Ауыз су тазалығы-денсаулық кепілі.

Қ азақ стан жағ дайында ө зен-кө лдердің ластануы кө біне ө неркә сіп шоғ ыр-ланғ ан аймақ тарда, полигондар мен мұ най-газ ө ндіретін жерлерде жаппай сипат алуда. Ө зендердің ішінде Ертіс су алабы, Ө скемен қ орғ асын-мырыш комбинаты, Ленинагор қ орғ асын зауыты сияқ ты ө ндіріс орындары сарқ ын-ды лас сумен ластануда. Су қ ұ рамында қ орғ асын, мырыш, сынап тағ ы басқ а ауыр металлдар шектен асып кетуі жиі байқ алады.

Іле-Балқ аш суының сапасы да мә з емес. Мұ ндағ ы ластағ ыш заттар-ауыр металлдар, мұ най ө німдері мен фенолдар. Ә сіресе, «Балқ ашмыс» ө ндірістік бірлестігі, «Балқ аш балық ө неркә сібі», «Сарышағ ан» ракета полигондары т.б. кен рудаларын балқ ыту комбинаттары Балқ аш кө ліне мың дағ ан тонна зиян-ды заттарды тө гуде. Іле ө зенінің ортаң ғ ы ағ ысы, жалпы ө зен экожү йесі, кү -ріш алқ аптары мен шең гелді массивтерін игеруге байланысты, минералды тың айтқ ыштар мен химиялық препараттар ө те кө п қ олданылып келеді. Нә ти-жесінде, ө зен суының сапалық қ ұ рамы тө мен. Оның ү стіне Іле ө зені арқ ылы мұ най тасымалдау, Қ апшағ ай су қ оймасы мен Қ ытай жеріндегі судың ласта-нуы, ондағ ы экологиялық жағ дайды қ иындата тү суде.

Сырдария, Шу, Талас, Қ аратал, Ақ су-Лепсі, Тентек, Кө ксу ө зендерінің су-лары біршама таза деп есептелінеді. Соның ішінде Сырдария, Шу, Талас ө зендері ауыл шаруашылығ ын химияландыру арқ ылы ластануда. Ә сіресе, Арыс, Келес ө зендері кү ріш пен мақ та егіндісінде жиі қ олданылатын пести-цидтермен ластанып отыр. Адамзаттың бү гінгі іс-ә рекеті, кү нделікті тіршілік жерге, ауағ а, суғ а орны толмас жарақ аттар салуда. Адамдар табиғ атқ а тоқ тау-сыз ә сер ете отырып, ө з ө мірлеріне қ ауіп-қ атер тө ндіруде. Осы тұ ста бабала-рымыз «Су-тіршілік-кө зі» деп бекер айтпағ ан. Ө йткені адам баласының кү н-делікті тіршілігін сусыз елестету мү мкін емес. Алайда суды есепсіз, ысырап-сыз пайдалану нә тижесінде, елімізді сапалы ауыз сумен қ амтамасыз ету мү м-кін болмай отыр.

Ә р тү рлі жұ қ палы аурулардың басым кө пшілігі ауа, тамақ, ауыз су арқ ы-лы жұ ғ атынын ескерсек, бұ л проблеманың қ аншалық ты ө зекті екенін байқ ай-мыз. Ал кең ес одағ ы кезінде Қ азақ станның ен даласының бірқ атар тұ сы тү рлі сынақ тар алаң ына айналғ анын, сонымен бірге бір мезгілді экономикалық жағ дайдың кү рделенгенін ойғ а алсақ, бұ л мә селенің салмағ ы ауыр екенін аң -ғ арамыз. Ауыз су-денсаулық кепілі. Қ азақ станда су дағ дарысы мә селесін жою ү шін, сонымен қ атар еліміздің елді мекендерін ауыз сумен қ амтамасыз ету ү шін 2002-2010 жылдарғ а арналғ ан салалық бағ дарлама қ абылданып, іс-шаралар жү зеге асырылуда.

Термин сө здер

Қ орғ асын-медь

Мырыш-цинк

Ауыз су-питьевая вода

Сапалық қ ұ рамы-качественный состав

Ө зен ағ ысы-течение реки

Бағ ыт-направление

Табиғ и орта-природная среда

1-тапсырма. Мә тінді мазмұ ндаң ыздар.

2-тапсырма. Тө мендегі сұ рақ тар тө ң ірегінде сұ хбаттасың ыздар.

1. Қ азіргі кезде азық -тү ліктің сапасы неге тө мен?.

2. Су тапшылығ ын жоюдың қ андай жолдары бар?.

3. Су ресурстары кө п, бірақ ауыз су тапшы. Не себепті?.

4. Ауыз сумен қ амтамасыз етудің негізгі кө зі-жерасты сулары. Олар қ алай ластануда?.

3-тапсырма. Берілген жоспар бойынша сө йлемдерді кү рделендіре отырып, ө з ойларың ызды жеткізің іздер.

1. Еліміздің алдында ауыз суды тиімді пайдалану мақ саты тұ р.

2. Қ азіргі уақ ытта Солтү стік, Батыс жә не Орталық аймақ тарда су жетіспейді.. 3. Зерттеліп, дайындалғ ан жерасты су қ орларын халық шаруашылығ ының қ ажетіне игеру қ ажет.

4. Ауыз суды игеру дең гейі тө мен.

4-тапсырма. Сө йлемдерді аударың ыздар.

Сусыз тіршілік ету мү мкін емес. Су ү ш тү рлі кү йде кездеседі. Олар: мұ з, су жә не бу. Адам ағ залары 50-90 пайызғ а дейін судан тұ рады. Адам су ішпей бір апта ғ ана шыдайды. Жер бетінің ү штен екі бө лігін су алып жатыр. Су ү немі айналыста болады. Кү н сә улесі қ ызғ ан кезде, мұ хит, тең із, кө л, ө зен суы бу-ланып, ауа қ абатына кө теріледі. Мұ хит, ө зен жә не тең із суларында еріген тұ здар ө те кө п, сондық тан олардың дә мі ащы болады.

Еске тү сірің іздер.

Мақ сат бағ ының қ ы сабақ тастың бағ ының қ ысы басың қ ыдағ ы істің мақ сатын білдіреді.

5-тапсырма. Мақ сат бағ ының қ ылы сө йлем қ алай жасалып тұ рғ анын анық -таң ыздар.

Таныс біреулер кездесер ме екен деп, кө п алаң дап тұ рдым. Оспан жұ мыс ба-сына бармақ шы болып, Ә йгерім мен Ерболды ү йден ерте шық ты. Табиғ ат ре-сурстарын тиімді пайдалану ү шін, оларды қ орғ ап жә не байыта тү суіміз керек.

6-тапсырма. Тө мендегі мақ ал-мә телдерді жаттап алың ыз. Мағ ынасын тү сінді-рің іздер.

Ел қ онбаса-жер азады.

Жер болмаса-ер азады.

Терең қ ұ дық тың суы тә тті.

Сулы жер-нулы жер.

Арық бар жерде су бар,

Су бар жерде ну бар.

7-тапсырма. Берілген сө йлемдерді байланыстырың ыздар.

Ә лемдік тә жірибе кө рсеткендей, экологиялық проблемаларды табысты шешу мен экологиялық апаттардың алдын алу -------, кез келген мемлекеттің ә леу-меттік-экономикалық жү йені экологияландыру керек Экологиялық қ ауіпсіз-дік тұ рақ ты даму --------------, табиғ и жү йелерді сақ тау керек. Қ оршағ ан орта-

ның тиісті сапасын арттыру ----------------------, экологиялық білім керек.

8-тапсырма. Тө мендегі мақ ал-мә телдердің мағ ынасын тү сіндірің іздер.

1. Аурудың алдын ал.

2. Ауру-астан, дау-қ арындастан.

3. Ауру батпандап кіріп, мысқ ылдап шығ ады.

4. Ауру қ алса да, ә дет қ алмайды.

5. Денсаулық тың қ адірін ауырғ анда білерсің.

6. Жаман ауруғ а-жақ сы ас.

9-тапсырма. Анық тауыштық қ атынаста тұ рғ ан сө здері жазың ыздар.

Бірінші байлық -денсаулық, денсаулық кепілі-тазалық. Жаман мінез-қ ұ лық -рухани кесел. Жетім-жесірдің ақ ысын жеме, обал болады. Ө тірікшінің шын сө зі зая. Жомарт адамның берген тамағ ы шипа. Егер адамдар қ арны ә бден ашқ анда ғ ана тамақ ішіп, жең іл асты қ орек етсе, ауру дегенді білмес еді.

БӨ Ж тапсырмасы.

10-тапсырма. «Қ азақ стандағ ы ауыз су мә селесі» тақ ырыбында ауызша хабар-лама дайындаң ыздар.