Мәйіттік дақтар.

Жү рек қ ызметі тоқ тағ аннан кейін қ ан дененің тө менгі бө ліктеріне қ арай ағ ып жиналады, дененің жоғ арғ ы бө ліктері қ ансызданып бозарады, ал тө менгі бө ліктері қ ызғ ылт кө кшіл тү ске енеді. 1-ші сурет. Мә йіт дақ тары организм тіршілігінің тоқ талғ анын кө рсетеді жә не ө лімнің ең анық белгісі болып табылады.

Мә йіт дақ тарының дамуы мынадай ү ш сатыдан тұ рады:

Бірінші саты - гипостаз - адам ө лгеннен кейін 2-4 сағ аттан соң басталып 8-12 сағ атқ а дейін жү реді. Гипостаз сатысында тамырдағ ы қ ан сұ йық болғ андық тан дақ ты саусақ пен басып қ арағ анда олар жойылып кетеді де, басуды тоқ татқ анда қ айтадан кө рінеді. Гипостаз сатысында ө лікті аударса мә йіт дақ тары дененің аударылғ ан жағ ына ауысады. Егер мә йіт дағ ы кө рінген жерді тіліп қ араса қ ан тамырларынан қ ан тамшылары шығ ады, оларды сумен жуса қ айта пайда болады.

Екінші сатысы - стаз немесе диффузия деп аталады, ә детте адам ө лгеннен кейінгі 8-10 сағ атта басталып 24 сағ атқ а дейін созылады. Бұ л кезде лимфалар, ұ лпааралық сұ йық тық қ ан тамырларына ө теді; ал қ анның сұ йық бө лігі қ ан тамырларынан айналасындағ ы ұ лпаларғ а кө п мелшерде шығ а бастайды, яғ ни, екі жақ ты диффузия жү реді. Қ ан тамырларындағ ы қ ан ұ йиды, қ озғ алысы азаяды. Бұ л кезде мә йіт дақ тарын саусақ пен басқ ан кезде аздап бозарады, бірақ мү лдем жоғ алып кетпейді, саусақ ты жібергеннен кейін таң баның тү сі тез арада қ алпына келмейді. Егер осы уақ ыт ішінде ө лік аударылғ ан болса, бірінші пайда болғ ан дақ тар сақ талып қ алады жә не дененің аударылғ ан бетінде де мә йіт дақ тар пайда болады.

Ө лім дамығ аннан кейінгі алғ ашқ ы тә уліктің аяғ ына қ арай мә йіт дағ ының дамуының ү шінші сатысы - имбибиция басталады. Бұ л сатыда ұ лпаларғ а гемолизацияланғ ан қ ан сің іп кетеді. Гемолизацияланып тү зілген сарысу қ ан тамырларының кабырғ аларына, тамыр айналасындапғ ы ұ лпағ а сің еді. Имбибиция процесі бірте-бірте шіру процесіне ұ ласады.

Имбибиция сатысында дақ ты саусақ пен басып тексергенде олар ө згермейді, сондай-ақ ө лікті аударғ ан кезде аударылғ ан жағ ына мә йіт дағ ы ығ ыспайды. Теріні тілген кезде кесілген тамырлардан қ ан тамшылары шық пайды. Мә йіт дақ тарының тез пайда болуы ө лімнің себептері мсн генезіне байланысты. Кө п қ ан кетіп қ аназдылық дамығ ан жағ дайда мә йіт дақ тары ө лімнен кейін ұ зақ уақ ыг байкалмауы мү мкін. Алайда бұ л жағ дайда да мә йіт дақ тары міндетті тү рде пайда болады, ө йткені қ ан ө те кө п кеткен жағ дайдың ө зінде де бү кіл қ ан толық ағ ып кетпейді. Бұ л кезде мә йіт дақ тары сирек, кө лемі шағ ын, тү сі айқ ын емес болады.

Қ ан гемоглобинін байланыстыратын улы заттармен уланудан ө лім болғ анда, мысалы, кеміртегі тотығ ымен уланғ ан жағ дайда - қ анда карбоксигемоглобин тү зіліп мә йіт дақ тары ашық -қ ызғ ылт тү сті болады. Метгемоглобин тү зетін улармен уланғ ан жағ дайда (мысалы, бертолет тұ зымен уланғ анда) мә йіт дақ тарының тү сі қ оң ыр-сұ р болады. Мә йіт дақ тарының дамуымен қ атар ішкі мү шелерде ө лік гипостаздары пайда болады. Жұ мсақ ұ лпаларда гипостаз қ анық болып имбибиция қ ұ былысы қ ан қ ұ йылуы ошақ тарына ұ қ сас келеді.

Мә йіт дақ тарының сот медициналық маң ызы: 1) олар ө лімнің анық белгілері; 2)ө лім уақ ытын анық тауғ а септігін тигізеді; 3) адам қ айтыс болғ ан кезде, ө лгеннен кейін ө ліктің қ алай жатқ анын, дененің қ озғ алтылғ андығ ын кө рсетеді; 4) олар ө лу процесінің тез немесе баяу болғ анын айтуғ а мү мкіндік береді; 5) кейбір уланудың, ө ліктің суық та жатқ андығ ыныц диагностикалық белгісі болып табылады;

1-ші сурет. Мә йіт дақ тарының орналасуы.