ы топтастырушы қ ұ ндылық тар – азаматтық тең дік; ең бексү йгіштік; адалдық; оқ ымыстылық пен білімге бас июшілік; зайырлы ел – толеранттылық елі»;

«Қ азақ стандық ұ лттық рухтың басты кө зі – ортақ рухани-адамгершілік қ ұ ндылық тар негізіндегі халық бірлігі»;

«... біз ү шін қ азақ стандық тарды рухани тұ рғ ыдан кү штірек, біртұ тас жә не тағ атты ету маң ызды»;

«Ассамблея тарихы – біздің тұ рақ тылығ ымыздың тарихы».

Классикалық жә не қ азақ халқ ының музыкасы, патриоттық тақ ырыптағ ы ә ндермен аудио-бейнематериалдар; Қ азақ стан жә не Астана туралы ө лең дер, қ азіргі Қ азақ станның жетістіктері туралы кітаптар жә не т.б.

Сабақ шең берінде келесі жұ мыс тү рлерін ө ткізу ұ сынылады:

– мектепке дейінгі ұ йымдарда ұ йымдастырылғ ан оқ у-іс-ә рекеті ойын музыкалық жә не жарыс, фестиваль, суреттер кө рмесі тү рінде ө ткізіледі, мектеп жасына дейінгі балаларғ а арналғ ан бейнематериалдар мен фильмдер қ арау;

– 1-4 сыныптарда – саяхат-сабақ, викторина-сабақ, сайыс-сабақ, музыкалық ойын-сабақ, ә ң гіме, кө рме, суреттер мен қ олө нер бұ йымдарының байқ ауы, музыкалық шаралар, фестивальдер, ұ жымдық шығ армашылық істер, фильмдер кө ру (слайд, композиция);

– 5-9 сыныптарда – сынып сағ аты, ә деби-поэзиялық композиция, баспасө з конференциясы, іскер ойын, викторина, байқ ау, жарыс, пікірталас, оқ ушылар жобасының презентациясы, эссе, сурет кө рмесі, саяхат, тү рлі ұ лт ө кілдерінің танымал адамдарымен кездесулер жә не т.б.;

– 9-11 сыныптарда – сынып сағ аты, рө лдік ойындар, оқ ушылар жобасын қ орғ ау, ми шабуыл, пікірталас, дебаттар, саяси сабақ тар, тренингтер, газет жә не ауызша журнал шығ ару, этномә дени бірлестіктері, қ ұ қ ық қ орғ ау органдары ө кілдерімен, ғ алымдармен – саясаттанушы, заң гер, тарихшылар жә не т.б. кездесулер.

Сондай-ақ:

- ұ йымдастырылғ ан оқ у іс-ә рекетінде иллюстративтік кө рнекіліктер, замануи кө рнекі қ ұ ралдар қ олданылады;

- сабақ тарды оқ ытудың қ азіргі заманғ ы интербелсенді формаларын қ олдана отырып ө ткізу;

- мектепке дейінгі жә не мектеп жасындағ ы балалардың жас жә не жеке ерекшеліктерін, сондай-ақ дайындық дең гейін ескеру;

− патриоттық тақ ырыпқ а ә н тың дау, бейнефильмдер кө руді ұ йымдастыру;

− Қ азақ стан тарихы, қ азақ ә дебиеті, балалар кө ркем ә дебиеттерін, кинематография, публицистика жә не т.б. материалдарын пайдалану;

− білім беру ұ йымдарында қ оғ амдағ ы этносаралық жә не конфессияаралық келісім мә селелері бойынша мемлекеттік жә не қ оғ амдық қ айраткерлер, басқ ару органдары ө кілдерінің, Қ Р Парламенті жә не мә слихаттары депутаттарының, Қ азақ стан халқ ы Ассамблеясы, кіші жә не мектептік Қ азақ стан халқ ы ассамблеялары мү шелерінің, соғ ыс жә не ең бек ардагерлерінің жә не т.б. қ атысуымен кездесулер, «дө ң гелек ү стелдер», конференциялар, интернет-форумдар ұ йымдастыру;

− этномә дени бірлестіктер, мұ ражайлар, мемориалдарғ а жә не т.б. бару ұ сынылады.

Негізгі тү сініктер

Қ азақ стандық патриотизм – Қ азақ станда мекендейтін кө пұ лтты халық қ а ортақ сезім. Ол қ азақ халқ ының ұ лттық дә стү рлері мен мә дениетіне, рухани байлығ ына жә не еліміздің қ азынасын байытуғ а ү лес қ осқ ан басқ а этностардың мә дениетіне деген терең қ ұ рметтен туындайды.

Мә дениетаралық байланыс – тү рлі мә дениетке жататын индивидтер мен топтар арасындағ ы қ арым-қ атынас жә не байланыс жасаудың тү рлі формаларының жиынтығ ы.

Ұ лтаралық келісім – ұ лтаралық процестер тү рі, тү рлі ұ лттардың ө зара тү сіністік, ө зара сыйластық, ө зара сенім жә не ө зара қ арым-қ атынасқ а қ ол жеткізуі, халық тар бірлігі.

Патриоттық тә рбие – ө скелең ұ рпақ тың бойында Отанына деген сү йіспеншілік, туғ ан елін қ орғ ау жә не оның мү ддесі жолында ө зін қ ұ рбан ету сезімін қ алыптастыру.

Отан – ә рбір адам ү шін тағ дыр сыйлағ ан, ата-бабадан жеткен жалғ ыз, бірегей, ө з халқ ының рухани байлығ ымен жә не оның ө ткен тарихымен байланыстыратын туғ ан жер.

Тағ аттылық – ұ лттардың басқ а дү ниетанымына, ө мір сү ру салтына, мінез-қ ұ лқ ына жә не дә стү рлеріне, діни сеніміне тө зімділік.

Қ ұ ндылық тар – тұ тас алғ анда қ айырымдылық, ә ділеттілік, патриотизм туралы тү сінікті кө пшілік адамдар қ ұ птайтын жә не қ олдайтын, тұ лғ а, ә леуметтік қ ауымдастық, қ оғ ам ү шін қ оғ амдық -маң ызды, материалдық, ә леуметтік нысандар.

Қ орытынды

Мемлекет басшысының бастамасы бойынша жарияланғ ан Ассамблея жылы біздің Отанымыз – Қ азақ станның табысқ а қ ол жеткізуі жә не ө ркендеуі ү шін халық тар бірлігі, тұ рақ тылық, бейбітшілік пен келісімнің мызғ ымас саясаты белгісінің астында ө туде.

Жыл сайын ө тетін 1 қ ыркү йек Білім кү нінде мұ ғ алімдер балалар мен оқ ушы жастарды ө з Отаны – Тә уелсіз Қ азақ стан Республикасын сү юді, оның лайық ты азаматтары болуды, қ оғ амда келісім мен тұ рақ тылық ты сақ тау ұ мтылысын ү йретуі тиіс. Қ азақ стан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың ең бектері мен баяндамаларын зерделеуге ерекше мә н берілу қ ажет.

Республикалық бейбітшілік жә не келісім сабағ ында:

- қ азақ стандық біртектілікті одан ә рі нығ айту қ ажет. Ол азаматтық қ ағ идатына негізделуі тиіс. Барлық азамат қ ұ қ ық тардың бірдей кө лемін пайдалануы, жауапкершіліктің бірдей жү гін кө теруі жә не тең дей мү мкіндікке қ олжетімділікке ие болуы керек;

- бү кілқ азақ стандық біртектіліктің, болашағ ы біртұ тас ұ лттың кілті бү кілқ азақ стандық мә дениет болып табылады;

− қ азақ стандық ұ лттық рухтың басты кө зі – ортақ рухани-адамгершілік қ ұ ндылық тар негізіндегі халық бірлігі;

− ө скелең ұ рпақ ты патриоттық тә рбиелеуге ерекше назар аударуымыз керек. Бұ ғ ан білім беру жү йесінің, тә рбиенің, мә дениеттің, БАҚ -тың, этномә дени бірлестіктердің барлық кү ш-жігері бағ ытталатын болуы тиіс;

− кез келген ұ лт-мемлекет – бұ л оның бірегей мемлекеттік тілі. Қ азақ тілін дамыту ө зінің тарихында ешқ ашан осындай ауқ ым мен қ арқ ынды білген емес. Бү гінде қ аншама қ азақ еместер қ азақ тілін біледі! Мемлекет қ азақ стандық тардың барлық этностық топтарының тілдерін дамытуғ а қ амқ орлық кө рсетіп келеді. Елімізде ү штұ ғ ырлы тіл енгізу қ арқ ынын ө рістетудеміз. Қ азақ стандық тардың 20 пайызы қ азірдің ө зінде ағ ылшын тілін мең герген. Ү ш тілді білу – жаһ андық ө мірге жолдама алу деген сө з.

Елде жү ргізіліп жатқ ан ә леуметтік жаң ару мен жаң а индустриалды-инновациялық экономика жә не ө ң ірді дамытудың «Ұ лт жоспары – Мемлекет басшысы Н.Ә. Назарбаевтың бес институционалдық реформасын жү зеге асырудың 100 нақ ты қ адамы» контексі бойынша материалды сабақ та пайдалану тиімді.

Сабақ тың мазмұ ны рухани-адамгершілік қ асиеттері дамығ ан жә не ел тағ дыры ү шін жауапкершілік сезімі бар, ынтымақ тастық пен мә дениетаралық ө зара ә рекетке қ абілетті, «Қ азақ стан − 2050» − Мә ң гілік Ел стратегиясының басты мақ сатына қ ол жеткізуге белсенді қ атысатын тұ лғ а қ алыптастыруғ а бағ ытталуы тиіс.

Пайдаланылғ ан ә дебиеттер жә не қ осымша материалдар:

1. Қ азақ стан Республикасының Конституциясы (1995 жылы 30 тамызда республикалық референдумда қ абылданғ ан. 2011. 02. 02. берілген ө згертулер мен толық тыруларымен).

2. Қ азақ стан Республикасының Заң ы «Қ азақ стан халқ ы Ассамблеясы туралы». 2008 жылы 20 қ азан – №70-IV.

3. Қ азақ стан Республикасының Президенті Н. Назарбаевтың «Қ азақ стан жолы - 2050: «Бір мақ сат, бір мү дде, бір болашақ» Қ азақ стан халқ ына Жолдауы. Ресми мә тін. – Астана. – 2014. – 17 қ аң тар.

4. Қ азақ стан Республикасы Президенті Н.Ә. Назарбаевтың халық қ а Жолдауы «Нұ рлы жол – болашақ қ а бастар жол». – Астана, – 2014. – 11 қ араша.

5. Қ азақ стан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың Тә уелсіздік кү ніне арналғ ан салтанатты жиындағ ы сө зі. «Қ азақ стан Республикасының Тә уелсіздігі – Мә ң гілік Елдің Ұ лы тарихы». – Астана. – 2014. – 15 желтоқ сан.

6.Қ азақ стан Республикасының Президенті, «Нұ р Отан» партиясының Тө рағ асы Н.Ә. Назарбаевтың партияның XVI съезінде сө йлеген сө зі «Баршағ а бірдей осы заманғ ы мемлекет: Бес институционалдық реформа». – Астана. – 2015. – 11 наурыз.

7. Қ азақ стан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың Қ азақ стан халқ ы Ассамблеясының ХХІІ сессиясында сө йлеген сө зі «Мә ң гілік Ел: бір ел – бір тағ дыр». – Астана. – 2015. –23 сә уір.

8. Ұ лт жоспары – Мемлекет басшысы Н.Ә. Назарбаевтың бес институционалдық реформасын жү зеге асырудың 100 нақ ты қ адамы. − Астана. − 2015.

9. Н.А. Назарбаев – основатель казахстанской модели межэтнического и межконфессионального согласия / Под общ. ред. Ж.А. Алиева. – Алматы: Жеті жарғ ы. 2005. – 212 с.

10. «Барлық білім беру ұ йымдарында оқ ытудың тә рбиелік қ ұ рамдасын кү шейту жө ніндегі ү лгілік кешенді жоспарды бекіту туралы» Қ азақ стан Республикасы Ү кіметінің 2012 жылғ ы 29 маусымдағ ы № 873 Қ аулысы.

11. Тә рбиенің тұ жырымдамалық негіздері. Қ азақ стан Республикасы білім жә не ғ ылым министрінің 2015 жылғ ы 22 сә уірдегі № 227 бұ йрығ ымен бекітілген.

12. Ассамблея тарихы – ел тұ рақ тылығ ының тарихы // Егемен Қ азақ стан. – 2015. – 24 сә уір.

13. Н. Назарбаевтың тиімді мемлекеттілігі – ХХІ ғ асырдың саяси эксклюзиві // Егемен Қ азақ стан. – 2015. – 28 сә уір.

14. «Жыл бойғ ы мерекелер» сценарийлар жинағ ы, «Мектепке дейінгі балалық шақ» Республикалық орталығ ы, Астана, 2013.

15. Қ азақ стан Қ арулы кү штері туралы имидждік бейнероликтер:

1) «Ұ ОС Жең істің 70 жылдығ ы» бейнеролигі, 55 сек.;

2) «Десант биатлоны» бейнеролигі, 1 мин. 26 сек.;

3) «Ә скери қ ызметтегі бір кү ні» бейнеролигі, 2 мин. 47 сек.;

4) «QR-код» бейнеролигі, 1 мин. 22 сек.;

5) «Батыр арулар» байқ ауының жең імпаздары» бейнеролигі,

2 мин. 12 сек.