Экология және табиғат.

Еліміздің экологиялық жағ дайын қ алыпты ұ стап, табиғ ат байлығ ын сақ -тау жә не оны молайту, тек бү гінгі кү ннің қ ажеттілігінен туындамайды. Ол ертең гі кү ннің де ө зекті мә селесі.

Сондық тан бұ л мә селе Қ азақ станның 2030-жылғ а дейінгі ұ зақ мерзімді да-муына арналғ ан бағ дарламаларда басым міндеттің бірі ретінде кө рсетілген.

Қ оршағ ан ортаның қ азіргідей ауыр жағ дайында еліміздің келешек иелері-нің экологиялық сауатын кө теру, еліміздің алдында тұ рғ ан ү лкен міндет бо-ып отыр. Республика қ алаларында атмосфераның ластануының кө бейе тү суі туғ ан табиғ ат тепе-тең дігінің бұ зылуына ә келіп соғ уда. Қ оршағ ан ортаның ластануына байланысты ә р тү рлі аурулардың пайда болуы, соның ішінде

республика халқ ының ө міріне кез келген сыртқ ы қ атермен бірге, экология-лық қ ауіп-қ атер де тө зуде. Тек Теміртау қ аласында ғ ана жыл сайын 400-450 мың тонна зиянды лақ тырынды тарайды екен. Соның салдарынан соң ғ ы

жылдары ө мірге келген сә билердің арасында туа бітті кемтарлық тың жә не жас сә билердің шетінеуі ө сіп келеді. Қ оғ амның тұ рақ ты дамуына деген бет-алыс экологиялық проблемеларды шешуден бастау алады. Елімізде осындай ірі экологиялық ластанудың ошақ тарын есепке алып, оны жою бойынша ти-істі бағ дарламалар бойынша жұ мыс жү ргізу- орындалатын негізгі міндеттер-дің бірі.

Елбасы Нұ рсұ лтан Назарбаевтың қ атысуымен «Экология жә не табиғ ат ре-сурстары» айдарымен ө ткізілген кең есте экология жә не табиғ ат ресурстары-ның қ алай пайдаланылып жатқ андығ ы, табиғ ат пен адам арасындағ ы кейбір қ айшылық тар, еліміздегі экологиялық дағ дарыстың орын алуы сияқ ты басты мә селелер қ арастырылды.

Ауның ластануы-загрязнение воздуха

Қ ауіп-қ атер-угроза, опасность

Зиянды-вредные

Қ айшылық -противоречие

Дағ дарыс-кризис

Қ арқ ынды дамуда

Табиғ ат-природа

1-тапсырма. Мә тінді мазмұ ндаң ыздар. Жоспар қ ұ рың ыздар.

2-тапсырма. Берілген ойғ а ө з пікірлерің ізді білдірің іздер.

1. Адам мен табиғ ат арасындағ ы байланыс экологияғ а кері ә сер етуде.

2. Табиғ ат зардап шегуде.

3. Адамзатқ а экологиялық қ ауіп-қ атер тө нуде.

3-тапсырма. Жай сө йлемдерді байланыстырып, себеп-салдар салалас қ ұ рма-лас сө йлем жазың ыздар.

Адам-табиғ ат бө лігі. Олар табиғ атқ а тә уелді болып ө мір сү реді. Табиғ ат ре-сурстары кү н радиациясына, тең із ағ ыстарына, радиотолқ ындарғ а байланыс-ты. Олар-космостық ресурстар. Табиғ атты сақ тау керек. Тү рлі мемлекеттік іс-шаралар ұ йымдастыру қ ажет. Қ азіргі кезде экология ғ ылымының басты мақ саты айқ ындалды. Қ азір оның кө птеген бағ ыттары дамып келеді.

4-тапсырма. Қ азақ халқ ының ауа райы туралы болжамдары.

Қ ұ стар жазда ө зендегі, арық тағ ы суғ а тү ссе, ауа райы бұ зылып, жаң быр

жауады, жер бауырлап ұ шса, ауа райы бұ зылады.

Қ арғ алар қ ыста тобымен шуылдап ұ шса, кү н суытады.

Қ ыстың кү ні ү йде шыбын ұ шса, боран болады.

Қ ұ мырсқ алар илеуінен шық пай қ ойса, жаң быр жауады.

5-тапсырма. Тұ йық рай тұ лғ асында тұ рғ ан етістіктерді келер шақ формасына қ ойың ыздар.

Экологиялық зерттеу обьектісіне биологиялық макрожү йелер жә не олардың кең істіктегі динамикалық ө згерістері жатады. Экология ғ ылымының мақ са-ты-биосфера шегінде ә лемдік жағ дайларды бақ ылау, ондағ ы тіршіліктің тұ -рақ тылығ ын сақ тау, адам-қ оғ ам-биосфера арасындағ ы қ арым-қ атынастарды ү йлестіру, табиғ ат ресурстарын пайдалануды ноэкологиялық тұ рғ ыдан негіз-деу.

6-тапсырма. Тө мендегі сө здерге жіктік жалғ ауларын жалғ аң ыздар.

Бару, ү йрену, кө рсету, қ айту.

7-тапсырма. Берілген сө йлемдердегі қ имылдың мезгілін анық таң ыздар.

Ү й ішінің қ арбалас тіршілігі аяқ талды. Ат алыс жолда сыналады, достық қ иындық та шың далады. Мұ з жарылды, ө зендерде сең жү ре бастады. Ел орынғ а отырғ ан кез еді. Олар отырғ андарғ а жігер бере сө йледі. Біз театрғ а барғ алы жатырмыз. Балалар далағ а шық ты.

8-тапсырма. Тө мендегі сө йлемдердің ішіндегі қ арамен жазылғ ан сө здер қ алай жасалып тұ рғ анын тү сіндірің іздер.

Тып-тынық кө лшіктің маң ы астан-кестен. Кө лдің айналасы кесек-кесек тастар. Ү йіне ә л-ә рмені қ ұ рып, ә рең жетті. Қ алғ андары тым-тырақ ай қ а-шып кетті. Тау жақ тан кып-қ ызыл болып, таң атты. Кө пке дейін жыбыр-жыбы р сө здері басылмады. Туғ ан жердің қ адір-қ асиетін алыста жү ріп біле-сің. Егер асық пасаң дар ү йге тү сіп шай-пай ішің дер.

9-тапсырма. Қ арамен жазылғ ан сө здерді қ ұ рамына қ арай талдаң ыздар.

Кө п ішінде сө йлеген-кө семдіктің белгісі.

Кө пке сө зі ұ нағ ан- шешендіктің белгісі.

Сө з қ адірін білмеген,

Ө з қ адірін білмейді.

Тамақ та асығ ып ішпе, тү йілерсің,

Сө зді асығ ып сө йлеме кү йінерсің.

10-тапсырма. «Біз жә не қ оршағ ан орта»» тақ ырыбында шығ арма жазың ыз-

дар.